اگر برجام نبود چه می شد؟

در چنین روزی بود که توافق هسته ای به امضای کشورهای عضور گروه 1+5 و جمهوری اسلامی ایران رسید.

23 تیر ماه 1394 شهر وین پایتخت اتریش شاهد انعقاد پیمانی بود که برای آن در دولت تدبیر و امید زمان صرف شد و از ان زمان تاکنون نیز ایران تنها متعهد توافق هسته ای است.

دولت آقای روحانی برای رسیدن به چنین روزی تلاش زیادی کرد، تلاش های او پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 بیشتر شد تا جایی که وعده هایی پیش از دستیابی به توافق هسته ای به مردم داد که باعث شد اکثریت جامعه با جریان مذاکره و توافق همراه شود.

اکنون 4 سال از آن زمان پرتلاطم با تنش های سیاسی که روح و روان جامعه را نیز آزرده کرده بود، می گذرد.

فضای سنگین سیاسی میان موافقین مذاکرات و توافق هسته ای و مخالفین مذاکرات و توافق هسته ای به شدت جامعه را تخت تأثیر خود قرار داده بود.

همه از مذاکرات فشرده و سنگین هسته ای ایران و 1+5 سخن میگفتند، اقشار جامعه، رادیو تلویزیون و همه رسانه ها روزی نبود که از مذاکرات خبر یا گزارش نداشته باشند.

رفت و آمدهای زیادی از سوی اعضای تیم هسته ای ایران با ریاست محمد جواد ظریف وزیر خارجه به کشورهای اروپایی به ویژه سوئیس و اتریش انجام می شد. بیشترین زمان مذاکرات در اروپا بود.

پس از دستیابی به توافق که بدون چالش و تنش هم نبود و در این میان فرانسه بارها باعث به تعویق افتادن توافق شده بود، سرانجام در چنین روزی رسیدن به توافق اعلام شد.

آمریکایی ها از ابتدا همزمان با برگزاری مذاکرات برای خود فکت شیت منتشر می کردند، همان گزاره برگ که نشان از محتوای توافقی داشت که با ایران بر سر آن به نتیجه رسیده بودند.

اما این فکت شیت هایی که آمریکایی ها منتشر میکردند، با آنچه که از سوی تیم هسته ای ایران درباره محتوا و نوع توافق گفته می شد تفاوت داشت.

به همین خاطر درداخل کشور اختلافاتی بر سر نتایج توافق هسته ای شکل گرفت.

برای این که منتقدین و مخالفین خیالشان راحت شود، اعضای تیم هسته ای وارد میدان شده و درباره فکت شیت ها توضیح دادند.

پس از توافق ژنو و انتشار فکت شیت آمریکا درباره این توافق، عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران گفت: «آمریکایی‌ها در این فکت شیت سند را از زاویه خود تحلیل، ارزیابی و معرفی کردند. این نوعی فضاسازی رسانه‌ای است که هیچ توجیهی ندارد. اتفاقا این اطلاعیه مورد انتقاد برخی رسانه‌های آمریکایی نیز واقع شد همان‌طور که واشنگتن‌پست به کاخ سفید انتقاد کرده بود که شما برخی از موارد را به درستی اشاره نکردید و در واقع به ایران حق غنی‌سازی را داده‌اید اما به ما نمی‌گویید. از نظر ما بیانیه کاخ سفید هیچ ارزشی نسبت به توافق ندارد جز آنچه که مربوط به مشخص کردن ارقام است.»
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در جمع دانشجویان دانشگاه تهران با انتقاد از واکنش برخی از رسانه‌های داخلی از توافق هسته‌ای ایران و 1+5 گفت: «اجازه ندهید دنیا برای ما تصمیم بگیرد. خط فکری ایجاد کنند و با دروغ پردازی‌ها اجماع داخلی را از بین ببرند. برخی در داخل "فکت شیت" کاخ سفید را مبنای توافق هسته‌ای قرار می‌دهند. ولی برنامه‌ی اقدام مشترک اعلام شده از طریق سایت رسمی کشور را اهمیت نمی‌دهند. چرا سایت‌های ما که ادعای حزب‌اللهی می‌کنند از سایت دبکای اسراییلی که عامل پخش اطلاعات غلط است نقل قول می‌کنند اما وزیر خارجه را باور نمی‌کنند.»
جالبی انتشار فکت شیت ها یا همان گزارع برگ هایی که آمریکا منتشر می کرد این بود که تقریبا همه آنچه که در این فکت شیت ها نوشته شده بود در قرارداد و توافق نهایی نیز گنجانده شد.

حتما آن بخش از توافق را به یاد دارید که خانم وندی شرمن عوض ارشد تیم مذاکره کننده آمریکا گفت؛ تیم مذاکره کننده هسته ای تصور می کرد که قرار است همه تحریم های اقتصادی لغو شود اما ما در توافق هسته ای از کلمه تعلیق استفاده کردیم!

جین ساکی سخنگوی وزارت امور خارجه دولت اوباما نیز در پاسخ به سؤالی درباره گزارش آژانس بین‌المللی انرژی از صادرات نفت ایران در ماه‌ها گذشته، به فکت شیت آمریکا‌یی‌ها استناد کرد و گفت: «انتظار داریم میانگین نفت صادراتی ایران در دوره شش ماهه [بر اساس آنچه در فکت ‌شیت کاخ سفید بیان شده] بالغ بر 1 میلیون بشکه باشد.»

آمریکایی ها حتی در گزاره برگ خود اندازه صادرا نفت ایران را نیز تعیین کرده بودند.

گاردین در جریان مذاکرات لوزان سوئیس گزارش داد، یکی از احتمالات این است که یک "فکت‌ شیت" (بیانیه‌ای شامل اطلاعات مربوط به مذاکرات) مبهم به صورت عمومی منتشر شود و جان کری (وزیر خارجه وقت آمریکا) جزئیات بیشتری را در مورد آن، در یک نشست پشت درهای بسته، به کنگره ارائه دهد. انتظار می‌رود در صورتی که در روزهای آتی چارچوب توافق به دست آید، وزیران خارجه دیگر طرف‌های مذاکره ‌کننده (انگلستان، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) هم برای اعلام رسمی و دست دادن (در برابر دوربین‌ها)، در لوزان گرد هم آیند. اما برگزاری چنین مراسمی بدون آنکه جزئیاتی منتشر شود، دشوار خواهد بود.

بدعهدی ها و دبه کردن های آمریکا از آنجا سرچشمه میگرفت که بر اساس آنچه که خود از توافق برداشت کرده بود یا آن را در توافق و فکت شیت خود گنجانده بود، عمل می کرد.

دولتمردان نیز پس از چندی از امضای رسمی توافق هسته ای، متوجه بدعهدی ها و نقض برجام از سوی آمریکا شدند.

ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی ایران که برای شرکت در اجلاسی به آمریکا رفته بود، در آنجا رسماً اعلام کرد مزایای برجام تاکنون برای ایران تقریباً هیچ بوده است.

اما ماجرا تنها این نبود بلکه اصلی ترین مسئله ای که ایران برای به دست آوردن آن پای میز مذاکره با آمریکا نشست، لغو همه تحریم های اقتصادی بود.

لغو تحریم هایی که رئیس جمهور وعده آن را به مردم داده بود.

پیش از آن که توافق نهایی به دست بیاید، آمریکایی ها اعلام میکردند که قرار نیست همه تحریم ها لغو شود، بلکه برخی تحریم های اقتصادی تعلیق و کاهش می یابد.
ای در حالی بود که اعضای تیم مذاکراه کننده هسته ای کشورمان در پاسخ به مواضع آمریکا آن را نادرست می دانستند و درخواست میکردند که رسانه ها و مردم به این اخبار توجهی نکنند.

سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران چهاردهم فروردین 94 در گفتگوی ویژه خبری گفت: «ادعای غربی‌ها درباره تحریم‌ها درست نیست و تمامی تحریم‌ها در روز اول توافق لغو خواهد شد. تحریمها بناست در مرحله اول گام نهایی برداشته شود. آمریکایی‌ها در فکت شیت مواردی که به نفع خودشان است برجسته می‌کنند، اینکار را در ژنو هم کردند. در این زمینه فریب نخوریم. بیانیه ازکلمه "لغو" استفاده کرده، اما در فکت شیت آمریکایی‌ها نوشته بود "تعلیق". فکت شیتها اعتباری ندارد، و مردم به گفته های وزیر خارجه خودمان اعتماد کنند. رسما به فکت شیت آمریکایی‌ها اعتراض کردیم.»

با وجود همه این مسائل، توافق هسته ای به امضا رسید، در حایل که رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در سخن و هم در نامه هایی که به رئیس جمهور دادند، نکات بسیار مهمی را تأکید کردند و شروطی را برای امضای توافق و طرف مقابل که آمریکا باشد نوشتند.

ایشان 9 شرط را برای اجرای برجام لحاظ کردند که نخستی شرط درباره لغو تحریم های اقتصادی بود.

«اوّلاً: از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریمهای ظالمانه‌ی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جمله‌ی آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه‌ی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیه‌ی اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، به‌منزله‌ی نقض برجام است.»

برای برجام تعابیر بسیاری به کار برده شد، حتی گفته شد از فتح خرمشهر هم دشوارتر بود. تعابیری همچون برجام همچون آفتاب تابان می درخشد

در حالی که آمریکا و اروپا هیچیک از تعهدات خود را اجرا نکردند و تنها نمایشی در برجام باقی بودند، دولت و اعضای تیم هسته ای اعتقاد راسخ داشتند که «رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌تواند با یک امضا تحریم‌ها را برگرداند»

محمد جواد ظریف وزیر خارجه در شورای راهبردی سیاست خارجی در این زمینه گفته بود؛
«فرض بفرمایید 18 ماه دیگر رئیس‌ جمهور جدید آمریکا بیاید، مطمئن هستم چاره‌ای ندارند، نه اینکه [از سر] علاقه باشد. همان‌طور که خود آقای اوباما گفت اگر دست من بود، نمی‌گذاشتم یک پیچ و مهره از برنامه هسته‌ای ایران باقی بماند اما چاره ندارم و می‌پذیرم؛ لذا در دوران کنونی 18 ماه آمد و برجام اجرا شد، این ساختمان تحریم که اینها اجرا کردند به هم ریخت. آمریکا کاری که بر اساس قطعنامه شورای امنیت انجام داده و توانسته بود طی 10 سال حمایت جهانی را بگیرد، می‌خواهد بلافاصله با مخالفت با قطعنامه شورای امنیت انجام دهد!؟ در دهه نود قطعنامه‌ای وجود نداشت زیرا آمریکا حرفش علی‌رغم قدرتش، هیچ مبنای مقبولیت یا مشروعیتی نداشت، هیچ‌کس [تحریم‌هایش را] اجرایش نکرد، نزدیک‌ترین متحدین آمریکا اجرا نکردند. الان به قول تام کاتن - از بس با همدیگر در توئیتر پیام رد و بدل کردیم، رفیق ما شد- رئیس‌جمهور بعدی آمریکا می‌خواهد تحریم را، با یک امضا برگرداند؟ خب برگرداند چه کسی در دنیا آن را اجرا می‌کند؟... تام کاتن این را که گفت [آمریکا با یک امضا می‌تواند تحریم‌ها را برگرداند] من جوابش را دادم و همه زیر توئیتش نوشتند که برو پولت را از هاروارد پس بگیر که خوب حقوق یادت نداده‌اند، یعنی واقعیت امر این است، بالاخره قاعده دارد و نمی‌تواند این کار را بکند... من به شما اطمینان می‌دهم که آن مبنای مقبولیتش نابود می‌شود، البته همین الان شده است.»

پس از کش و قوس های فراوان و بحث و جدل های کارشناسی و رسانه ای میان موافقین و منتقدین برجام، این توافق با وجود مخالفت کمیته برجام مجلس، از تصویب نمایندگان گذشت که در کمتر از 20 دقیقه به تصویب رسید.

اما باراک اوباما رئیس جمهور وقت آمریکا در اعترافی تاریخی پس از توافق هسته ای با ایران گفت؛ برای این که تحریم ها علیه ایران ادامه پیدا کند باید بزرگتیرن بانک های جهان را تحریم می کردیم. یا باید کشورهایی را مانند چین از مبادلاتمان حذف می کردیم و چنین اقداماتی در قبال بزرگتذین طلبکاران ما می توانست موجب از بین رفتن اقتصاد ما بشود و همچنین این اقدامات می توانست نقش بین المللی دلار به عنوان ذخیره ارزی در جهان را زیر سوال ببرد.»

اوباما در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی آمریکایی نیز چنین گفت؛ناگر این توافق را نمیکردیم، ایران را در صندلی راننده می نشاندیم، در آن صورت تحریم ها فرو می ریخت و نتیجه ای عاید ما نمی شد.»

و این اعتراف بزرگ با بی توجهی از سوی محافل سیاسی داخلی و برخی مسئولین روبرو شد.