آغاز پروژه مثبت صفر/ کتاب، محورِ فعالیت‌های کانون است

به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، مسعود زین‌العابدین مشاور مدیرعامل کانون، درباره وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیان کرد: درباره ادبیات کودک و نوجوان یک ارزیابی کلی می‌توان داشت که حاکی از حال خوب این نشر است. مجموعه‌ای از نویسندگان، تصویرگران و انتشارات‌ها در کشور فعال هستند که ادبیات کودک و نوجوان را زنده نگه داشته‌اند و جای شکر دارد. اما اگر از منظر جزیی‌تری به موضوع نگاه کنیم، مشکلات و مسائلی بغرنجی را نیز در ادبیات کودک و نوجوان می‌بینیم.

او ادامه داد: ادبیات کودک و نوجوان در کشور ما دچار فقر در ایده‌های جذاب و جدید متناسب با مسائل روز است. امروز کودک و نوجوان ما با مسائل جدیدی روبرو است که نیازمند تولید متن، ادبیات، قصه و داستان است. به عنوان مثال، کودک و نوجوان هوشمند امروز نیازهای جدید و مسائل جدید دارد، اما تولید در این زمینه کافی نبوده است. نسل ما به فضای مجازی کوچ کرده‌ است اما کودکان و نوجوانان در این فضا متولد شده‌اند. ما نیازمند تولید محتوا هستیم تا کمک کنیم کودکان و نوجوانان ما بتوانند مواجهه سالم، به اندازه و فعالانه‌ای در این فضا داشته باشند. این یک مثال بود از هزاران نیاز و مسئله جدید کودک و نوجوان امروزی و می‌توان موارد متعددی را فهرست کرد.

زین‌العابدین همچنین افزود: نکته بعدی این است که ما نسبت به مخاطب نوجوان دچار غفلت شده‌ایم. خوراک فکری نوجوانان ما عمدتا وارداتی و ترجمه‌ای است. مثلا کتاب‌ها و رمان‌های روان‌شناختی نوجوان که مشتری زیادی هم دارد در نظر بگیرید. ما چند رمان نوجوان یا کتاب انگیزشی مبتنی بر بوم و فرهنگ خودمان داریم؟ امروز سبک‌های هیجانی، معمایی، پلیسی، وحشت و... کل بازار را فراگرفته است. آیا تولیدات سالم در این زمینه به تعداد کافی وجود دارد؟ این‌ها تعدادی از سوال‌هایی است که در این زمینه مطرح است. اما در زمینه وضعیت کانون باید بگوییم اتفاق‌هایی که در انتشارات کانون افتاده است گرچه کافی نیست، اما رو به جلو است. ما در سال‌های گذشته حتی کتاب کافی برای حضور در نمایشگاه کتاب نداشتیم. بسیاری از کتاب‌های کانون در بازار موجود نبود. امسال کانون با هزار عنوان کتاب در نمایشگاه شرکت کرده است. شورای عالی کتاب احیا شده است، میزهای کارشناسی انتشارات فعال شده‌اند و مواجهه‌های محتوایی که عرض کردم بایستی به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرند.

مشاور مدیرعامل توضیح داد: آمارها حاکی از این است که نسبت ترجمه به تالیف در بازار نشر ما بسیار زیاد است. بعضا گفته شده است که این نسبت ۳۰ به ۷۰ است، یعنی ۷۰درصد کتاب‌ها ترجمه‌اند. این را بگذارید کنار آثار تالیفی که وقتی پیگیری می‌کنیم می‌بینیم بعضا برداشتی از کتاب‌های خارجی هستند که بدون ذکر منبع کپی‌برداری شده‌اند. ما در شورای عالی کتاب کانون نسبت به این مسئله حساسیت ویژه‌ای داریم. به نظر شخص بنده ملاک ترجمه اینهاست: اولا آنچه ترجمه می‌شود باید متناسب با فرهنگ بومی ایرانی و اسلامی ما باشد. ثانیا درون مایه‌های فلسفی اثر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. ممکن است یک رمان به ظاهر اثر خوبی باشد، ولی وقتی در درون مایه‌های فلسفی آن دقیق می‌شویم می‌بینیم مروج خشونت است، یا تضعیف کننده نهاد خانواده است، یا ترویج نسبی‌گرایی است. ثالثا در ترجمه باید دقت شود ما باید اثری را ترجمه کنیم که ویژگی منحصر به فردی دارد و نمی‌توان در داخل تولید کرد. مثلا یک وقت در شورای عالی کتاب، اثری را داریم که یک فرد دانش‌نامه مصوری برای ماهیان جهان تحقیق و تالیف کرده است. این یک سرمایه است و ترجمه آن ارزشمند است. یک وقت اثری را در شورا داشتیم که معرفی رنگ‌ها برای بچه‌ها بود. آیا این معرفی یک فناوری پیچیده است که ترجمه‌اش کنیم؟

زین‌العابدین همچنین گفت: وقتی اثری این ویژگی‌ها را نداشته باشد، ترجمه آن اثر اگر مضر هم نباشد، بی‌فایده است. متاسفانه بعضا در بازار نشر شاهد این هستیم که تعداد محدودی از انتشارات‌ها با یک بلیت بلونیا، یک چمدان کتاب می‌خرند و با کمترین هزینه کپی می‌کنند و وارد بازار نشر می‌کنند. ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی، یک داروی تزریقی نیست. یک فرایند تدریجی تربیتی است. این ترویج باید از کودکی شروع شود و بچه‌ها به کتاب عادت کنند. کانون پروژه جدیدی را با عنوان مثبت صفر آغاز کرده است تا کودکان از بدو تولد با کتاب انس بگیرند. باید کتاب در سبد مصرف خانوارها اضافه شود. این سیاست با واقعیت‌های بازار همخوانی ندارد. اولا خانواده‌ها در تامین معیشت خود دچار مشکل هستند و بنابراین کتاب در اولویت نیست، ثانیا قیمت بالای کاغذ، کتاب را دست نایافتنی می‌کند. این‌ها نیازمند سیاست‌های حمایتی از سوی دولت است. اما با لحاظ شرایط موجود، نیاز داریم اقدام‌های ترویجی توسعه پیدا کند. برنامه‌های تلویزیونی در این زمینه بسیار موثرند. تجربه پویش‌های کتاب این نکته را تایید می‌کند.

او در ادامه با اشاره به این‌که باید کتاب در مدارس در دسترس دانش‌آموزان قرار گیرد، توضیح داد: حداقل باید در مدارس ابتدایی کتابخانه‌های کلاسی داشته باشیم. کتاب یک ابزار آموزشی و تربیتی موثر برای مقطع ابتدایی است. این کتابخانه‌ها می‌توانند بسیار موثر باشند. پیشنهاد بعدی، فعالیت‌های حول کتاب است. ویژگی فعالیت‌های کانون این است که همه چیز حول محور کتاب است. کتاب محور فعالیت‌های کانون است، خوانش کتاب، اجرای نمایش و تئاتر، نقاشی از محتوای کتاب و... حول محور کتاب در مراکز کانون انجام می‌شود و محتوا در ذهن کودکان نهادینه می‌شود. در سیاست جدید کانون، فیلم‌های کانون هم با اقتباس از کتاب‌های کانون انجام می‌شود، که فیلم سینمایی «باغ کیانوش» آخرین نمونه است.

مشاور مدیرعامل در پایان نیز گفت: دورنمای ادبیات کودک و نوجوان در کشور ما روشن است و این روشنی لزوما دور مدار مدیران فرهنگی ما نیست. نسلی از نویسندگان، تصویرگران و ناشران مختلف در کشور به صورت طبیعی رشد پیدا کرده‌اند که عرصه نشر کودک و نوجوان را به صورت حرفه‌ای پیگیری می‌کنند و این ظرفیت بزرگی است که در حال میوه دادن است.

سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در مصلی امام خمینی(ره) برگزار می‌شود و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز در این نمایشگاه با آثار خود حضور دارد.