باید‌ها و نباید‌ها درباره حجامت

توصیه‌ای که نه‌تنها متخصصان طب نوین که متخصصان طب ایرانی هم آن را تأیید نمی‌کنند و می‌گویند: «اینکه حجامت برای هر نوع بیماری تجویز شود، با واقعیت علمی انطباق ندارد.» اما گزارش‌های رسمی حاکی از افزایش انجام حجامت به‌دلیل تبلیغات گسترده به‌ویژه در فضای مجازی است. مشکل اصلی اینجاست که ورود افراد غیرمتخصص به این حوزه صدمات جبران‌ناپذیری را برای حجامت‌کنندگان به‌وجود آورده است.

حجامت غیراصولی و بدون توصیه پزشکان می‌تواند عوارض کوتاه و طولانی‌مدت در افراد ایجاد و حتی ساختار کلی بدن را مختل کند. این در حالی است که حتی برخی افراد فاقد تخصص و صلاحیت در منازل و زیرزمین‌ها برای بیماران حجامت انجام می‌دهند که به‌دلیل رعایت نکردن اصول بهداشتی و ضوابط حجامت براساس شرایط فردی، صدمات جبران‌ناپذیری به مراجعه‌کنندگانشان می‌زنند.

متولیان نظام سلامت هم می‌گویند این حجم از افزایش حجامت برای همه افراد جامعه منطبق بر واقعیت علمی نیست چون در حجامت نوعی خون‌گیری وجود دارد که بر مبنای علمی قطعا آسیب‌هایی را به همراه خواهد داشت. نکته‌ای که کیانوش جهانپورپزشک و سخنگوی اسبق وزارت بهداشت هم آن را تأیید می‌کند و می‌گوید: «رعایت نشدن الزامات بهداشتی در حجامت، می‌تواند منجر به بروز عفونت موضعی یا انتقال برخی بیماری‌های واگیردار شود.» او در این‌باره به چند نکته مهم اشاره کرده که در ادامه می خوانید.

حجامت را جایگزین درمان نکنید
تا به امروز هیچ شواهد علمی از اثربخشی قطعی و کامل حجامت در هیچ بیماری مشخصی به اثبات نرسیده و اگر در این‌باره به‌نظر خبرگان و مراجع طب سنتی اکتفا کنیم با رعایت برخی شروط، در برخی افراد و بیماری‌ها، حجامت ممکن است مفید به فایده باشد. البته نکته مهم این است که به‌طور کلی طب سنتی، اعم از داروهای سنتی و اعمال یداوی مربوط به آن، طب مکمل هستند نه طب جایگزین. به همین دلیل توقف درمان‌های رایج، توقف دارو و کنار گذاشتن درمان‌های تأییدشده طب مدرن به بهانه حجامت توصیه نمی‌شود.

مهم‌ترین اصل تجویز حجامت
نکته مهم این است که اگر قرار بر حجامت، طبق تجویز طب سنتی باشد، این امر باید از سوی فردی تجویز شود که حداقل مبانی آن را بشناسد. امروز جز پزشکان دانش‌آموخته طب ایرانی و انگشت‌شمار افرادی که خبره این حوزه هستند، سایر مدعیان، فاقد اطلاعات حتی اطلاعات اولیه درباره طب سنتی و بهداشتی هستند. بدون تعارف همین حوزه هم به کسب‌وکاری مبدل شده و چه بسا که درآمد بهتری نسبت به روش‌های درآمدزایی اصولی و با قاعده هم داشته باشد.

حجامت همگانی توصیه نمی‌شود
در طب سنتی ایرانی توصیه به حجامت برای همه افراد وجود ندارد. ادعاهایی که به نوعی بر حجامت همگانی توصیه می‌کنند هم مستند به هیچ یافته یا گزارشی چه در قدیم چه جدید نیست و صرفا یک ادعاست. برای این ادعا هم هیچ علت، دلیل، مطالعه و تحقیق محکم و استواری وجود ندارد و قابل اعتنا هم نیست.

عوارض محیط غیربهداشتی حجامت
قاعدتا حجامت به‌ویژه حجامت ‌تر که با تیغ زدن و خون‌گیری همراه است، نیازمند ابزار بهداشتی، محیط بهداشتی، تیغ، دستکش، لیوان استریل و یک‌بار مصرف و رعایت شرایط بهداشتی است؛چون در غیر این‌صورت به‌دلیل عدم‌رعایت الزامات بهداشتی عوارضی ازجمله عفونت موضعی تا ابتلا به برخی بیماری‌های واگیردار می‌تواند بروز کند.

سهم حجامت در ارکان درمان
برخی مدعیان، حجامت را دوای همه دردها می‌دانند، چنین تعبیری احتمالا هیچ مبنای علمی و ریشه‌ای در واقعیت ندارد و هیچ روش درمانی‌ای نمی‌تواند دوای همه دردها باشد. در مراجع طب سنتی ایرانی هم عنوان نشده که حجامت دوای همه دردهاست. آنها بسته به شرایط تجویز حجامت می‌کنند و انجام آن برای سنین زیر ۲ سال و بعد از ۶۰ سالگی هم اغلب ممنوع تلقی می‌شود. ولی به هر حال حکمای طب سنتی از رازی تا ابن سینا و جرجانی حجامت را از ارکان درمان دانسته و تقریبا در همه کتاب‌های طب سنتی، حداقل فصلی مربوط به حجامت اعم از خشک و تر، همچنین سایر روش‌های خون‌گیری وجود دارد و تقریبا استثنایی ندارد.

آسیب حجامت‌کنندگان غیرتخصصی
با توجه به روند رو به رشد احیای طب‌های سنتی در دنیا، حجامت هم در کشورهای مختلف ازجمله ایران علاقه‌مندان زیادی پیدا کرده است. فارغ از نزاع طب سنتی و مدرن، نمی‌توان کتمان کرد که امروز تنها معدودی فعالان طب سنتی یا پزشکان متخصص طب ایرانی در کشور وجود دارند و سایر افرادی که مبادرت به حجامت و تجویز آن می‌کنند در حد یک صفحه اطلاعات از حجامت و شرایط آن حتی از همان مراجع و کتب طب سنتی هم ندارند. آنها تنها تیغ، نیشتر و لیوانی را دیده و می‌شناسند و در مواجهه با مشکلاتی که ناشی از فعالیت‌شان برای حجامت‌کنندگان رخ می‌دهد، هزاران توجیه برای فرار مطرح می‌کنند.

مکمل درمان‌های بالینی
طب سنتی، داروی سنتی و حتی حجامت و سایر موارد مربوط به این حوزه می‌توانند در کنار درمان‌های طب نوین به بهبود کیفیت زندگی بیمار منجر شوند. به همین دلیل نباید آنها را به عنوان جایگزین درمان‌های بالینی و توصیه‌های پزشکان متخصص درنظر گرفت چون در این صورت عوارض آن از محاسنش قطعا بیشتر خواهد بود، هم برای سلامت فرد و هم جامعه.

بایدها و نباید های قبل از حجامت
پیش از آنکه حجامت صورت بگیرد، آگاهی از اصول مراقبتی آن ضرورت دارد. به این نکات هم باید توجه شود.
۱ پزشک حجامت در چه حد در این زمینه تخصص و آشنایی دارد؟
۲ محیط و ابزار انجام حجامت استانداردهای بهداشتی را دارند یا پزشک معیارهای ایمنی و مراقبت بهداشتی را انجام می‌دهد؟
۳ از همه مهم‌تر اینکه اساسا انجام‌دهنده حجامت دارای پروانه پزشکی هست؟

۴روش خارج کردن خون از بدن
در منابع طب سنتی ایرانی ۴روش برای خارج کردن خون از بدن فرد ذکر شده‌؛ حجامت، فصد، زالودرمانی و جاری‌کردن خون از بینی که از این میان حجامت بیش از روش‌های دیگر استفاده می‌شود و شناخته‌شده‌تر هم هست. در یک قرن اخیر هم موافقت و مخالفت‌هایی با حجامت مطرح بوده است. هر حوزه طبی هم از منظر خود به موضوع نگاه می‌کند، اما تقریبا حجامت، به‌ویژه بادکش‌درمانی در همه مکاتب طب سنتی به استناد منابع، کتب و گزارش‌های قدیمی وجود دارد و خبرگان این مکاتب از آن برای درمان و حتی پیشگیری استفاده می‌کنند.

قدمت حجامت
حجامت یا کاپینگ، بادکش‌درمانی و کوزه‌درمانی در طب شرقی به‌ویژه ایران و چین، تاریخی فراتر از هزاره‌ها دارد. گزارش‌های بادکش درمانی به قرون بعد از اسلام و جوامع اسلامی محدود نمی‌شود و نخستین گزارش‌های استفاده از آن در مصر باستان به ۱۵قرن قبل از میلاد برمی‌گردد. در امپراتوری آشور هم به ۷قرن پیش از میلاد و در یونان باستان به بقراط و ۵ قرن قبل از میلاد و در چین باستان به دوران جی هونگ یعنی حداقل ۴قرن قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد.

مطالعات اثربخشی هنوز تکمیل نشده
بدون تعارف باید گفت که در طب مدرن هنوز هیچ تحقیق جامع، دقیق و قابل استنادی، حجامت را به‌عنوان یک روش پیشگیری یا درمانی تأیید نکرده و این تنها یکی از محل‌های نزاع میان پارادایم طب‌های سنتی با طب مدرن است. می‌توان گفت با روش‌های تحقیق رایج، مؤثر بودن حجامت در اغلب موارد مستند و مبتنی بر شواهد کافی نیست اما به‌معنای آن نیست که هیچ گزارشی از فواید احتمالی حجامت نداشته باشیم، بلکه به این معناست که مطالعات موجود کیفیت قابل‌قبولی از نظر پزشکی مبتنی بر شواهد ندارند. البته در این‌باره مطالعات پراکنده بعضا برخی فواید و کاربردهای آن را گزارش کرده‌اند.