جشن دیگان چیست ؟
جشن دیگان روز دی از ماه دی برابر با ۲۵ آذر، ۹ ، ۲ ، و ۱۷ دی ماه
واژۀ دی، آفریدن و آفریدگار معنی می دهد. در ماه دی، غیر از نخستین روِز ماه که اورمزد نامیده می شود و ناِم خداوند است،سه روِز دیگر به نام های دی بآدُر، دی بمهر و دی بدین وجود دارد.
بنابراین جشن دیگان برابر است با یکی از این روزها در ماه دی، که دوم، نهم و هفدهم در تقویم خورشیدی است.
در ایران باستان نخستین جشن دیگان، در ماه دی یعنی روز اورمزد از ماه دی،خرم روز نیز نام داشته است. در این روز که روِز پس از شب چله، یعنی بزرگترین شب سال بوده است، پادشاه کشور و حاکِم شهر،
دیدار عمومی با مردم داشته اند. اکنون نیز زرتشتیان در برخی از شهر ها و روستاها، یکی از روزهای دی، در ماه دی و یا همۀ آن را جشن می گیرند. همانند جشن های ماهیانه دیگر، کوشش می کنند تا در محل های عمومی مانند تالار آدریان و آتشکده گرد هم آیند و جشن دیگان را با سرور و شادمانی برگزار کنند.
تاریخ جشن دیگان
ایرانیان باستان معتقد بودند که «شادى»، از جلوههاى نیک زندگى است و به همین دلیل، همیشه مىکوشیدند تا با جشن گرفتن مناسبات مختلف، اندوه و رخوت را از خود دور ساخته و زنده بودن و زندگى کردن را به گونهاى جشن بگیرند. از جمله این جشنها، جشنهایى هستند که ایرانیان قدیم به مناسبت هم نام شدن روز و ماه بر پا میکردند، مانند جشن دیگان، جشن تیرگان و جشن مهرگان که در آنها با انجام رسومى خاص، به سرور و شادمانى وپایکوبى مىپرداختند.
جشن دیگان در ایران
در روزهای دوّم، نهم و هفدهم دی ماه در تقویم زرتشتى، نام روز و ماه یکى بوده است، و ایرانیان قدیم از دیر باز، این روز را جشن گرفته و آن را جشن دیگان مینامیدند.
اختصاص دادن سه روز از ماه به “دی” به اهمیت این واژه نزد ایرانیان باستان اشاره میکند. واژه «دى» از مصدر «دا» که در اوستا، پارسی باستان و سانسکریت به معناى آفریدن، ساختن، و بخشیدن است، گرفته شده. «دى» که به معناى «آفریننده» است، صفت اهورامزدا، خداى بزرگ آیین زرتشتى و یکى از نامهاى اوست. از این رو دی ماه نزد زرتشتیان جنبه نیایشى داشته و از اهمیّت زیادى برخوردار بوده است. پارسیان به در این ماه گرد هم مىآمدند تا اهورامزدا را سپاس گفته و بزرگى و یگانگیاش را بستایند.
شاید به همین دلیل باشد که در ایران باستان نام سردترین ماه سال به نام خداى یگانه آیین زرتشت نامگذاری شده بود و سه جشن دیگان در روزهای دوم و نهم و هفدهم ماه، به منظور ستایش و نیایش خداى بزرگ برگزار مىشده است تا اهورامزدا در گذراندن سرمای سخت یاری بخش مردمان باشد و آنها را محافظت کند.
در دل سرماى زمستانى، همراه با جشن دیگان، ایرانیان گرد هم مىآمدند تا به سنّت پارسى، دست افشان و پاى کوبان، شاد و خندان، گرما بخش روز و شب سرد زمستانى یکدیگر باشند. چرا که درکنار هم بودن و با هم بودن نه تنها باعث غلبه بر سرماى سخت زمستان و راه ندادن ترس از تاریکى به دل میشده است، بلکه نمایانگر سنّت زیباى ایرانى گرد هم زندگى را به جشن نشستن و دیگر دوستی میباشد.
بى شک یکى از رموز خوشبختى ایرانیان از دیر باز تا کنون، با هم بودن و در کنار هم بودن است، همبستگىاى که به پارسیان این قدرت را میدهد که هراسى از تاریکى و سرما در دل راه ندهند و تاریکى و سردى را با شور و حرارت دوستىها و گرد هم آمدنها گرمى بخشند.
شاید دلیل این که یکى شدن نام روز و ماه در دى ماه بر خلاف ماههاى دیگر سال سه بار اتّفاق مىافتد تاکید آیین کهن ایرانى به اهمیّت با هم بودنها و در کنار هم بودنها بوده است… پیامى از گذشتگان که اگر امروز هم زندگیمان را بر آن اساس، استوار کنیم احساس خوشبختى و تعّلق برایمان ببار خواهد آورد…
پیام عشق… پیام صمیمیّت… پیام پیوندهاى زیبا… و پیام این که با هم بودنها و در کنار هم بودنها، با دوستىها و مهر ورزیدنها، هواى سرد زمستان گرم و گرمتر میشود، روشنایى در دل تاریکى بر میدمد و روز و روزگارمان رنگى زیبا به خود میگیرد.
جشن دیگان از جشن های ایران باستان
جشن دیگان از جشن های ایران باستان به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان
دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.
دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» میخواند.
با این توضیح، سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.
ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش میشده است که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است. به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز میشده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.
هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفتهای تازه در ماه است و برای آن که دیها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آنها را با نام روز بعد همراه میکنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان میگویند.
در ماه دی، در هر سه این روزها جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال.
مطابق تقویم رسمی کشور، این سه جشن دیگان به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موکول میشود. علت آن که همه ماههای زرتشتی سی روزه هستند، در حالی که در تقویم رسمی کشور، شش ماه، سی و یک روزه داریم. این شش روز اختلاف سبب شده که هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر کتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه که به نام هورمزد و سه دی است، یکی بر نام، یکی بر گاه، یکی بر دین و یکی بر زمان دلالت میکنند که همیشه بودهاند.
همچنین در همین کتاب آمده است که هر گلی از آنِ یکی از آنان است: «مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، با درنگ دی به آذر را، کاردَک دی به مهر را، شنبلید دی به دین را.»
اما بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کردهاند. به نظر بسیاری از آنان، از جمله مارکوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار میرود که اهورامزدا جای برجستهای را در سال تقبّل کند، یا در آغاز (چنان که در مورد روزهای ماه چنین است) یا در وسط.
گایگر (Geiger) دیگر دانشمند آلمانی معتقد است ماه دی در آغاز یا زمانی در دوره ساسانیان است. مصادف با اعتدال بهاری بوده است و به همین دلیل در این ماه جشن دیگان برگزار میشده است. «آرتور کریستن سن» ،دانشمند دانمارکی، از مجموع نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه میگیرد که ایرانیان دو تقویم سالیانه داشتهاند.
یکی سال عامه که از انقلاب تابستانی آغاز میشده و نخستین ماه آن فروردین بوده و دی، یعنی ماه دهم، از اعتدال بهاری شروع میشده است و یکی سال دینی که مانند سال بابلیان از اعتدال بهاری آغاز میشده و در نتیجه، نخستین ماه آن دی یعنی ماه آفریدگار و اول دی، یعنی خرم روز، روز اول آن بوده است. ماه دی در هر دو تقویم نخستین ماه سال بوده. بعدها با تلفیق دو تقویم، تقویم جدیدی به دست آمد که سال در آن از اول فروردین آغاز میشد و مانند سال عامه، این تاریخ با اعتدال بهاری برابر به شمار میآمد، به طوری که آغاز نجومی سال دینی حفظ میشد.
به هر حال، مساله تقویم ایرانیان به دلایل مختلف از جمله مراعات نکردن کبیسه و برخی جا به جاییهای تقویمی یا احتمال وجود دو نوع تقویم، امروزه به مسالهای غامض برای دانشمندان تبدیل شده است. به خصوص که در منابع قدیم اشاراتی که به برخی ماهها میشود با آب و هوای امروزی آن ماهها مطابقت نمیکند و گاه بسیار گیج کننده است. اما آنچه اهمیت دارد، باقی ماندن این تقویم با همان نام های اعتقادی آن است.
نام هایی که مفاهیم آن با اعتقادات ایرانیان مسلمان نیز هماهنگ بوده و حفظ شده است. نام «دی» (= آفریننده)، صفت خدای تعالی، چه در آغاز سال بوده و چه حالا در سردترین ماه سال، به هر حال نام خود را در تقویم رسمی ایرانیان حفظ کرده است. ماهی که تقدس آن با نام خدا و همچنین با سالگرد آفرینش چهارپای مفید (مطابق با اعتقادات زرتشتی) کامل میشود. به جز سه جشن دیگان، جشن دیگری به نام «مِدیاریم گاه» به معنای «میان سال» در این ماه برگزار میشد معروف به گاهانبار پنجم که به یادبود آفرینش چهارپایان بوده است. این جشن از روز دی به مهر (۱۵ دی مطابق با نهم دی در تقویم رسمی) به مدت پنج روز برگزار میشد و یکی از اعمال آن، فراهم کردن انبار زمستان برای دامها بوده است.
بیرونی عالوه بر جشن دیگان جشن دیگری را هم در روز پیش از آغاز گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (مطابق با ۸ دی در تقویم رسمی) که روز «گوش» باشد، ثبت کرده است به نام «سیر شور». این جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشید، پادشاه آرمانی ایران میدانند.
در این روز مردم سیر میخورند و آب انگور مینوشند و سبزیجات را با گوشت میپزند و با این کار، خود را از شیطان حفظ میکنند. دلیل این جشن این بود که مردم میخواستند که از اندوهی که پس از کشته شدن جمشید بر آنان رسیده بود، و سوگند خورده بودند که به هیچ چربی دست نزنند، خویش را برهانند و این رسم در میان آنان برجای ماند و با آن غذا از بیماریهایی که از ارواح بد ناشی میشود، خود را شفا میبخشند.
اگر دی ماه را در زمان بیرونی در فصل سرما بدانیم، «سیر شور» موجهتر مینماید. زیرا خوراکیهایی که در این روز مصرف میشود، نشان از نوعی مقابله با سرما دارد.