5 گام اساسی برای حل معضل حاشیه‌نشینی

به گزارش ایسنا، حاشیه‌نشینی یکی از پنج آسیب جدی استان قزوین است که در طرح جامع کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی موردتوجه قرارگرفته، اعتباراتی برای این امر در نظر گرفته‌شده است و سازمان‌هایی مانند دانشگاه علوم پزشکی، کمیته امداد، بهزیستی، آموزش‌وپرورش و سازمان تبلیغات برای کاهش حاشیه‌نشینی مأمور شده‌اند.

اگرچه اجرای طرح بازآفرینی محلات فرسوده و سکونت‌گاه‌های غیررسمی موردتوجه قرارگرفته است اما مسائل زیست‌محیطی، کمبود امکانات، مسائل فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی مهم‌ترین مشکلات بافت‌های ناکارآمد هستند که باید با همکاری دستگاه‌های متولی برای حل آن‌ها اقدام شود.

ایسنا در میزگردی با حضور عین‌الله کشاورز، مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌الملل امام خمینی (ره) و حجت‌الاسلام‌والمسلمین عباس باباشاهوردی، مدیر پایگاه فرهنگی اجتماعی محله آخوند قزوین به راه‌های حل مشکلات مناطق حاشیه‌نشین به‌ویژه بحث فرهنگ در این مناطق پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

در قزوین ۱۶ منطقه حاشیه‌نشین داریم!

باباشاهوردی در این نشست تصریح می‌کند: طرح سکونتگاه‌های غیررسمی حدود سه سال است که توسط سازمان تبلیغات اسلامی در استان قزوین در حال اجراست، در این طرح ۱۶ محله از طرف وزارت کشور معرفی و ۱۶ روحانی در این محلات مستقر شدند، در این طرح روحانیون در محله سکونت پیدا می‌کنند و آسیب هر محله را احصا و راه‌حل ارائه می‌دهند.

وی اظهار می‌کند: در تعریف وزارت کشور محلات قدیم قزوین ازجمله مغلواک، آخوند و تبریز به‌عنوان سکونتگاه‌های غیررسمی معرفی شدند، بارها به این موضوع اعتراض کردیم که این‌ها محلات قدیمی شهر هستند اما گفتند به دلیل اینک بافت و فرهنگ تغییر کرده است در تقسیمات کشوری این مناطق سکونتگاه غیررسمی محسوب می‌شوند.

این روحانی عنوان می‌کند: متأسفانه در محلاتی که وزارت کشور نام‌برده است به دلیل عدم امکانات، افراد بومی محل بااینکه حس تعلق و تعصب داشتند از محل رفتند و اغلب افغان‌ها در این محل‌ها ساکن شدند درحالی‌که اگر امید به این مردم تزریق شود به محله خودشان برمی‌گردند.

وی ادامه می‌دهد: اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی و بیکاری چهار معضلی است که در دستور کار ما قرار دارد، سال اول در حوزه اعتیاد ۴۰۰ معتاد در این ۱۶ محله شناسایی و به کمپ ترک اعتیاد معرفی کردیم، به‌منظور توانمندسازی با ارگان‌های مختلف جلسه گذاشتیم و همچنین کلاس‌های آموزشی در حوزه خانواده برگزار کردیم اما امسال که سومین سال است با مشکلات عدیده‌ای ازجمله کمبود اعتبار و عدم‌حمایت روبه‌رو شدیم.

باباشاهوردی تأکید می‌کند: برای اینکه آسیب اجتماعی از بین برود باید بستر آسیب را از بین ببریم یکی از جاهایی که می‌شود بستر آسیب در محله را از بین ببریم توجه به ظرفیت محل است.

«برنامه‌ریزی فرهنگی» کلید گمشده مناطق حاشیه‌نشین

عین‌الله کشاورز بابیان اینکه متولی فرهنگ در مناطق حاشیه‌نشین و سکونتگاه‌های غیررسمی کیست؛ می‌گوید: فرهنگ این مناطق دو بخش دارد؛ یکی سازمان‌های متولی و فرایندهای اجرایی آن‌ها و دوم برنامه‌هایی است که برای این محلات در نظر گرفته‌شده که می‌تواند ساختار رسمی و غیررسمی داشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: سازمان‌هایی مانند استانداری، شهرداری، سازمان تبلیغات و بهزیستی می‌توانند در این حوزه تأثیرگذار باشند در کنار این‌ها سازمان‌های مردم‌نهاد، اتاق‌های فکر و ایده‌های خودجوش نیز شروع به کار می‌کنند، بنابراین فرهنگ این مناطق باید از دو بعد بررسی شود.

این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: در بررسی اغلب سکونتگاه‌های غیررسمی بیشتر به کالبد و فیزیک توجه شده است و مباحث فرهنگی و اجتماعی به حاشیه رفته است، اگر می‌خواهیم در مناطق حاشیه‌نشین به نتیجه برسیم باید مباحث فرهنگی نسبت به مباحث کالبدی و فیزیکی اولویت پیدا کند.

وی خاطرنشان می‌کند: در نظام برنامه‌ریزی شهری تمام برنامه‌ها معطوف به مباحث کالبدی، فیزیکی و زمین است، بحث‌های فرهنگی در اولویت‌های آخر قرار می‌گیرد، درواقع اولویت‌ها به ترتیب ابعاد کالبدی و زیرساخت، اقتصادی، گردشگری و درنهایت مسائل فرهنگی و اجتماعی تعریف ‌شده است و گاهی نیز به آن توجه نمی‌شود.

کشاورز بیان می‌کند: درروش جدید نظام برنامه‌ریزی باید رویکرد انتقادی به برنامه‌ریزی شهری داشته باشیم و فرهنگ وارد متن برنامه‌ریزی شود، درواقع برنامه‌ریزی فرهنگی شده باید صورت بگیرد.

وی تصریح می‌کند: مثل بسیاری از پدیده‌های شهری که متولی مشخص و ملموسی ندارد در این حوزه نیز متولیان متعددی وجود دارد در برخی موارد ۹۰ دستگاه ورود پیدا می‌کنند؛ دستگاه مسئول، همکار و ناظر مشخص نیست درحالی‌که در برنامه‌ریزی باید این‌ها ملموس باشد.

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌الملل امام خمینی (ره) اظهار می‌کند: پیوست نگاری فرهنگی یعنی هر اتفاقی که می‌خواهیم انجام دهیم پیوست فرهنگی داشته باشد و تهیه این پیوست برای معضل حاشیه‌نشینی ضروری است.

اهمیت پرداختن به مناطق حاشیه‌نشین

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تصریح می‌کند: طی سه سال گذشته شاخص‌های اقتصادی جامعه تغییراتی اساسی داشته است، اگر سه سناریو خوش‌بینانه، معمولی و بدبینانه برای آینده اقتصاد در نظر بگیریم، با یک تحلیل ساده در خوش‌بینانه‌ترین حالت، شاخص‌ها به‌صورت بنیادی تغییر پیداکرده است.

وی ادامه می‌دهد: در روندی که می‌بینیم سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی تشدید خواهد شد، در نگاه آینده‌نگرانه اگر روند پژوهی کنیم این پدیده تشدید می‌شود بنابراین باید ورود جدی‌تری به این مسائل داشته باشیم.

کشاورز تأکید می‌کند: ارتقا کیفیت زندگی سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی برای افزایش رفاه و رضایتمندی از زندگی می‌تواند تأثیر مثبت داشته باشد، وجود پارک‌ها، تقویت مساجد و مراکز فرهنگی مثل کتابخانه‌ها و موارد دیگر می‌تواند به‌عنوان شاخص فرهنگی و اجتماعی قرار بگیرد.

وی بیان می‌کند: در بعد فرهنگی و نرم همواره منتظر هستیم دستگاه‌های دولتی در این حوزه کار کنند، تجربه نشان داده است اگر منتظر این موارد باشیم نتایج حاصل نمی‌شود، جریان مبتنی بر خدمات داوطلبانه ازجمله بسیج، هلال‌احمر، حوزه روحانیون و کارهایی که در سازمان مردم‌نهاد شکل‌گرفته است تجربه موفق‌تری دارند.

گام اول حل معضل حاشیه‌نشینی؛ تقویت نهادهای فعال فرهنگی

کشاورز بیان می‌کند: در وضعیت فعلی مناطق حاشیه‌نشین دارای فرصت و آسیب هستند، باید این‌ها بررسی و اولویت‌ها تعیین شود و طبق آن عمل کرد، در این میان اولویت اول تقویت نهادهای فعال در حوزه فرهنگ و تقویت مشارکت ذی‌نفعان است.

وی ادامه می‌دهد: در تقویت حوزه فرهنگ می‌توان به تقویت حوزه روحانیت اشاره کرد؛ درگذشته مساجد قوی‌ترین کارکرد در محله را داشتند و پویا و فعال بودند، در حال حاضر در این حوزه هزینه شده و این ظرفیت وجود دارد و کارکردش اثبات‌شده است بنابراین در حوزه کالبدی مساجد نیازی به هزینه نداریم.

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌الملل امام خمینی (ره) بیان می‌کند: در ایام محرم عزاداری‌ها و مراسم‌های خوبی در سطح محلات برگزار می‌شود که هیچ نهادی آن را مدیریت نمی‌کند و کاملاً خودجوش است همچنین در اربعین نیز این‌گونه است؛ اگر مشارکت مردم نباشد کدام نهاد و سازمان می‌تواند این اتفاق فرهنگی بزرگ را اجرا کند؟

باباشاهوری نیز با اشاره به اهمیت مشارکت مردمی بیان می‌کند: در محله آخوند قرار بود شهرداری موزه جهان تمدن اسلام تأسیس کند و محوطه‌ای فنس کشیده برای آن در نظر گرفتند اما در شورای شهر جدید این طرح کنسل شده است و آن فضا مأمن آسیب‌های اجتماعی فراوانی شده است.

وی تصریح می‌کند: شهرداری حاضر نبود که دست از کار بردارد و هزینه‌ای که کرده را جمع کند اما با کلی رفت‌وآمد و مطالبه‌گری مردم توانستیم محوطه فنس کشیده شده را به فضای سبز تبدیل کنیم، درواقع آن تهدید را به فرصت تبدیل کردیم که نتیجه مطالبه و پیگیری شهروندان بود.

این روحانی خاطرنشان کرد: همچنین طرح فرهنگسرای محل که مسکوت مانده بود را نیز به جریان انداختیم و انشالله در دهه فجر به بهره‌برداری می‌رسد.

گام دوم معضل حاشیه‌نشینی؛ سیاست‌گذاری ورزشی

کشاورز تأکید می‌کند: گام دوم سیاست‌گذاری ورزشی است، در اسناد استان قزوین ازجمله سند آمایش، اسناد شهری، سند جامع طرح سلامت، طرح‌های سلامت کشوری و ملی هیچ‌کدام به مؤلفه ورزشی نپرداختند و برنامه‌ریزی مدون و سیاست‌گذاری فرهنگی در این حوزه نداریم.

وی بیان می‌کند: در حوزه سلامت برای درمان سیاست‌گذاری کردیم اما برای ورزش برنامه‌ای نداریم و با کشورهای توسعه‌یافته در این حوزه فاصله زیادی داریم، باید در محلات جهاد ورزش اتفاق بیافتد و این موضوع در قشر بانوان باید پررنگ‌تر شود.

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌الملل امام خمینی (ره) اظهار می‌کند: شاخص‌های افسردگی، سکته مغزی و چاقی در حال افزایش است درحالی‌که اگر به اول زنجیره برگردیم خلأ ورزش همگانی را مشاهده می‌کنیم، اگر در حوزه ورزش به‌درستی برنامه‌ریزی شود بسیاری از مشکلات حل می‌شود.

وی تصریح می‌کند: در حوزه‌های مختلف از این ظرفیت استفاده نمی‌شود، در محلات در حوزه سالن‌های ورزشی و پیاده‌روها با بحران اساسی روبه‌رو هستیم، هر فردی باید هفته‌ای سه جلسه فعالیت بدنی داشته باشد به‌ویژه در حوزه ورزش همگانی باید ورود کنیم.

کشاورز عنوان می‌کند: در حال حاضر استخرهای شهر قزوین با ظرفیت یک‌سوم کار می‌کنند، بسیاری از متخصصان و تحصیل‌کرده‌های رشته‌های ورزشی بیکار هستند درحالی‌که باید از این فرصت استفاده کرد، اولویت شهرداری تأسیس مکان ورزشی نیست و سرانه ورزشی را مدنظر قرار نمی‌دهند که این امر باید اصلاح شود.

وی تأکید می‌کند: ما نظام پزشکی و نظام‌مهندسی داریم که دارای سلسله‌مراتب است و تعداد زیادی متخصص در آن کار می‌کنند اما در حوزه ورزش نهادسازی صورت نگرفته است، باید نظام تربیت‌بدنی نیز تشکیل شود تا از تمام ظرفیت امکانات ورزشی استفاده شود.

باباشاهوردی تصریح می‌کند: در حال حاضر در مصوبات شورای شهر قزوین شاهد عدم تنظیم سرانه ورزش قهرمانی به ورزش همگانی هستیم به‌طوری‌که سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان به ورزش قهرمانی اختصاص دادند اما ورزش در محلات را موردتوجه قرار نمی‌دهند.

وی تأکید می‌کند: نباید به ورزش محلات نگاه جناحی داشت، برای محله آخوند مربی ورزش درخواست کردیم که چند جلسه در هفته ورزش همگانی به بانوان آموزش دهد اما بعد از سه ماه هنوز محقق نشده است، همچنین درخواست امکانات رفاهی کردیم که تنها ۳۰ بلیط استخر دادند که آن را هم در اختیار بانوان محل قراردادیم.

گام سوم حل معضل حاشیه‌نشینی؛ افزایش نشاط و امید

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تصریح می‌کند: گام سوم افزایش امید، نشاط و شادی است؛ باید فرهنگ امید به آینده و نشاط را در محلات ایجاد کنیم که این کار با برنامه‌های کوچک هم انجام می‌شود.

باباشاهوردی نیز معتقد است: اگر برای محلات برنامه‌ای با مشارکت مردم داشته باشیم نشاط در سطح محلات افزایش پیدا می‌کند، برای مثال شهرداری می‌تواند به‌جای اینکه جشنی دوساعته با هزینه ده میلیون تومانی در محله برگزار کند می‌تواند برگزاری جشن را به اهالی محل بسپارد که با یک‌چهارم این هزینه انجام می‌شود.

وی تأکید می‌کند: اگر مردم خودشان درگیر برگزاری مراسم شوند نشاط بیشتری در محله حاکم می‌شود تا اینکه مردم محل صرفاً دو ساعت به‌عنوان تماشاگر باشند، درگذشته طرح محله ما با مسابقات مختلفی در محلات برگزار می‌شد که نشاط فراوانی با خود به همراه داشت و مردم پای‌کار بودند اما در دوره جدید شورا این طرح ادامه پیدا نکرد و جشن‌های میلیونی و با خروجی ناچیز در محلات برگزار می‌شود.

گام چهارم حل معضل حاشیه‌نشینی؛ تقویت هنر و سیاست‌گذاری هنر

کشاورز می‌گوید: تقویت هنر و سیاست‌گذاری هنر در استان نیز باید به‌عنوان چهارمین گام موردتوجه قرار بگیرد، در حال حاضر گرایش به هنر در استان قزوین در حال افزایش است اما برای آن برنامه‌ای نداریم، اگر برنامه‌ریزی صورت نگیرد در آینده آسیب‌های آن نسبت به مزیت‌ها بیشتر می‌شود اما اگر درست و محله محور برنامه‌ریزی کنیم نتیجه خوبی دارد.

وی ادامه می‌دهد: درگذشته مساجد فضای هنری بودند و برنامه‌های مختلفی ازجمله تحلیل فیلم و گروه سرود در مساجد برگزار می‌شد درواقع جوانان محل از طریق مساجد با هنر آشنا می‌شدند و در مساجد اتفاقی از جنس هنر می‌افتاد.

این استاد دانشگاه بیان می‌کند: تقویت هنر و سیاست‌گذاری هنر در محله‌ها به‌نوعی ارزش‌افزوده است و باعث تقویت اقتصاد محله می‌شود، اگر نظام‌مند شود می‌تواند درآمد خوبی برای کشور ایجاد کند.

باباشاهوردی در این خصوص می‌گوید: اگر بررسی کنیم در هر محله خانم‌هایی باهنرهای مختلف جود دارند بنابراین باید بستری ایجاد شود تا این دستاوردها را به نمایش بگذاریم، برای مثال می‌توانیم نمایشگاهی برگزار کنیم و از زنان هر ۱۶ محله بخواهیم آثار هنری و صنایع‌دستی خود را به نمایش بگذارند که جنبه اقتصادی نیز خواهد داشت.

گام پنجم حل معضل حاشیه‌نشینی؛ تقویت روستاها و کشاورزی

کشاورز تأکید می‌کند: سیاست‌گذاری دولت باید به نحوی باشد که افراد در روستا بمانند، در حال حاضر نظام اقتصادی ما دارای مشکل اساسی ازجمله رانت و فساد اقتصادی است؛ اگر اقتصاد روستا توجیه داشته باشد افراد به روستاها برمی‌گردند.

وی تصریح می‌کند: تقویت زیرساخت‌های کشاورزی مناطق اطراف سبب بازگشت به روستا می‌شود البته موج آن در حال انجام است، افرادی که توان اقتصادی زندگی در شهر را ندارند به حاشیه شهر می‌روند و افرادی که در حاشیه شهر هستند میل زندگی به روستا پیدا می‌کنند بنابراین باید اقتصاد روستا را تقویت کنیم.

مسکن مهر، مناطق حاشیه‌نشین آینده هستند!

کشاورز با اشاره به مسکن مهر قزوین می‌گوید: حاشیه‌نشینی شامل سکونتگاه‌های غیررسمی، محلات حاشیه‌نشین، محلات قدیمی در بافت محلات جدید می‌شود، در این میان مسکن مهر را نیز باید موردتوجه قرارداد این مناطق علی‌رغم اینکه ویژگی‌های مناطق حاشیه‌نشین را ندارد اما با چالش‌های فرهنگی زیادی روبه‌رو است.

وی ادامه می‌دهد: پروژه مسکن مهر انجام‌شده و مباحث کالبدی و فیزیکی آن موردتوجه قرارگرفته اما به پیوست فرهنگی آن کمتر پرداخته‌شده است، اگرچه به‌مرورزمان برنامه‌های فرهنگی در مناطق مسکن مهر صورت گرفته اما جای کار دارد.

مدیر گروه پژوهشی آینده‌نگاری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) در پایان می‌گوید: توجه به مناطق حاشیه‌نشین همواره منوط به کالبد و فیزیک بوده است، اگرچه بازآفرینی شهری و توسعه زیرساخت‌های می‌تواند به مناطق حاشیه‌نشین سامان دهد اما برای این‌که معضل حاشیه‌نشینی به‌صورت ریشه‌ای حل شود نیاز است که پیوست نگاری فرهنگی و ورزشی برای محلات تهیه شود تا شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی این محلات باشیم.

انتهای پیام