سیر شعر دفاع مقدس در قزوین/ بی توجهی به ساختار و فرم

خبرگزاری مهر- گروه استان ها، شیرین برزگر: شعر و ادب پایداری شاخه‌ ای از ادبیات است که نشان دهنده مقاومت و ایستادگی مردم برای دفاع از آرمان‌ هایشان و تجلی بارز این مقاومت در کشور ما، دفاع جانانه ملت ایران در طول ۸ سال جنگ تحمیلی بوده است.

در این بین، سلحشوری و شجاعت مردان و زنان خطه «کشوین» بر کسی پوشیده نیست. با این حال، میزان جلوه گری این خطه کهن در عرصه ادبیات پایداری کشور، در خور نام بزرگانی چون «شهید بابایی»، «شهید لشگری» و «شهید ابوترابی» نبوده است.

پایان جنگ، پایان شعر پایداری نیست

یکی از فعالان ادبی و رزمندگان دوران دفاع مقدس هم پایان جنگ را مساوی با پایان شعر پایداری نمی داند و به خبرنگار مهر می گوید: موضوعات دیگری در زندگی هستند که از مؤلفه های مقاومت و پایداری برخوردارند، مثلاً اثار پس از جنگ، آسیب های اجتماعی که به واسطه جنگ به وجود آمده و خانواده هایی که از این منظر آسیب دیدند، همگی قابلیت پرداخت شعری و داستانی را دارند.

مصطفی ریاضی موضوع اعتراض به ناهنجاری ها و نقد وضع اجتماعی را از جمله مضامین قابل طرح در حیطه شعر و ادب پایداری برشمرده و ادامه می دهد: تعبیری از امام خمینی (ره) وجود دارد که می گوید تا زمانی که ظالم هست، مظلوم هم وجود دارد و تا زمانی که حق و باطل حضور دارند، ستیز بین این ۲ منجر به شکل گیری اشکال مختلف مقاومت و پایداری می شود.

۳ رویکرد عمده در شعر پایداری

یک شاعر نام آشنای قزوینی در گفتگو با مهر، ضمن درست دانستن کاربرد واژه «دفاع» به جای «جنگ» می گوید: شعر پایداری در برخورد با موضوعات مختلف اجتماعی و سیاسی، به ترتیب ۳ نوع شعر و ادب انقلاب اسلامی، شعر ایثار و مقاومت و شعر مبارزه با ناهنجاری های اجتماعی را شکل می دهد و این قابلیت ها در ادب پایداری وجود دارد.

سعید عاشقی با بیان اینکه در شعر دفاع مقدس استان بیشتر به جنبه های محتوایی پرداخته شده، می افزاید: به این ترتیب به مفاهیمی مانند ایثار، شجاعت و ولایت مداری در شعر پایداری بدون نگاه فنی و کیفی پرداخته و نسبت به جنبه های فرمی و ساختاری شعرها کم توجه ایم.

عاشقی ضمن طرح این پیشنهاد که داوری بخش مربوط به شعر سپید، باید از شعر کلاسیک تفکیک شود، عنوان می کند: بنا به گفته «محمدکاظم کاظمی» از شاعران برجسته معاصر، در زمینه دفاع مقدس با توجه به رهیافت های شکل گرفته با سه سطح شعر درون گرا، جامعه گرا و همایش گرا رو به رو هستیم.

وی درباره این سه رهیافت از شعر دفاع مقدس توضیح می دهد: گرایش ادیبان و شاعران به برخی قالب های رایج، شکلی از شعر همایش گرای دفاع مقدس و پرداختن به تاثیر جنگ و موضوعاتی نظیر زندگی، خانواده و همسر شهید، شعر جامعه گرا را شکل می دهد، در حالی که شعر درون گرا، بیان نگاه شخصی یک شاعر یا نویسنده نسبت به رخدادهای تاثیرگذار حوزه ایثار و مقاومت است.

کهن سرایی؛ وجه غالب شعر دفاع مقدس

مدیر سلسله نشست های «دوشنبه های شاعری» حوزه هنری قزوین با تاکید بر لزوم توجه شعر پایداری به آسیب شناسی مشکلات جامعه امروز، می گوید: شعر دفاع مقدس بیشتر در قالب های کهن سروده شده و در حلقه اول بهترین شاعران کهن سرای دفاع مقدس نام شعرایی چون «قیصر امین پور»، «سلمان هراتی»، «سید حسن حسینی»، «علیرضا قزوه»، «عبدالجبار کاکایی» و «حسین اسرافیلی» به چشم می خورند.

عاشقی با یادآوری اینکه حالت غالب شعر امروز ایران همچنان کهن است، تصریح می کند: هنوز در جشنواره های شعر که در جای جای این مملکت برگزار می شوند، به طور مثال در چیدمان داوران یک جشنواره ادبی، از هر ۳ داور، تعداد ۲ نفر کهن سرا و نفر سوم داوری است که اگر چه شعر نو می گوید، ولی دستی هم در سرودن شعر به شیوه کهن دارد.

وی با ذکر اینکه بیشتر برگزیدگان جشنواره های سراسری شعر کهن سرا هستند، ادامه می دهد: معمولاً بیشتر شعرای جوان ترجیح می دهند در زمینه قالب های مثنوی، غزل و چهارپاره در جشنواره های شعر کشور شرکت کنند و متاسفانه به رغم متفاوت بودن ساختار شعر نو از کهنه، همه آثار شاعران در کنار هم مقایسه شده و مورد قضاوت قرار می گیرند.

جریان های معاصر شعر پایداری قزوین

این کارشناس ادبیات فارسی، از «اسماعیل سکاک»، «سید محمدحسین ابوترابی»، «سید جلال موسوی»، «محمدعلی حضرتی ها»، «مهدی مردانی» و «رزیتا نعمتی» به عنوان شاعران ارزشی قزوین در حوزه شعر پایداری نام می برد و می گوید: به جز افرادی معدود که در قالب سپید درباره دفاع مقدس شروع گفتند، وجه بارز شعر دفاع مقدس استان قزوین هم صورت کلاسیک و کهن دارد.

عاشقی با اشاره به برگزاری بیش از ۲۰ دوره کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، اضافه می کند: حول و حوش سال های ۱۳۷۷ و ۱۳۷۸ یکی از این کنگره ها در قزوین برپا شد و برخی از شعرای قزوین در قالب جشنواره مذکور برگزار شد، اشعار نابی راجع به موضوع ها و مضامین دفاع مقدسی سروده و خواندند.

وی فعالیت های حوزه شعر و ادب پایداری در قزوین را مانند گذشته پررنگ نمی داند و بیان می کند: پیشتر توسط معاونت فرهنگی دفتر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس و بسیج هنرمندان استان، جشنواره های مختلفی در خصوص شعر و ادب مقاومت برگزار می شد که متاسفانه چند سالی است از این جشنواره ها خبری نیست.

عاشقی با اشاره به حضور پررنگی که شاعران استان در جشنواره های کشوری شعر دفاع مقدس داشتند، می گوید: چند سال قبل که کنگره سراسری شعر با موضوع پایداری و بیداری در انقلاب اسلامی در زاهدان برگزار می شد، قزوین با بیشترین تعداد شاعران در این جشنواره حضور پیدا کرد و ۲ شاعر از دیار مینودری رتبه های نخست را به دست آوردند.

وی با بیان این که مجموعه اشعارش در حوزه شعر مقاومت، توسط انتشارات سوره مهر به چاپ دوم رسیده، ادامه می دهد: کتاب «سرزمینی که امین ندارد» با رویکرد فراملی در زمینه شعر پایداری تالیف شده و اشعار آن به مضامین ستیز بین حق و باطل، ایثار و مقاومت در ابعاد جهانی تری می پردازد.

موازی کاری نهادهای متولی

مسئول فرهنگی بنیاد حفظ و نشر ارزش های دفاع مقدس استان با اشاره به تعدد دستگاه هایی که در حیطه فرهنگ ایثار و شهادت فعالیت می کنند، می گوید: با توجه به تعداد زیاد نهادهای متولی در این بخش، گاهی شاهد برخی دوباره کاری ها و موازی کاری ها، به ویژه در مورد وقایع نگاری و ثبت خاطرات شهیدان جنگ تحمیلی هستیم.

«روح الله شریفی» با بیان اینکه در این عرصه اتفاقات خوبی در استان رقم خورده است، عنوان می کند: در مورد شهدای شاخص استان قزوین مانند شهید «سیدعلی اکبر ابوترابی» و شهید خلبان «عباس بابایی» آثار ماندگاری چون «پاسیاد پسر خاک» و «پرواز تا بی نهایت» تالیف شده است.

این نویسنده حوزه دفاع مقدس با اشاره به برگزاری کنگره ملی بزرگداشت ۳ هزار شهید استان قزوین، ادامه می دهد: برپایی کنگره تجلیل و یادمان شهدای استان می تواند یکی از اساسی ترین رویدادها و بهترین بهانه برای رشد و پیشرفت ادبیات و شعر دفاع مقدس استان و ایجاد جریان آفرینش آثار ادبی با رویکرد بومی در این زمینه باشد.

با توجه به فرارسیدن هفته دفاع مقدس و برگزاری کنگره ملی ۳ هزار شهید استان، پرداختن به مشکلات شعر و ادب پایداری و به ویژه شاعران و ادبای این حوزه در استان واجب به نظر می رسد و بررسی آسیب ها می تواند زمینه ساز رفع آنها و ارتقای جایگاه شعر و ادبیات دفاع مقدس در دیار مینونشان شود.