مخاطرات، ریسک سرمایه گذاری در بخش کشاورزی را افزایش داده است/ موجودی سرمایه خالص در بخش کشاورزی چهار درصد و در مستغلات 40 درصد است/ اختصاص تسهیلات به کشاورزی بازنگری شود

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - مژگان ستار: ریسک بالای سرمایه گذاری یکی از مخاطرات مهم پیش روی حوزه کشاورزی است؛ ولی حوزه مخاطرات به موضوع مذکور به تنهایی محدود نمی شود؛ سازمان مدیریت بحران کشور نیز در راستای حمایت از برنامه های کاهش مخاطرات و مدیریت بحران بخش کشاورزی تفاهم نامه ای را با وزارت جهاد کشاورزی امضاء کرد تا خساراتی که بر اثر انواع مخاطرات در ۱۱ ماهه سال گذشته ۱۰۴ هزار و ۱۳۳ میلیارد ریال به بخش کشاورزی وارد شده و حدود ۴۰ در صد بیش از کل خسارت سال ۱۳۹۴ بوده است، کاهش دهد اما باید دید چه راهکارهایی می تواند اثر بخش باشد؟

کاهش مخاطرات و مدیریت بحران در بیماری های دام، طیور و آبزیان، آفات و بیماری های گیاهی، جنگل ها و مراتع و اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری، خشکسالی و سرمازدگی در زیربخش های زراعت و باغبانی و کاهش مخاطرات و مدیریت بحران خشکسالی در مناطق عشایری از موضوعات مورد توافق بوده و وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت بحران کشور همچنین توافق کرده اند که در اجرای طرح های ارتقای بهره وری مصرف آب و مقابله با بحران کم آبی در بخش کشاورزی و همچنین توسعه بیمه کشاورزی، همکاری های مشترک انجام دهند.

دکت رکوهسار خالدی، پژوهشگر اقتصاد و مدرس دانشگاه در گفت و گویی تفصیلی با خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) ضمن برشمردن مخاطرات موجود در بخش کشاورزی ، اشاره ای به موانع سرمایه گذاری در بخش کشاورزی کرده و مولفه بیمه رابرای کاهش ریسک سرمایه گذاری در بخش کشاورزی موثر می داند. او بر حضور پر رنگ تر دولت برای حمایت از سرمایه گذاران بخش کشاورزی تاکید دارد. مشروح نظرات دکتر کوهسار خالدی از نظرتان می گذرد:

************

چه مخاطراتی بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده و آیا راهکاری برای حل آن‌ها تاکنون ارایه شده است ؟

فروش محصولات کشاورزی مقوله دیگری است که می‌تواند نوعی مخاطره تلقی شود. زمانی که قیمت فروش محصول با هزینه‌ها هم‌خوانی نداشته و یا در بازار داخلی محدودیت‌هایی وجود داشته باشد که نتوان کالا را با قیمت مناسب عرضه کرد؛ بنابراین لازم است قبل از شروع هر فعالیت اقتصادی، طرح‌های سرمایه‌گذاری مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

از آنجا که در پاره‌ای از موارد سرمایه‌های اولیه پاسخگوی شروع یک کار اقتصادی نیست، لازم است از سیستم بانکی نیز برای این منظور کمک بگیریم اما پرداخت تسهیلات خود دارای داستانی دیگر است که ممکن است فراهم کردن وسایل مورد نیاز، خود نوعی مخاطره برای تولیدکننده باشد و همچنین طرح مطالعاتی تهیه‌شده، از نظر بانک سوددهی لازم را نداشته باشد که بتوان به آن تسهیلات اختصاص داد.

از آن جا که افزایش ریسک در فعالیت‌هایی چون کشاورزی باعث کاهش سرمایه‌گذاری می‌شود، چه اقداماتی را می‌توان برای کاهش ریسک در این حوزه انجام داد؟

تمامی مؤسسه‌های اعتباری و بانک‌ها دارای دفاتر ریسک هستند و اگر تشخیص دهند که ریسک فعالیتی بالا است، نرخ بهره تسهیلات را به‌عنوان یک پارامتر بالا می‌برند؛ بنابراین می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری متأثر از ریسک خواهد بود. برای شروع یک فعالیت اقتصادی دو پارامتر سود مناسب و امنیت سرمایه باید لحاظ شود و همچون سایر کشورها که سرمایه توسط دولت تضمین می‌شود، در ایران نیز رویه مذکور باید به کار گرفته شود. سود مناسب در تمامی بخش‌ها مقوله‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا هیچ فعالیت اقتصادی هرچند در مؤسسه‌های انتفاعی نیز نمی‌تواند با ضرر ادامه پیدا کند.

سود بخش کشاورزی در مقایسه با صنعت و خدمات چه وضعیتی دارد؟

مسلم است که سود و امنیت سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت و خدمات در مقایسه با بخش کشاورزی بسیار بالاست، زیرا کشاورزی تحت تأثیر مخاطراتی چون اقلیم و خطرات تحمیلی و بازار قرار دارد. به‌عنوان مثال سود سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی حدود پنج درصد برآورد شده، در حالی که بخش صنعت سودی معادل 60 درصد را از آن خود کرده است و بر اساس برآوردی که در سال 1394 انجام شده است، موجودی سرمایه خالص در بخش کشاورزی چهار درصد بوده و همین عدد در حوزه نفت و گاز سه درصد برآورد شده است، در حالی که حوزه صنعت رقمی معادل 7.3 درصد را به خود اختصاص داده است. همین بررسی نشان می‌دهد که موجودی سرمایه در حوزه مستغلات حدود 40 درصد بوده است.

چه مکانیزمی باعث شده بخش صنعت و خدمات در سرمایه‌گذاری و سایر سودهای اقتصادی از بخش کشاورزی پیشی بگیرد؟

بخش کشاورزی در جذب سرمایه‌گذاری دارای عقب‌ماندگی تاریخی است که ریشه آن به 60 سال گذشته برمی‌گردد. یعنی زمانی که بخش خدمات و صنعت دارای سودآوری بیشتری بود و از آن جا که بخش خصوصی کمی در حوزه کشاورزی فعالیت داشته‌اند، این امر باعث شد که کشاورز و دولت برای شروع فعالیت اقتصادی با یکدیگر شریک شوند و بدین‌ترتیب هر فرد شهری اگر پولی داشت، ترجیح می‌داد که در حوزه خدمات و صنعت هزینه کند تا ریسک پایینی را دربر داشته باشد.

در حالی که کشاورزی فعالیتی دلپذیر تلقی می‌شود و در مقایسه با فعالیت‌های شلوغ شهری استرس کمتری دارد، اما همچنان افزایش سرمایه در این بخش کم است و متأسفانه کشاورزان ترجیح می‌دهند منافعی که از فعالیت تولیدی خود به‌دست می‌آورند، در حوزه شهری به خریداری ملک اقدام تا با جهش بازار مسکن در چند سال آینده، سودهای کلانی را عاید خود کنند.

آیا بیمه می‌تواند به‌عنوان راهکار، ضامن سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش کشاورزی باشد و آیا با الگو گرفتن از آنچه که در جهان استفاده می‌شود، می‌توان تعداد بیشتری از سرمایه‌گذاران را به این بخش جذب کرد؟

با توجه به این که تولید محصولات کشاورزی بستگی زیادی به اقلیم دارد، صنعت بیمه می‌تواند بخش زیادی از ریسک در این حوزه را پوشش دهد، سیستم بازار محصولات کشاورزی کشور به‌گونه‌ای است که واسطه‌ها را جزو عواملی معرفی کرده که می‌توانند سهم بزرگی از سود تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را به خود اختصاص دهد. الگوهایی که در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌گونه‌ای است که با ساختار سنتی بازار محصولات کشاورزی ایران هم‌خوانی ندارد؛ بنابراین لازم است در ابتدا ساماندهی و سپس نسبت به اصلاح بازار فعلی اقدامات لازم انجام شود.

بر اساس اصل واسپاری مدیریت بازار و اجرایی شدن قانون انتزاع که بخشی از مسئولیت‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت را به وزارت جهاد کشاورزی منتقل کرد، از سال گذشته عملیات مربوطه آغاز شد و اقدامات خوبی به انجام رسید ، اما وزارت جهاد کشاورزی ابزارهای لازم برای این مدیریت را ندارد و نمی‌تواند تمامی فعالیت‌های بازاری بخش کشاورزی را مانیتور کند، اما بسیاری دیگر از کشورها از طریق تعاونی‌ها و بخش‌های خصوصی مرتبط می‌توانند برای این حوزه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشد.

تعاونی‌های بسیاری در حوزه کشاورزی وجود دارد. چرا امکان بهره‌وری بیشتر از آن‌ها میسر نشده است؟

تعاونی‌های موجود کارآمد نیستند و لازم است در این زمینه بررسی‌های بیشتری انجام شود تا نقاط ضعف آن‌ها شناسایی شود. زیرا به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، کلید توسعه بخش کشاورزی، اصلاح بازار محصولات کشاورزی است و بدین‌ترتیب باید انگیزه برای تولید افزایش یافته و شاهد ورود سرمایه از خارج از بخش کشاورزی به این بخش باشیم، اما در شرایط فعلی نمی‌توان انتظار تحولی مثبت را در این حوزه داشت.

در شرایط فعلی تفکر تجاری‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در حوزه شهری بسیار قوی‌تر از حوزه روستا است و پرداخت تسهیلات نیز در حوزه روستایی بسیار محدود است؛ بنابراین تفکر اختصاص تسهیلات در این حوزه به بازنگری نیاز دارد.

با توجه به محدودیت‌هایی که در حوزه آب و خاک وجود دارد، آیا سرمایه‌گذاران حاضر هستند ریسک محدودیت‌های فوق را به جان بخرند و سرمایه‌گذاری در این حوزه را در اولویت‌های خود قرار دهند؟

مسلم است که توسعه بخش کشاورزی باید با وجود محدودیت‌های آبی و خاکی که در سال‌های آینده افزایش نیز خواهد داشت انجام شود تا امنیت غذایی حفظ شده و ایران به سرنوشت کشوری چون قزاقستان دچار نشود که با وجود دارا بودن تمامی منابع، بهره برداری نیست که در آن کشت و زرع کند.

با وجود آن که محدودیت‌های بسیاری در حوزه کشاورزی وجود دارد، اما برای افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی، راهکارهایی چون توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و حتی پرورش ماهی در قفس برای استفاده بیشتر از منابع دریایی پیشنهاد شده است. تغییر فضاهای کشت از محیط باز به فضاهای گلخانه‌ای که در آن میزان هدررفت آب حداقل است، می‌تواند افزایش بهره‌وری در حوزه آب را رقم بزند. علاوه بر آن، خاک کشور نیز هر روزه در حال فقیر شدن است. می‌توان با توسعه کشت گلخانه‌ای، بهره‌وری در این حوزه را نیز افزایش داد. مسلم است که بخش کشاورزی ایران تشنه سرمایه‌گذاری است و با وجود محدودیت‌های آبی و خاک در کشور، لازم است با ورود سرمایه‌های خارجی اقداماتی انجام دهیم که کسری‌های موجود مرتفع شود.

برآورد مخاطرات و تبدیل آن ها به فرصت در چه نوع راهکارهایی باید تبلور یابد، در این باره نقش دولت در هدایت سرمایه گذاری ها به حوزه کشاورزی چگونه می تواند انجام شود؟

از آن جا که امنیت غذایی باید به هر طریقی که ممکن است حفظ شود، دولت می‌تواند سرمایه‌گذاران را برای حضور بیشتر در حوزه کشاورزی ترغیب کند . از سال‌های گذشته دردهایی که در بخش کشاورزی وجود داشت، به‌دلیل وجود نهاده‌های آبی و خاکی چندان ملموس نبود، اما در شرایط اقلیم نامناسب پیش رو، باید فکری اساسی انجام شود. در شرایط فعلی که مشکلاتی همچون اتلاف آب در مناطق شهری، آلودگی آب و هوا، وجود ریزگردها و سایر مخاطرات امنیت غذایی و اجتماعی مردم را تحت تأثیر قرار داده است، کشت فراسرزمینی یکی دیگر از راهکارهایی است که می‌تواند کشور را از وضعیت موجود خارج کند.

بازار محصولات کشاورزی نیز به بازنگری و جراحی نیاز دارد زیرا در شرایط حاضر واسطه‌ها و دلال‌های موجود در بازار ،سود بیشتری در مقایسه با تولیدکننده از آن خود می‌کنند، به عنوان مثال برخی خرده‌فروشی‌ها بر اساس برخی شنیده‌ها، حدود 50 تا 60 درصد سود می‌برند، در حالی که این رقم در هیچ کجای جهان وجود ندارد. در مجموع هیچ مانعی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف ازجمله کشاورزی وجود ندارد و اگر سرمایه‌گذار بخواهد مزرعه‌ای را مکانیزه کند، هیچ‌گاه کشاورز و سایر عوامل مانع او نخواهند شد و سرمایه‌گذاری که سود و امنیت مناسبی داشته باشد، به‌طور قطع تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران را به این بخش هدایت خواهد کرد./

M-960619-01