اندیشه ای ناب و مطهر

یکی از اصلی ترین نظریه پردازان انقلاب در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ چشم به جهان گشود. شاید هیچ فردی بهتر از امام خمینی(ره) نتواند درباره علم استاد شهید مطهری، سخن بگوید. امام (ره) درباره شهید مطهری می فرماید: «خدمتی که مرحوم مطهری به نسل جوان و دیگران کرده است، کم کسی کرده است. آثاری که از او هست، بی استثنا همه آثارش خوب است و من کس دیگری را سراغ ندارم که بتوانم بگویم بی استثنا آثارش خوب است. ایشان بی استثنا آثارش خوب است، انسان ساز است، برای کشور خدمت کرده است. در آن حال خفقان، خدمت های بزرگ کرده است این مرد عالی قدر.»

به بهانه زادروز شهید مطهری، علاوه بر مصاحبه با مسئول طرح مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری، بریده هایی ارزشمند از چند کتاب ایشان را مرور خواهیم کرد تا زمینه ای برای آشنایی بیشتر شما با نگاه این اندیشمند و مطالعه کامل تر آثار ایشان باشد.

مروری بر چند بریده خواندنی از کتاب های استاد شهید مطهری

تاکید چندین و چند باره بر علم آموزی و تفکر

الهام یوسفی (روزنامه‌نگار)، اگر کتابی از مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری را خوانده و با عمق فکر و اندیشه این اندیشمند مسلمان و بدون مرز آشنا باشید، نیاز امروز جامعه را برای بازخوانی تفکر فراموش شده او درک خواهید کرد. شهید مطهری، نمونه کاملی از تبیین عقلانی مفاهیم دینی، اجتماعی و سیاسی است که در درک صحیح و مفید کلیدواژه های دینی نقش مهمی دارد. به بهانه سالروز تولد وی از میان برخی کتاب هایش نیمه پنهان این استاد بزرگ را پیش رویتان آورده ایم، باشد که بازگشتی باشد به اندیشه این مرد بزرگ علم و دین.

تقوا لازمه انسانیت است

انسان اگر بخواهد در زندگی اصولی داشته باشد و از آن اصول پیروی کند، خواه آن که آن اصول از دین و مذهب گرفته شده باشد یا از منبع دیگری، ناچار باید یک خط مشی معینی داشته باشد، هرج و مرج بر کارهایش حکمفرما نباشد. لازمه خط مشی معین داشتن و اهل مسلک و مرام و عقیده بودن این است که به سوی یک هدف و یک جهت حرکت کند و از اموری که با هوا و هوس های آنی او موافق است اما با هدف او و اصولی که اتخاذ کرده منافات دارد خود را «نگهداری» کند. بنابراین تقوا به معنای عام کلمه لازمه زندگی هر فردی است که می خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگی و از اصول معینی پیروی کند...

حق و باطل معیار است، نه شخص

حق را با میزان قدر و شخصیت افراد نمی شود شناخت. این صحیح نیست که تو اول شخصیت هایی را مقیاس قرار دهی و بعد حق و باطل را با این مقیاس ها بسنجی. اشخاص نباید مقیاس حق و باطل قرار گیرند. این حق و باطل است که باید معیار اشخاص و شخصیت آنان باشد.

اسلام نه عالم بی دین می خواهد نه جاهل دیندار

اگر ما می خواهیم دین صحیح داشته باشیم، اگر می خواهیم از فقر رهایی یابیم، اگر می خواهیم عدالت در میان ما حکمفرما باشد، اگر می خواهیم آزادی و دموکراسی داشته باشیم، اگر می خواهیم جامعه ما بر خلاف حال حاضر به امور اجتماعی علاقه مند باشد ، منحصرا راهش علم است و علم. آن علمی که عمومیت داشته باشد و از راه دین و به صورت یک جهاد مقدس درآید. اگر ما این جهاد مقدس را شروع نکنیم، دنیا خواهد کرد و ثمره اش را هم خود آن ها خواهند برد، یعنی دیگران خواهند آمد و ملت ما را از گرداب جهالت نجات خواهند داد و خدا می داند که آن وقت این کوتاهی ما، چه لطمه بزرگی به پیکر اسلام وارد خواهد کرد.

شکی نیست که علم به تنهایی ضامن سعادت جامعه نیست، جامعه دین و ایمان لازم دارد. همان طوری که ایمان هم اگر مقرون به علم نباشد مفید نیست بلکه وبال است و اسلام نه عالم بی دین می خواهد نه جاهل دیندار.

آزادی به جای تظاهر به آزادی

آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی میسر و عملی نیست، یعنی ممکن نیست انسان اسیر شهوت و خشم و حرص و آز خودش باشد و در عین حال آزادی دیگران را محترم بشمارد. بشر باید در ناحیه روح خودش از اسارت تمایلات نفسانی آزاد بشود تا بتواند به دیگران آزادی بدهد. حتی اگر در جامعه ای ظاهراً آزادی های اجتماعی وجود داشته باشد ولی زمینه های اصلاح و تهذیب نفس و مبارزه با امیال نفسانی مهیا و فراهم نشود، این آزادی های اجتماعی نیز رفته رفته کم رنگ و بی رونق خواهد شد و در حد شعار و تظاهر به آزادی تنزل خواهد کرد.

عقل غربال انسان است

یکی از بارزترین صفات عقل برای انسان همین تمیز و جدا کردن است. جدا کردن سخن راست از سخن دروغ، سخن ضعیف از سخن قوی، سخن منطقی از سخن غیر منطقی و خلاصه غربال کردن. عقل آن وقت برای انسان عقل است که به شکل غربال دربیاید یعنی هر چه را که وارد می شود سبک سنگین کند، غربال کند، آن هایی را که به درد نمی خورد دور بریزد و به درد خورها را نگاه دارد.... یکی از مسائلی که مربوط به تربیت عقلانی است این است که قضاوت های مردم درباره انسان نباید برای او ملاک باشد .

راه مبارزه با خطر، منع نیست

راه مبارزه با خطر، تحریم و منع نیست. مگر می شود تشنگانی را که برای جرعه ای آب له له می زنند از نوشیدن آب موجود به عذر این که آلوده است منع کرد؟ این ما (رهبران دینی) هستیم که مسئولیم، ما به قدر کافی در زمینه های مختلف اسلامی به زبان روز عرضه نکرده ایم. اگر ما به قدر کافی آب زلال عرضه کرده بودیم، به سراغ آب های آلوده نمی رفتند. راه مبارزه، عرضه داشتن صحیح این مکتب با زبان روز است.

عبادت فکر هم داریم

از نظر اسلام عبادت منحصر نیست به عبادات بدنی مانند نماز و روزه یا عبادات مالی مانند خمس و زکات؛ نوعی دیگر از عبادت هم هست و آن عبادت فکر است. تفکر یا عبادات فکری اگر در مسیر تنبه و بیداری انسان قرار گیرد از سال ها عبادت بدنی برتر و بالاتر است.

گفت و گو با مسئول طرح مطالعاتی آثار استاد مطهری درباره سبک زندگی شهید مطهری

شهید مطهری هیچ چیزی را مقدم بر نهاد خانواده نمی دانستند

مجید حسین زاده (روزنامه‌نگار)، دکتر سید صالح هاشمی گلپایگانی از سال ۱۳۷۸ مسئولیت تهیه «طرح مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری» را به عهده گرفته و هم اکنون نیز مسئول طرح «بینش مطهر» در سراسر کشور است.دکتر هاشمی در پاسخ به این سوال که شهید مطهری چقدر به نقش خانواده در سبک زندگی عملی و کتاب هایشان اهمیت می دادند، می گوید: «آن چه که مشخص است، شهید مطهری به چیزی که نوشته و گفته، عامل بوده است. به طور مثال ایشان به همین مسئله خانواده با رویکرد حقوق زن و مرد ورود کرده اند. با توجه به مبانی که از خانواده داشتند، نه صرفا به عنوان مباحث روان شناسی بلکه با مبانی که پایه جامعه را خانواده می دانستند، اهتمام خاصی در بحث خانواده داشتند. در اصالت خانواده، یک قانون، ایده و سبک داشتند که پایه و هسته اولیه شکل دهنده یک جامعه، خانواده است. به نظر می رسد ایشان هیچ چیزی را مقدم بر این نمی گذاشتند که باعث لطمه زدن به هسته اولیه جامعه شود.»

توجهات ایشان به خانواده زیاد بود

وی در پاسخ به این سوال که شهید مطهری با آن همه مشغله مطالعاتی و کاری که داشتند، چقدر از وقت شان را در کنار خانواده می گذراندند، می گوید: «ایشان مباحث علمی و نوشتاری را اغلب در خانه و نزدیک به خانواده داشتند.چیزی که ما از ایشان به دست می آوریم، سفارش ها، وقت‏ گذاشتن ها، درس ها و توجهاتی است که به خانواده داشتند و نه تنها خودشان بلکه دیگران را به آن توصیه می کردند.»

کتاب تربیت و رشد را حتما بخوانید

توصیه دکتر هاشمی به جوانان و خانواده هایی که می خواهند بیشتر با کتاب های شهید مطهری آشنا شوند هم این است: «سیر مطالعاتی تان را با کتاب «مباحث حقوق زن و مرد در خانواده» که مباحث مبنایی دارد، شروع کنید. اما کتاب «تربیت و رشد» از نشر بینش مطهر هم بسیار خواندنی است؛ پایه اش خانواده است و ازدواج و عوامل رشد و تربیت در آن ذکر شده است. همچنین کتاب «آزادی انسان» مخاطب را به جنبه های تربیتی در بستر خانواده توجه می دهد.»

ایشان مبانی را به زبان روز مطرح می کرد

مسئول طرح مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری درباره این که چرا آثار شهید مطهری هنوز برای قشر جوان جذاب است و قدیمی نشده هم می گوید: «شهید مطهری دغدغه مهمی داشت؛ ایشان بر اساس شناخت مقتضیات، نیازها و شرایط عمل می کرد یعنی تاکیدش صرفا بر آموزه های قدیمی بود و نه تنها تلاش می کرد با توجه به نیازهای فوری جامعه خودش را وفق بدهد و چند وقتی براساس آن ها جذابیت ایجاد کند بلکه براساس مبانی، نیازها را می چید. شهید مطهری از بطن حوزه و مبانی به سطح جامعه ورود و بین این دو ارتباط ایجاد کرد. الان افرادی با عنوان کتاب های روان شناسی و سبک زندگی ممکن است مطالبی ذکر کنند که فقط براساس چیزی است که مردم می خواهند یعنی به جای ایجاد دانشگاه، نمایشگاهی درست می کنند که خواسته های زودگذر و ظاهری را جواب بدهند. ممکن است برای مدتی موفق باشند ولی تمام می شود.

بعضی ها هم کاری به جامعه و تحولاتش ندارند؛ همان مسائل ۴۰۰-۳۰۰ سال پیش را تکرار می کنند. سختی کار ارائه دادن نیازهای جامعه براساس مبانی است. شهید مطهری، مبنای علم را چه حوزوی و چه دانشگاهی، علم نافع می داند، علم نافع هم باید درد مردم را جواب بدهد بنابراین باید بتواند به زبان روز صحبت کند. منتها به زبان روز صحبت کردن، دلیلی برای دست برداشتن از مبانی نیست بلکه باید مبانی را به زبان روز مطرح کرد. این هنر شهید مطهری بود که در عین محکم و مستدل بودن، خیلی روان و ساده صحبت می کرد.»