آیت الله سید مرتضی نجومی (رض)

زندگی نامه:

آیت الله سید مرتضی نجومی در سال 1307 هـ . ش در خانواده ای اهل علم و تقوا در کرمانشاه دیده به جهان گشود. با اتمام تحصیلات ابتدایی دبیرستان را نیز تا سال دوم ادامه دادند و پس از آن تحصیلات جدید را رها کرده و به شوق آموزش های حوزوی به به تحصیل علومی دینی روی آوردند. مقدمات علوم حوزوی را در حوزه کرمانشاه - که در آن زمان به دستور مرجع تقلید وقت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی تازه تاسیس گشته بود - سپری نمود وی مقدمات علوم دینی مانند سیوطی را نزد بزرگانی چون: سیدحسین لاری، سید محمود لاری، میرزا ابراهیم متعبد و معانی بیان، مطول، صمدیه و مغنی را نزد پدرش بزرگوارش آموخت. با اتمام مقدمات آن مرحوم به حوزه علمیه نجف اشرف هجرت نموده و نزد آیات معظمی چون میرزا علی فلسفی، سید محمد روحانی قمی و سید عبدالاعلی سبزواری دروس سطح را به پایان رسانده و در دروس خارج آیات عظام سید ابوالقاسم خویی، میرزا باقر زنجانی، سید محمود شاهرودی، سید عبدالهادی شیرازی و سیدمحسن حکیم، شرکت کرد. بنابر سنت دیرینه حوزه های علمیه مرحوم آیت الله نجومی ضمن تحصیل از همان آغاز دوران تحصیل در حوزه از فعالیت های فرهنگی چون تبلیغ، ارشاد و تدریس نیز غافل نبودند. از جمله مهمترین فعالیت های اجتماعی آیت الله نجومی حمایت از نهضت انقلابی مردم ایران به رهبری امام خمینی (رض) بود و با آغاز نهضت مردم و امام خمینی، آن مرحوم با چاپ و پخش اعلامیه های حضرت امام، حمایت خود را از امام و انقلاب اعلام کرد.(1)

مقام و منزلت علمى:

مرحوم آیت الله نجومی در علوم حوزوى صاحب نظر و به تصریح اساتیدشان، مجتهدى مسلم بوده است. آیت الله سید عبدالأعلى سبزوارى - از مراجع بزرگ تقلید نجف در دهه هفتاد شمسی و صاحب کتاب گرانسنگ فقهی مهذب الاحکام – ضمن اعطای اجازه اجتهاد و روایت به آن مرحوم، بر مقام علمی و کمال اخلاقی ایشان مهر تایید می گذارند. شیخ آقا بزرگ تهرانى نیز در دومین اجازه روایت شان به مرحوم نجومی، وى را با عناوینى همچون فاضل کامل و متقى بارع توصیف می نماید و آیت الله سید محمد صادق بحرالعلوم هم ایشان را علامه بارز در فضیلت، دربردارنده همه فضیلت ها و از علماى بزرگ معرفى می کنند.(2) اضافه بر مراتب علمی و اخلاقی آیت الله نجومی در علوم حوزوی و کمالات اخلاقی، ایشان از بزرگترین اساتید هنرخوشنویسی و عضو فرهنگستان هنرجمهوری اسلامی نیز بوده اند و در سال 1381 شمسی به عنوان چهره ماندگار کشور در عرصه هنر خوشنویسی برگزیده شده اند.

آثار:

آثار برجای مانده از مرحوم آیت الله نجومی را می توان در چهار گروه دسته بندی نمود:

1- هنری:

• بعد معنوی هنر خط. این رساله در شماره ۲۲۹ تا ۲۳۴ مجله سروش چاپ شده و در سال ۱۳۶۲ به دعوت دانشکده هنرهای اسلامی به صورت سخنرانی ارائه شده است.

• عرفان هنری انسان. در سال ۱۳۶۲ در دانشگاه تهران به مدت چهار ساعت متوالی به صورت سخنرانی ایراد شد و بعدا انتشارات سروش آن را منتشر کرد.

• یادگارهای ماندگار از استاد فرهیخته روزگار. شامل بخشی از آثار خوشنویسی (ثلث، نستعلیق، شکستة نستعلیق، نسخ و خطوط متفرقه) وی، همراه با چند نمونه از آثار نقاشی، در زمستان ۱۳۹۰ در انتشارات متن چاپ شد.

2- کتب فقهی و اصولی:

• الرسائل الفقهیة: این کتاب، مجموعه‌ای از رساله‌های فقهی است. عنوان رساله‌ها عبارت‌اند از غنا و موسیقی، نقاشی و مجسمه‌سازی، نجاست خمر، حکم مالیات در فقه اسلامی و تعظیم شعائر دینی.

• رسالة التصویر و التمثیل و رسالة الغناء. به دعوت کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری نوشته شد و از طرف کنگره نیز چاپ شده بود.

• رسالة نجاسة الخمر. برای کنگره مقدس اردبیلی نگاشته شد و در اولین نشریه کنگره چاپ شد.

• رساله فی فروع العلم الاجمالی. این اثر شامل دو رساله فروع علم اجمالی و مفاد حدیث لاتعاد از میرزا باقر زنجانی است که سید مرتضی نجومی آن را تحقیق کرده است.

• معراج الاصول. این اثر تقریر درس میرزا باقر زنجانی است که به قلم سید مرتضی نجومی نگاشته شده است.

3-کتاب‌های تفسیری:

• مونس جان (تفسیر سوره یونس)

• نسیم ایمان (تفسیر سوره مومنون)

• شمیم کنعان (تفسیر سوره یوسف)

• منزل مقصود (تفسیر سوره هود)

• آیات سبحانی (تفسیر سوره رعد)،

• المومن(تفسیر سوره مؤمن)

4-متفرقه:

• فیض قلم. کتاب حاضر، مجموعه‌ای سید مرتضی نجومی کرمانشاهی است که در فاصله زمانی سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۸۰ش در موضوعات گوناگون کلامی، تاریخی، رجالی، هنری، ادبی و سیاسی نوشته شده است.

• کیمیای هستی. زندگی نامه خودنوشت سید مرتضی نجومی. این اثر ابتدا در نشر سها به اهتمام محمدعلی سلطانی به چاپ رسید. بعدها بوستان کتاب در مجموعه آثار سید مرتضی نجومی این اثر و دیگر آثار وی را چاپ کرد.(3)

زندگی هنری:

میرزا اسماعیل نجومی، جد سید مرتضی از اساتید خط بود و به انواع خطوط می‌نوشت. برادرِ میزرا اسماعیل، میرزا رضا منجم‌باشی نیز خوشنویس بوده است. این دو برادر، شاگرد میرزا محمدعلی خوشنویس کرمانشاهی بودند. سید جواد نجومی پدر سید مرتضی نیز خط نسخ را به خوبی می‌نوشت. سید جواد از شاگردان محمدصالح خان کلهر بود.

نجومی از کودکی به خط و نقاشی علاقه داشت. نخستین استاد وی محمدرضا اقبال بود. از مشق کردن پدر خود نیز آموخته بود. صحافی را به خوبی یاد گرفته بود. پس از طلبگی نقاشی را کنار گذاشت و پس از رفتن به نجف، به خط ثلث متمایل شود. با هاشم محمد بغدادی استاد خط عربی مراوده داشت. به گفته نجومی در زندگینامه خودنوشتش، او به صنایع و هنرهای کتابخانه‌ای علاقه‌مند بود و در صحافی و وراقی (ساختن کاغذهای رنگی و ابر و باد و قطعه‌سازی و مرقع‌سازی و هنر تهذیب و نقاشی مینیاتور به ویژه گل و بوته‌سازی دستی داشت.

در ۱۳۵۷ش، اجازه توقیع و امضا را از میرزا احمد معصومی زنجانی دریافت کند. در سال ۱۳۶۲ش در نمایشگاهی، از قطعات خطی او در تهران، از وزیر فرهنگ و ارشاد وقت، سید محمد خاتمی نشان و نامه افتخار دریافت کرد. در بهمن ۱۳۷۵ در نخستین جشنواره خوشنویسان جهان اسلام، اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت، لوح تقدیر به او اهدا کرد. وی از اعضای پیوسته فرهنگستان هنر بود و در همایش دوم چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۱شمسی، چهره ماندگار هنر شناخته شد.(4) مرحوم آیت الله نجومی در تحریر خط زیبای ثلث بی نظیرترین هنرمند معاصر به شمار می‌آمد زیرا؛ صلابت و راست نویسی یکی از مهمترین شاخص های خط ثلث است و پس از آنکه حروف تحریری آن مرحوم را با دستگاه های دقیق اندازه گیری کرده بودند؛ صلابت حرف الفی که ایشان تحریر کرده بود بی نظیر بود و اندکی لرزش در این حروف دیده نمی شد علی رغم اینکه سن نویسنده در آن زمان بالای شصت سال بود.(5)

آیت الله نجومی در کلام رهبر معظم انقلاب

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار نخبگان و برگزیدگان استان کرمانشاه می فرماید: «مرحوم آقای نجومی (رضوان‌الله علیه) هم که ما از اوائل انقلاب خدمت ایشان رسیدیم و با ایشان آشنا شدیم؛ انصافاً مرد جامعی بود - هم فقیه بود، هم ادیب بود، هم هنرمند بود - شخصیت کم‌نظیری در بین روحانیون بود».(6) معظم له در جای دیگری نیز می فرماید: «همچنین یاد کنیم از مرحوم آقای نجومی (رضوان اللَّه علیه)؛ عالم، فاضل، درس‌خوانده، زحمت‌کشیده، در عین حال یک قله‌هنری و حقیقتاً یک هنرمند. بعد از انقلاب، قبل از دوره‌ ریاست جمهوری، من یکی از سفرهائی که به کرمانشاه آمدم، منزل ایشان رفتم و کارهای هنری‌اش را از نزدیک دیدم.

بعد هم پس از رحلت امام، ایشان یکی از کارهایش را برای من فرستاده بود. من از ایشان درخواست کردم که این حدیث شریف را: «من نصب نفسه للنّاس اماما فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره» برای من بنویسید تا جلوی چشم من باشد؛ فراموش نکنیم وظیفه‌ تعلیم خودمان را. ایشان با یک خط بسیار زیبائی نوشتند، من هم تابلو کردم و توی اتاق جلوی چشم من است. «من نصب نفسه للنّاس اماما فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره»؛ اگر این تعلیم انجام گرفت، تعلیم غیر، آسان خواهد شد؛ مشکل کار ما این است».(7)

وفات:

عالم فرزانه، آیت الله سید مرتضی نجومی، پس از عمری مجاهدت و تلاش برای اعتلای کلمه حق در ایران و جهان، صبح دوشنبه، بیست و پنجم آبان ماه ۱۳۸۸ شمسی مصادف با بیست و هفتم ذی القعده سال۱۴۳۰ بر اثر بیماری و کسالت در منزل شخصی خود دار فانی را وداع گفت. در وقایع سال آخر حیات ایشان گفته شده: «اوایل امسال(۱۳۸۸) تماس گرفته بود با یکی از مسئولان شهرداری کرمانشاه، گفته بود امسال سال آخر من است، امسال من می‌میرم. اگر وقت داری بیا با هم بگردیم جایی برای قبرم پیدا کنم. باغ فردوس کنار مزار شهدای کرمانشاه را انتخاب کرد. جایی که الآن دفن است دستچین خودش بود از میان قبور…گفته بود آن مهر و سجاده‌ای را که در مسجد سال‌ها بر آن نماز خواندم با من در قبر بگذارید، آن را از مال شخصی خریداری کرده‌ام. هنگام مرگ مادرم هم یک مشت خاک از پایین پای او جمع کردم، روی چشم هایم بگذارید و مرا دفن کنید».(8)

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب نیز در پیامی رحلت این عالم پارسا را تسلیت گفتند. متن پیام ایشان به این شرح است:(9)

بسم‌الله‌ الرحمن الرحیم

رحلت عالم پارسا و بزرگوار مرحوم حجة‌الاسلام و المسلمین آقای حاج سید مرتضی نجومی رحمة‌الله‌علیه را به عموم ارادتمندان ایشان مخصوصاً جامعه علمی و هنری و مردم وفادار کرمانشاه آن خطه‌ صفا و جوانمردی و به خاندان مکرم ایشان تسلیت میگویم. این فقیه اخلاقی و مردمی که در عین حال هنرمندی چیره‌دست و نام‌آور بودند، در طول سالیان اقامت خود در کرمانشاه در جایگاه عالمی عامل و وظیفه‌شناس در خدمت تربیت دینی و اخلاقی مردم آن مرز و بوم و در دوران انقلاب، در پیشبرد هدفهای نظام جمهوری اسلامی، تلاش ارزنده و شایسته‌ئی کرده و همواره در صراط مستقیم انقلاب پای فشرده و زحماتی متحمل شدند.

فقدان ایشان برای آن استان و بخصوص جوامع علمی و هنری آن خسارتی است که از خداوند متعال جبران آنرا مسألت میکنم. رحمت و غفران الهی ارزانی آن روح باصفا و بااخلاص باد.

سیّدعلی‌ خامنه‌ای - 27/آبان/1388



منابع:

1 -نگ: سایت اندیشمندان اسلامی. مدخل: سید مرتضی نجومی http://thinker.irc.ir/thinker/index/show/+158 و نیز:
خبرگزاری مهر: http://www.mehrnews.com/news/984372/

2- نگ: سایت فرهیختگان تمدن شیعی. مدخل: سید مرتضی نجومی http://nbo.ir/Default.aspx

3- نگ: ویکی شیعه. دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت (ع). مدخل: سید مرتضی نجومی http://fa.wikishia.net و
پایگاه موسسه بوستان کتاب به آدرس:
http://www.bustaneketab.com/Book/BookCreator.aspx?LanguageID=1 ID=1200

4- ویکی شیعه. دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت (ع). مدخل: سید مرتضی نجومی http://fa.wikishia.net

5- نگ: پایگاه انجمن خوشنویسان استان کرمانشاه: http://www.kermanshahkhoshnevisan.ir/content/11575 و
همشهری آنلاین http://www.hamshahrionline.ir/details/95547

6 - بیانات در دیدار نخبگان و برگزیدگان کرمانشاه: 26/ 07/ 1390
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17656

7 - بیانات در جمع روحانیون شیعه و اهل سنت کرمانشاه‌ 20/ 07/ 1390 http://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=20503

8- پایگاه انجمن خوشنویسان استان کرمانشاه: http://www.kermanshahkhoshnevisan.ir/content/11575

9 - پایگاه اطلاع رسانی رهبر معظم انقلاب اسلامی : http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=8409

گروه حوزه علمیه تبیان – علی محمد سرلک