«پرسیدن» مهمترین و ارزشمند ترین کنش فکری است

بیست‌سال پیش از امروز همکاری داشتم به نام پروفیسور یوان یسپن که نود سال عمر داشت. یوان بیش‌ترِ عمر خود را در تدریس علوم سیاسی سپری کرده بود. یوان در برنامه های اصلاحات حقوقی کشور کمبودیا و قرقیزستان مرا بسیاری یاری رساند. سال ۲۰۰۲ با گروهی از جوانان عدالت‌خواه افریقایی که به دعوت اداره‌ی انکشافی سازمان ملل به کیف پایتخت اوکرایین آمده بودند کار می‌کردیم. یوان علوم سیاسی و من حقوق بشر تدریس می‌کردم. روزی، یکی از جوانان افریقایی که شهروند کانگو بود پرسش‌های پراکنده‌ را از یوان پرسید.

یوان که استاد کارکشته در چند دانشگاه اسکندناوی بود مصرانه تلاش می‌کرد تا پرسش‌ها را تصحیح کند. آن‌گاه متوجه شدم که جوان افریقایی برافروخته شد و به یوان گفت که چرا به پرسش‌های او نمی‌پردازد و پیوسته در تلاش دگرگونی ساختار و مفهوم پرسش‌ها است. آن‌روز، واکنش یوان به جوان افریقایی درس بزرگی برایم آموخت. یوان گفت: در فرهنگ سیاسی و در کل علوم سیاسی «پرسیدن» مهم‌ترین و شاید ارزش‌مند ترین کنش فکری است. از این‌رو طرح پرسش باید با دقت و ژرف‌نگری هم‌گام باشد. من گاهی برای انسجام یک پرسش سیاسی چند مقاله و کتاب می‌خوانم. اما شما پی‌هم از من سوال می‌کنید که پراگنده و کلی هستند. من این ظرفیت را در خود نمی‌بینم که به پرسش‌های کلی بپردازم. فردای آن‌روز یوان پرسش‌ها را تصحیح کرد و به برخی از آن‌ها که در حیطه‌ی صلاحیت تخصصی‌اش بود پاسخ داد.

ما در افغانستان به طرح پرسش هیچ اعتنایی نداریم. به باور من پرسیدن دشوارتر از پاسخ‌گفتن است. پرسیدن کار پر مسؤولیتی است زیرا پرسش‌گر می‌تواند با طرح یک پرسش با محتوا گفتمان کلانی را خلق کند. اما اگر شما در جریان یک گفتمان ارزش‌مند پرسش بی‌معنا مطرح می‌کنید، آن‌گاه مسیر و هدف یک برنامه را نابود کرده اید. بد تر این‌که در کشور ما هیچ‌کسی نمی‌گوید «من پاسخ پرسش شما را نمی‌دانم» و تلاش می‌کند برای هر پرسشی – برون از حیطه‌ی تخصص- پاسخ جستجو کند. من از جوانان و به ویژه دانش‌جویان می‌طلبم که برای پرسش‌های خود کتاب، مقاله و ادبیات بخوانند.

یوان یسپن در سال ۲۰۰۹ به عمر ۹۵ سالگی در گذشت. پروفیسر یسپن برای من حق استادی داشت. من از او نظریه‌ها سیاسی و تجارب فرهنگ سیاسی آموخته‌ام. یادش گرامی باد!

ملک ستیز