بررسی دلایل فرسایش بادی خاک

فرسایش بادی و عامل باد پدیده‌هایی هستند که در مناطقی با اقلیم خشک و نیمه‌خشک به‌شدت سـبب دگرگونی محیط‌زیست، تغییر کیفیت آب‌وهوا، تهدید سمت جامعه و سایر مسائل اقتصادی و اجتماعی می‌شوند.

بررسـی آنچـه سـبب بروز چنین مشکلی می‌شود به دلیل گستردگی و تنوع عوامل دخیل در آن، کار بسـیار مشـکلی اسـت. عـواملی همچـون آب‌وهوا، کاربری و مدیریت اراضی، خصوصیات ذاتی خاک و زبری سطح آن و فیزیوگرافی منطقه، هرکدام به‌تنهایی و یا در کنار هم معضل فرسایش بادی را تشدید می‌کنند. بافـت خاک سطحی در میزان فرسایش پـذیری خـاک بسـیار مـؤثر است، بنابراین پیدا کردن شاخص فرسایش‌پذیری خاک امری مهم و کارآمد به‌حساب می‌آید.

محمدرضا آزاد، سعیده کلانتری، مصطفی پیرمردی و مهدی تازه در پژوهشی به بررسی کاربری اراضی و خصوصیات شیمیایی-فیزیکی خاک بر سرعت آستانۀ فرسایش بادی با استفاده از داده‌کاوی پرداختند و بر مبنای این پژوهش، می‌توان نتیجه گرفت که بیشترین تأثیر بر سـرعت آسـتانه مربـوط بـه مادۀ آلی و کربن آلی است که این دو عامل در اثر وجود درختان و بوته‌ها به وجود می‌آید و می‌تواند تـأثیر بسـزایی در مقـدار فرسایش خاک داشته باشد.

آزاد و همکاران در این پژوهش معتقدند که خاک‌ها در یـک منطقـه بـا اجزایی کـه دارنـد و شرایط طبیعـی آن منطقـه نسـبت بـه فرسایش هر کدام رفتار خاصی از خود نشان می‌دهند و بر ضرورت و لزوم بررسی هریک از این عوامل و یـا مجموعـه آن‌ها تأکید دارند تا به‌سختی بتوان دریافت کـه هرکدام از آن‌ها چقدر در بروز پدیدە مخرب فرسایش نقش دارند.

در این پژوهش تأثیر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و کاربری اراضی خاک بر میزان سرعت آستانه فرسایشی بـا اسـتفاده از داده‌کاوی با الگوریتم درخت تصمیم و همچنین تعیین میزان همبسـتگی و ارتبـاط بــین ایــن عوامـل بـا سـرعت آســتانۀ فرسایشی در نرم‌افزار SPSS بررسی شد.

آزاد و همکاران بابیان اینکه فرسـایش بـادی از مهم‌ترین فرایندهای شکل زا و تأثیرگذار بـر محـیط طبیعـی و زندگی بشری در مناطق خشک به‌حساب می‌آید، می‌گویند: «باد در محیط‌های بیابـانی مؤثرتر عمـل می‌کند. فرسایش بـادی باعـث هدر رفت کـربن آلـی و ذرات ریـز از سـطح خـاک شـده و ازاین‌رو در بیش‌تر مـوارد، زوال کیفیـت خـاک را در پـی دارد.»

آن‌ها ادامه می‌دهند: «گردوغبار یکی از مخاطرات طبیعی که عمدتاً در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان رخ می‌دهد و به همین دلیل یکی از معضلات اصـلی کشـور ایـران نیـز بـه شـمار می‌آید.»

نتایج داده‌کاوی کاربری اراضی نشان داد که خصوصـیات کاربری اراضی شامل سنگفرش سطحی، وضعیت کشـت و زراعت و همچنین عملیات تاغ کاری، در میزان سرعت آستانه تأثیرگذار است؛ به ایـن صـورت کـه عملیـات تـاغ کـاری در سرعت آستانه فرسایشی تأثیر ۱۰۰ درصدی دارد و همچنـین وجود زراعت فعال در منطقه تأثیر ۴۰ درصدی و سـنگفرش سطحی تأثیر ۵۰ درصدی بـر میـزان سـرعت آسـتانه دارنـد. وضعیت سرسبزی تاغ کاری‌ها و وجود لایه رسی نیـز تـأثیری بسیار کم در حدود ۱۰ درصدی دارد.

همچنین نتایج داده‌کاوی خصوصیات فیزیکی نشان داد که درصـد اشباع خاک تا ۴۰ درصد وزن مخصوص ظاهری و درصد شـن و سیلت تا ۲۰درصد بافت خاک تا ۹۰ درصد سنگ‌ریزە سـطحی تا ۳۰ درصد رطوبت تا ۱۰۰ درصد در میزان سرعت آستانه تأثیرگـذار است و نتایج داده‌کاوی خصوصیات شیمیایی نیز نشان داد که نسـبت جذب سدیم می‌تواند تـا ۹۰ درصد در سـرعت آسـتانه تأثیرگـذار باشد. نکته قابل‌توجه تأثیرگذاری کربن آلی و مـادۀ آلـی بـه میزان ۱۰۰ درصد در سرعت آستانه فرسایشی است؛ امـا کلسـیم و منیزیم بـه مقـدار کـم و در حـدود ۱۰ درصد بر سـرعت آسـتانه فرسایشی تأثیرگذار هستند.

در نهایت این پژوهشگران نتیجه‌گیری کردند که براساس نتایج آماری در خصوص پارامترهای فیزیکـی، پارامترهایی شامل درصد سـنگریزه، سـیلت و شـن بیشـترین تأثیر را بر میزان سرعت آستانه دارند و کمترین تـأثیر مربـوط به وزن مخصوص ظاهری و درصد رس است و همچنین براساس نتایج آماری در خصوص پارامترهـای شـیمیایی خاک، کمترین تأثیر بر سرعت آستانه فرسایش بـادی مربوط به سدیم و منیزیم و بالاترین تأثیر مربـوط بـه درصـد کربن آلی و مادۀ آلی اسـت؛ دلیـل آن نیـز چسـبندگی بـالای ذرات خاک در مجاورت با مواد آلی و کربن آلی است.

نتایج این پژوهش در سال ۱۳۹۹ در مجله علمی پژوهشی مهندسی اکوسیستم بیابان دانشگاه کاشان منتشر شد.

انتهای پیام