چهارشنبه سوری بهانه‌ای برای مژدگانی آمدن بهار است

خبرگزاری مهر-گروه استان‌ها: یکی از سنت‌های باستانی ایرانیان، برگزاری جشن چهارشنبه‌سوری بوده که شب چهارشنبه آخر هر سال، ایرانیان در همه شهرها با برپایی آتش، مراسم باشکوهی برگزار می‌کردند، شواهد دلالت بر آن دارد که این جشن از اوایل قرن هفتم هجری به دست فراموشی سپرده شد، سپس با عناوینی دیگر معمول شد، پریدن از روی آتش و گفتن عبارت «زردی من از تو، سرخی تو از من» شاید مهم‌ترین رسم شب چهارشنبه‌سوری است. هر چند که در سال‌های اخیر تغییراتی در نوع اجرای آن رخ داده است.

آئین چهارشنبه‌سوری یا شب چهارشنبه آخر سال بر دو قسم است، یک قسمت از آن عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران است که حتی بعضی از آن‌ها را در ملل دیگر نژاد آریایی می‌توان یافت و قسمت دیگر آئین‌های خصوصی است که مردم تهران بدعت گذاشته‌اند و ازآنجا به شهرهای دیگر ایران رفته است، آیین‌هایی چون آتش افروختن، فال‌گوش ایستادن، کوزه شکستن و شال سالاماخ که امروز اثری از آن‌ها نمی‌بینیم.

آئین‌های نوروزی به عنوان پیش‌مقدمه آغاز بهار است

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان آئین‌های نوروزی را به عنوان پیش‌مقدمه آغاز بهار دانسته و می‌گوید: اجرای آئین‌های نوروزی در منطقه آذربایجان با آیین‌هایی چون نوروز گلی، شال سالاماخ، چهارشنبه‌سوری، خلعت بهاری که هدیه برای نوعروسان برده می‌شود و این‌ها اصطلاحاً بهانه‌ای برای مژدگانی آمدن بهار است.

یحیی رحمتی در گفتگو با خبرنگار مهر، آئین‌های باقی مانده از گذشتگان را مجموع مواریث معنوی عنوان کرده و می‌افزاید: هر کدام از آئین‌های انتقال یافته دارای هویتی است که پس از سال‌ها فراموشی سعی کردیم با اجرای این مراسم در روستاها بار دیگر شاهد احیای آن‌ها باشیم.

وی دلیل عمده فراموشی برخی از آئین‌ها را در معماری‌های امروزی دانسته و اظهار می‌کند: معماری مدرن امروزی جایگاه اجرایی برخی سنت‌ها را از خانواده‌ها گرفته است. به عنوان مثال، در حوزه صنایع‌دستی یک صنعت خوب و فاخر را می‌خواهیم در یک خانه مدرن به‌کار بریم، در صورتی که اثر سنتی با فضای مدرن نمی‌تواند وفق یابد و این یک ضعف محسوب می‌شود که در گذر از سنت به مدرن خوب عمل نکرده‌ایم.

برای اجرای آئین‌های سنتی، بهترین راه احیا و بازسازی خانه‌های قدیمی است که با عنوان موزه فرهنگ عامه می‌توان به اجرای مجموعه آئین‌ها پرداخت این مسئول، بهترین راه احیای سنت‌ها را در احیای خانه‌های قدیمی دانسته و عنوان می‌کند: برای اجرای آئین‌های سنتی، بهترین راه احیا و بازسازی خانه‌های قدیمی است که با عنوان موزه فرهنگ عامه می‌توان به اجرای مجموعه آئین‌ها پرداخت.

رحمتی در ادامه بیان می‌کند: هدف از برگزاری این آئین‌ها، آشنایی نسل جدید با سنت‌هایی است که در حال فراموشی است؛ چرا که ما با مجموعه آسیب‌ها روبه‌رو هستیم و میراث‌فرهنگی نیز در پی کاستن این آسیب‌ها است.

مراسم شال‌بازی، چهارشنبه‌سوری و ۱۳ بدر مجموعه فولکلور محلی است

رئیس کمسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای اسلامی شهر زنجان، مراسم شال‌بازی، چهارشنبه‌سوری و ۱۳ بدر را مجموعه فولکلور محلی دانسته و می‌گوید: حفظ این سنت‌ها در راستای حفظ بخشی از هویت محلی و هویت شهری ما است، هر چند ممکن است اشتراکات بین ما و شمال‌غرب و آذربایجان باشد ولی هر شهر آئین مختص خود را دارد که متفاوت از جاهای دیگر است.

امامعلی دادخواه در گفتگو با خبرنگار مهر، شهر زنجان را از لحاظ توریست‌پذیری در موقعیت مناسبی دانسته و می‌افزاید: برای حفظ و ارتقای این جایگاه نیاز است هویت‌های محلی و خاص را تقویت کنیم و برای نشان دادن این هویت‌ها بکوشیم، زیرا گردشگران تنها به جهت بهره‌مندی از آب و هوای خوب به زنجان نمی‌آیند، بلکه در پی آن هستند تا با سنت‌ها، بناهای تاریخی و تولیدات صنایع‌دستی آشنا شوند.

وی با عنوان این مطلب که هرچه گردشگر پذیر باشیم بر رونق اقتصادی کمک کرده‌ایم، ادامه می‌دهد: احیای سنت‌های قدیمی جذابیت‌هایی برای توریست ایجاد می‌کند که باعث افزایش گردشگر در یک منطقه و به دنبال آن موجب تولیدات محلی، خانگی و صنایع‌دستی می‌شود.

در محیط‌های شهری شاهد فراموشی و جایگزینی آئین‌های مدرن با سنتی هستیم

محقق و پژوهشگر، بیشتر سنت‌های موجود را بومی و محلی دانسته و می‌افزاید: در محیط‌های شهری ما شاهد فراموشی و جایگزینی آئین‌های مدرن با سنتی هستیم، برخی از سنت‌ها به دلیل برخی تغییرات که در شهر رخ می‌دهد، تغییر می‌کند. حتی در خصوص مصرف برخی خوراکی‌ها نیز ما این دگرگونی‌ها را می‌بینیم؛ چرا که سبک زندگی عوض شده است.

حسن حسینعلی در گفتگو با خبرنگار مهر، خاطرنشان می‌کند: دیگر چیزی مثل پاجا وجود ندارد تا سنت شال سالاماخ باشد. در چند دهه گذشته تخم‌مرغ را به وسیله پیاز رنگ می‌کردند که امروز تخم‌مرغ‌های سفالی توسط هنرمندان رنگ می‌شود.

وی می‌افزاید: شیربرنج و شش‌انداز، خوراکی‌هایی است که در گذشته مرسوم بود و هر کدام‌شان مفهوم و بار اسطوره‌ای داشت. پریدن از روی آتش و مقدس بودن چهارشنبه آخر سال در دین زرتشت مفاهیم خاص خود را داشت که امروز کمتر شاهدش هستیم.

آئین‌های چهارشنبه سوری در زنجان

چهارشنبه آخر سال یکی از سنت‌های ایرانیان باستان است که از قدیم نیز وجود داشته و مردم زنجان این آئین را هر ساله برگزار می‌کنند و در این روز مردم در پشت بام خانه‌ها و جلو در و حیاط آتش روشن می‌کردند و جوانان از روی آتش می‌پریدند.

دختران دم بخت و جوانان در این روز آرزو می‌کردند و از روی آتش می‌پریدند و بر این عقیده بودند کسی که قبل از پریدن آرزو کند آرزویش برآروده می‌شود.

شب این روز همه در خانه‌هایشان جمع می‌شدند و فرزندان به همراه بزرگان خانه در روستاها گردا گرد کرسی جمع می‌شدند و با خوردن شیرینی٬ نبات و کشمیش این روز را خوش می‌گذراند.

پس از خاموشی آتش و کوزه شکستن نوبت به شال‌اندازی می‌رسد، جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره می‌زند، از آن طنابی رنگین طویل می‌ساختند٬ به پشت بام خانه‌ها می‌رفتند آن‌را از روزنه دودکش وارد منزل کرده و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می‌گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحب خانه را متوجه خود می‌کردند.

صاحب خانه که منتظر آویختن چنین شال‌هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده، در گوشه شال می‌ریزند و گره‌ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می‌سازند که هدیه سوری آماده‌است.