روایت مناری که گچ گرفته شد/ بد سلیقگی در پامنار مهدی‌شهر

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: مناره مسجد امام حسن مجتبی (ع)، معروف به مسجد پامنار مهدی‌شهر به صورت خشتی به گفته برخی از دوره صفویه و به عقیده برخی دیگر از دوره افشاریه تاکنون به مردم محلی رخ نمایان می‌کرد اما در اقدامی عجیب از سوی میراث فرهنگی، این بنای قدیمی و زیبا به یکباره گچ گرفته شد تا مردم مهدی‌شهر تنها نظاره‌گر این بد سلیقگی شوند.

این البته نخستین باری هم نبود که مناره دچار مهندسی معماری میراث فرهنگی می‌شود این مناره یک بار دیگر هم تا قد یک انسان بتون کاری و سیمان کاری شده بود تا نشان دهد مسئولان میراث فرهنگی از هیچ تلاشی برای زشت کردن این بنا فروگذار نکرده‌اند.

دومین تخریب نمای خشتی

مناره خشتی روزگاران تاریخی مهدی شهر یا همان سنگسر در یک مقطع تا کمر سیمانی شد و امروز هم تا بالا گچ اندود! تا زیبایی خشتی‌اش زیر روکشی از گچ و سیمان سفید پنهان شود آن هم به بهانه مرمت!

از همان ابتدای رونمایی از این مناره که با روکش سفید حالا دیگر هیچ هماهنگی با اطراف هم ندارد، واکنش‌های مردم به خصوص در فضای مجازی، نقل محافل شد. کاربری به نام حمید نوشت: گریه‌ام می‌گیرد از این همه بدسلیقگی آخر چرا گچ اندود! به کجای مسجد پامنار می‌آید که همه‌اش خشت است؟

کاربری به نام الهام نیز نوشت: دقیقاً انگار به کسی گفته‌اند این پول و برو زشت‌ترین کاری که می‌توانی را انجام بده و بیا! او هم رفته است منار را گچ گرفته!

یک کاربر دیگر نیز نوشت آخر این چه وضعی است مگر منار استخوان است که آن را گچ بگیرند تا درست شود؟

از این دست واکنش‌ها زیاد است حتی کار به فضای مجازی کشور نیز کشید و واکنش‌ها درباره آن یکباره اوج گرفت تا جایی که میراث فرهنگی استان سمنان مجبور به صدور بیانیه یا همان جوابیه شد که برعکس به جای اقناع مردم، به شائبه‌ها دامن زد.

پاسخ مسئولان

مصطفی یغمائیان معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان درباره این طرح گفت: در هیچ‌یک از ادوار تاریخی، پوشش منظری منار، به‌صورت سنگی اجرا نشده و آخرین تغییر در سطوح جداره بدون نظر و تأیید میراث فرهنگی با استفاده از سیمان اجرا شده است.

منار مسجد امام حسن مجتبی (ع)، معروف به مسجد پامنار مهدی‌شهر، به احتمال فراوان منتسب به دوران صفویه است که در طول ادوار متمادی دستخوش تغییرات کالبدی و ظاهری شده است سطوح جداره خارجی منار طی قریب به ۳۰ سال گذشته با مصالح اندود سیمان به شکلی نامتعارف و ناهمگون با مصالح بدوی و حائز اصالت اثر، به‌شیوه‌ای که در نگاه اول شباهت به سنگ داشته باشد اجرا شد که هم به لحاظ تکنیک اجرا و هم از منظر مصالح به کار رفته، فاقد معیارهای هویت تاریخی و اصالت منار بود.

این مسئول گفت: از این رو پس از بررسی‌های کارشناسی، همچنین بررسی فن‌شناسی و تکنیک‌های اجرای پوشش جداره منارهای دوران صفویه، پیشنهاد شد به‌منظور هویت‌بخشی به منار مسجد پامنار که از جمله المان‌های مهدی‌شهر محسوب می‌شود، مصالح ناهمگون جداره جمع‌آوری و پاک‌سازی‌شده و پوشش با اندود گچ و خاک که مصالح اصلی اثر در زمان احداث بوده، جایگزین شود.

امنا در جریان هستند

معاون میراث فرهنگی استان سمنان افزود: منار مسجد امام حسن مجتبی (ع) دارای شالوده و ساختار با مصالح خشتی است. بدون توجه به ساختار مصالح اصیل بنا، اقدام به اجرای پوشش با اندود سیمان به‌صورت ظاهراً نمای سنگی انجام شده بود که فاقد هرگونه اصالت منظری و مصالح بود و با پیگیری‌های بعدی هیأت امنای مسجد، راهنمایی لازم برای تغییر و اصلاح نمای جداره بیرونی از سوی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان در راستای بازگرداندن هویت و اصالت بنا ارائه شد که رد نهایت حذف سیمان جداره و جایگزینی با مصالح گچ سفید روی شالوده خشتی در دستور کار قرار گرفت. اینک مراحل مرمت مطابق با اسناد تاریخی با درخواست هیئت امنای مسجد، در حال اجرا است.

یغمائیان ادامه داد: این بنا در فهرست میراث ملی کشور ثبت نشده و مطابق شواهد و وجوه تسمیه آثار تاریخی با معماری منتسب به عهد صفوی در منطقه و شهرستان مهدی‌شهر که به طور عمده با جداره بیرونی اندود گچ ساخته شده، اجرا می‌شود.

از این جوابیه بر می‌آید که نخست چون بنایی در زمره بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی نباشد می‌توان آن را گچ و سیمان کرد! و ثانیاً بازگرداندن هویت و اصالت بنا در قاموس میراث فرهنگی با آنچه مردم می‌اندیشند متفاوت است.

دستکاری به جای مرمت

محمد رضا محمدی مقدم از کارشناسان حوزه بناهای تاریخی و معماری به خبرنگار مهر، می‌گوید: اگر به مسجد پامنار توجه کنیم هیچ چیز سفیدی در آن دیده نمی‌شود بنایی خشتی و آجری است که در ادامه سیمان نیز به آن افزوده شده است اما به چه دلیل گچ و خاک سفید برای پوشاندن قشاء آجری و زیبای این منار انتخاب شده، شگفت‌آور است.

وی با بیان اینکه منار خشتی است و می‌شد با زیبایی تمام خشت‌ها را دوباره بند کشی، زیبا سازی، مقاوم سازی و حتی پوشش دهی کرد اما از آنجا که پامنار ثبت آثار ملی نیست که البته دلیلش هم همین دستکاری ها بوده است، میراث فرهنگی به آن اعتنایی ندارد، بیان کرد: در عین ناباوری میراث فرهنگی به بهانه اینکه پوشش منظری منار، به‌صورت سنگی اجرا نشده، آن را سیمان اندود کرده است که تمام زیبایی و حتی قدمت آن را نیز از بین برد.

رواج بدعتی نادرست

این کارشناس می‌گوید: شگفت‌آور اینکه یک بنای خشتی زیبا را وقتی با گچ و خاک بپوشانید، در حقیقت اصالت آن را پنهان کرده‌اید نه اینکه به آن اصالت ببخشید. فکر کنید روزی گنبدی‌ها برج قابوس را گچ بگیرند یا در بسطام برج کاشانه سیمان گرفته شود آیا به اصالت این مکان‌ها افزوده‌ایم؟ باید گفت ده‌ها راه برای حفظ استقامت یک بنای خشتی وجود دارد اما شگفت این است که در این استان همیشه بدترین راه انتخاب می‌شود که نمونه آن را در مجموعه تاریخی بسطام هم می‌شود دید.

محمد مقدم بیان می‌کند: نکته خطرناک دیگر در این کار بدفرم میراث فرهنگی این است که بیان شده امنای مسجد موافق اندود کردن برج خشتی با گچ و خاک بوده‌اند و این هشداری است که نشان می‌دهد قرار است بدعتی جدید در سطح استان سمنان رواج یابد که امنا برای یک مکان تاریخی که مالک آن همه مردم هستند تصمیم بگیرند و با سلیقه خودشان دست به ترکیب آن بزنند.

وی بیان کرد: اگر این بدعت نادرست رواج یابد باید شاهد یک نوع دیکتاتوری باشیم یعنی چند نفر باید برای مکان‌هایی که مردم با آن خاطره دارند تصمیم بگیرند و فردا اگر امنا خواستار تخریب منار هم شدند چون این مسجد در فهرست ملی نیست حتماً میراث فرهنگی پیشگام می‌شود.

حال باید دید با این حجم اعتراضات گسترده مردم و اظهار نظرهای کارشناسان واکنش دیگر میراث فرهنگی در این باره چیست آیا منار مهدی شهر دوباره جان می‌گیرد یا قرار است با همین شکل گچ گرفته روزگار بگذراند!