«نظریه نظام انقلابی» از پانزده خرداد 42 تا بیانیه گام دوم انقلاب

«از آن یوم‎الله‌ها، پانزده خرداد بود؛ پانزدهم خرداد از ایام الله بود که یک ملت ایستاد در مقابل یک قدرت و کاری کرد که پنج ماه تقریباً حکومت نظامی شد. منتها قدرت نداشت ملت؛ باز اجتماع درست نشده بود، بیدار نشده بودند، شکست خوردند. نه شکست[واقعی]، [بلکه] به حسب ظاهر؛ و الا از همان‌جا مبدأ پیروزی ملت است.» (امام خمینی، صحیفه نور،جلد 9، صفحه 466)

در میان هر جامعه‌ای روزهای تأثیرگذاری وجود دارد که هویت تاریخی، اجتماعی و سیاسی یک ملت به آن‌ها وابسته است. حضرت امام خمینی(ره)، نقطه مبدأ انقلاب اسلامی را، رخداد پانزدهم خرداد سال 1342 شمسی برمی‎شمارند و به‎سان قرآن کریم که نقاط عطف تاریخ را «یوم الله» نامیده است، چنین صفتی را برای این روز انتخاب می‎کنند؛

بکارگیری مفهوم «یوم الله»، نشان دهنده اهمیت والای این واقعه است. در قرآن کریم دو بار تعبیر «ایام الله» مطرح گردیده و یادآوری آن بر پیامبران الهی از جمله حضرت موسی(ع) فریضه شمرده شده است. «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآیَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ»(سوره ابراهیم آیه5) خداوند متعال می‎فرماید: «همانا موسى را همراه آیاتی به سوى مردم فرستادیم و به او گفتیم: قومت را از تاریکى‌ها به سوى نور خارج ساز و ایام الله را به آنان یادآورى کن، همانا در این (یادآورى) براى کسانى که صبر و مقاومت و سپاس فراوان داشته باشند نشانه‌هایى از قدرت الهى است.» ماجرای شکافته شدن نیل و غرق فرعونیان، از همین روزهای بزرگی بود که بنی اسرائیل نباید آن را به فراموشی می‎سپردند؛ اما «روز خدا» در مدتی کوتاه توسط برخی نخبگان جامعه بنی اسرائیل، به «شب تار» بدل شد. گوساله پرستی مردم در غیاب چهل روزه موسی(ع)، کار را به آن جا رساند که به علت خشم خداوند متعال، چهل سال در بیابان سینا سرگردان شدند و پس از آن به جای «فرعون»، به مکافات آن خسران، «خودشان» همدیگر را می‌کشتند. خداوند متعال با بازگو کردن ماجرای موسی(ع) می‎آموزاند، همانطور که اگر «حافظه تاریخی» جامعه‌ای از دست برود محکوم به سرگردانی‎ست، قطعاً جامعه‌ای که «حافظه تاریخی» آن تبدیل به «عادت و روزمرگی» بشود، «سامری»پرور خواهد شد و اساساً برای زوال دیگر نیازی به «فرعون» ندارد.

«یوم الله» پانزده خرداد با همه عظمتش، علاوه بر آن که باید در «حافظه تاریخی» ملت ایران حک شده و همواره «یادآوری» شود، اما قطعاً نیازمند به بازخوانی تکمیلی‌ است وگرنه همین «یادآوری»، دچار روزمرگی دنیای مدرن می‎شود. حضرت امام خمینی(ره) پس از بیان اهمیت نقش این رخداد مهم در تاریخ انقلاب، با مطرح کردن مفهوم «نظم اجتماعی» عملاً حرکات بعدی جامعه را ریل‌گذاری کردند. حضرت آیت‎الله امام خامنه‎ای(مدظله العالی) نیز کلیدواژه «نظم اجتماعی» را ذیل نظریه «نظام انقلابی» در بیانیه گام دوم به‎کار می‎برند؛ ایشان علت عدم رکود و خمودی انقلاب اسلامی پس از مرحله «نظام سازی» را ـ که مرحله دوم از مراحل پنج گانه نیل به تمدن نوین اسلامی محسوب می شود ـ پایبندی انقلاب اسلامی به «نظریه نظام انقلابی» معرفی نموده است. ایشان «نظریه نظام انقلابی» را جمع توأمان «جوشش انقلابی» و «نظم سیاسی و اجتماعی» می داند و معتقد است برخورداری از چنین نظریه‌ای به انقلاب اسلامی این امکان را داده که در عین برافروخته نگاه داشتن «روحیه انقلابی» و «آرمان خواهانه» مردم ایران، این روحیه و آرمان خواهی را در قالب «ساختارهای اجتماعی و سیاسی» منظم کرده و تبدیل به یک «حرکت مستمر و تکاملی اجتماعی» نماید. از این رو ایشان در بیانیه گام دوم تأکید می کنند که انقلاب اسلامی تا ابد از نظریه «نظام انقلابی» دفاع کرده و بدین ‎سان از دینی بودن و مردم‌سالار بودن حکومت اسلامی حفاظت می‎نماید.

سیدمحمد ریاضتی پژوهشگر فقه و اصول حوزه علمیه قم