اختلال کنترل تکانه؛ علائم، علت و روش مهار این اختلال روانی

اختلال کنترل تکانه (ICD) نوعی اختلال روانی است که به‌سبب آن فرد نمی‌تواند تکانشگری و رفتارهای پرخاشگرانه‌اش را مهار کند و عصبانیت او به‌شکل طغیان خشم یا تخریب اموال فوران می‌کند و به خودش و دیگران آسیب می‌زند. در این مقاله درباره علائم، علل و روش‌های تشخیص و درمان اختلالات کنترل تکانه می‌گوییم. با ما همراه باشید.

اختلال کنترل تکانه چیست؟

اختلال کنترل تکانه عبارت است از میل شدید، ناگهانی و مهارنشدنی به انجام کاری که حقوق دیگران را نقض می‌کند یا با هنجارهای اجتماعی در تضاد است. این اختلال توانایی مهار اعمال یا واکنش‌های خشونت‌آمیز فرد مبتلا را از او سلب می‌کند و ممکن است رفتارهای خشونت‌آمیز مکرر، سریع و بدون درنظرگرفتن پیامدهای اعمال از او سر بزنند. علائم اختلالات کنترل تکانه معمولا در دوران کودکی بروز می‌کنند و ممکن است تا بزرگ‌سالی هم ادامه یابند. چند نمونه از این رفتارهای فرد مبتلا به اختلالات کنترل تکانه عبارت‌اند از:

• فوران خشم؛
• جروبحث‌کردن؛
• تخریب اموال؛
• سرقت از دیگران؛
• سرکشی و نافرمانی؛
• زیرپاگذاشتن قوانین یا حقوق افراد.

انواع اختلالات کنترل تکانه

در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا (DSM-5)، این موارد به‌عنوان اختلالات کنترل تکانه طبقه‌بندی شده‌اند:

• اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD): نوعی اختلال رفتاری است که کودک یا فرد مبتلا مدام در حال نافرمانی و سرکشی‌ است.
• اختلال سلوک: این اختلال شامل نوعی الگوی رفتاری پرخاشگرانه در قبال دیگران است. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در خانه، مدرسه و ارتباط با هم‌سالانشان حدومرزها و قوانین را نادیده بگیرند.
• اختلال انفجاری متناوب: این اختلال شامل فوران خشم تکانشی یا پرخاشگری مکرر است.
• کلپتومانیا: فرد مبتلا به اختلال کنترل تکانه شدید میلی مهارنشدنی به سرقت از دیگران دارد. افراد مبتلا به کلپتومانیا می‌دانند دزدی کاری ناپسند و خلاف‌ قانون است و آنها را دچار مشکل می‌کند، اما نمی‌توانند جلوی خودشان را بگیرند.
• پیرومانیا: فرد مبتلا به این اختلال میل شدیدی به ایجاد آتش‌سوزی دارد. این فرد می‌داند آتش‌سوزی بسیار خطرناک است، اما نمی‌تواند انگیزه شروع این کار را در وجودش مهار کند.

علائم اختلالات کنترل تکانه

گرچه هر اختلال کنترل تکانه نشانه‌های متفاوتی دارد، همگی در یک نشانه مشترک‌اند: فرد مبتلا توانایی مهار رفتار آسیب‌زننده‌اش را ندارد. بیشتر افراد مبتلا به اختلال کنترل تکانه می‌دانند رفتارشان نادرست است، اما نمی‌توانند میل به بروز این رفتار را در وجودشان مهار کنند.

نشانه دیگر این‌گونه اختلالات این است که برون‌نمودند، یعنی فرد مبتلا نارضایتی‌اش از دیگران را با رفتاری پرخاشگرانه بروز می‌دهد. برخی اختلالات مانند اختلالات خلقی یا اضطرابی درون‌نمودند و فرد مبتلا پریشانی‌اش را بروز نمی‌دهد، اما در اختلال کنترل تکانه فرد مبتلا نارضایتی از خودش یا دیگران را به‌شکل رفتارهای خشونت‌آمیز بروز می‌دهد و ممکن است هم به خودش و هم به دیگران آسیب بزند.

سایر علائم این اختلال عبارت‌اند از:

• علائم رفتاری: دزدی، دروغ‌گفتن، برافروختن آتش، رفتارهای پرخاشگرانه یا فرار.
• علائم شناختی: افکار وسواسی، اختلال در عملکرد و ناتوانی در تمرکزکردن.
• علائم اجتماعی و عاطفی: عزت‌نفس پایین، تغییرات شدید در افکار و خلق‌وخو، گوشه‌گیری یا انزوای اجتماعی، اضطراب شدید و احساس گناه یا پشیمانی.

مهم است به یاد داشته باشید که همه کودکان گاهی نافرمانی می‌کنند و این رفتار اثبات‌کننده ابتلای آنها به اختلالات کنترل تکانه نیست. آنها می‌خواهند از این طریق نادیده‌گرفتن برخی حدومرزها را امتحان کنند و ببینند این کارشان چه عواقبی دارد. اما اختلال کنترل تکانه در کودکان باعث نافرمانی و سرکشی مداوم آنها می‌شود و مختص سن یا شرایط خاصی نیست. این رفتارها زندگی روزمره‌شان را مختل می‌کند و بر روابط آنها تأثیر منفی دارد.

علل ابتلا به اختلال کنترل تکانه

پژوهش‌های محققان برای کشف علل ابتلا به اختلالات کنترل تکانه همچنان ادامه دارد و عواملی که تاکنون شناخته شده‌اند عبارت‌اند از:

• ژنتیک: بر اساس پژوهش‌ها، عوامل ژنتیکی نقشی پررنگ در ابتلای افراد به انواع اختلال کنترل تکانه دارد. مثلا وقتی والدینی دچار اختلالات خلقی هستند، به احتمال زیاد فرزندانشان هم دچار اختلال نافرمانی مقابله‌ای خواهند بود.
• محیط: عوامل محیطی مانند وضعیت اجتماعی‌اقتصادی نامناسب، خشونت اجتماعی، آسیب‌های دوران کودکی، تجربه یا مشاهده سوءاستفاده و داشتن هم‌سالان یا دوستان منحرف ممکن است در ابتلای فرد به اختلالات کنترل تکانه نقش داشته باشند.
• بیولوژی: برخی از پژوهش‌ها حاکی از تغییرات غیرطبیعی در فعالیت مغز یا هورمون‌هایی مانند کورتیزول در افراد مبتلا به اختلالات کنترل تکانه بوده‌اند.

نحوه تشخیص اختلالات کنترل تکانه

متخصصان سلامت روان اختلالات کنترل تکانه را بر اساس معیارهای DSM-5 تشخیص می‌دهند. برای تأیید تشخیص ابتلای فرد به این‌گونه اختلالات باید علائم حداقل ۶ تا ۱۲ ماه ادامه داشته باشند و استرس ناشی از این وضعیت زندگی فرد را مختل کرده باشد. گرچه ابتلا به این اختلالات کاملا قابل‌پیشگیری نیست، تشخیص زودهنگام و آغاز روند درمان اضطراب و ناراحتی کودک و خانواده را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

اگر خودتان یا فرزندتان نشانه‌هایی از اختلال کنترل تکانه دارید، باید به روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید. متخصصان با بررسی علائم و گوش‌کردن به حرف‌های شما اختلال را تشخیص می‌دهند و برای درمان آن به شما کمک می‌کنند.

مهار و درمان اختلال کنترل تکانه

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هیچ دارویی را برای درمان اختلالات کنترل تکانه تأیید نکرده است. در ادامه، روش‌های درمانی این‌گونه اختلالات را بررسی کرده‌ایم.

۱. آموزش مدیریت رفتار والدین (PMT)

در این روش، متخصص سلامت روان به والدین تکنیک‌هایی آموزش می‌دهد که برای بهبود رفتارهای کودک مبتلا بسیار مؤثرند. هدف این روش درمانی برقراری نظم و انضباطی منسجم است.

۲. درمان چندسیستمی (MST)

درمانگر در این روش نحوه تقویت رفتارهای مثبت و پیشگیری از رفتارهای منفی کودک مبتلا به اختلال کنترل تکانه را به والدین یا مراقبان او آموزش می‌دهد.

۳. درمان شناختی‌رفتاری (CBT)

رفتار درمانی شناختی نوعی روان‌درمانی ساختاریافته و هدفمند است. در این روش درمانگر به کودک کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را کاملا درک کند و متوجه شود که افکارش چه تأثیری بر اعمالش دارند. کودکان مبتلا به اختلالات کنترل تکانه از طریق درمان شناختی‌رفتاری افکار و رفتارهای منفی را می‌شناسند و یاد می‌گیرند الگوهای فکری سالم‌تری ایجاد کنند.

سخن پایانی

نادیده‌گرفتن حدومرزها و پرخاشگری کودکان و نوجوانان رفتاری است که والدین را بسیار مضطرب می‌کند. گرچه نافرمانی هرازگاهی کودکان و نوجوانان رفتاری طبیعی است، بروز مداوم این رفتار ممکن است نشانه‌ای از ابتلای کودک یا نوجوان به اختلال کنترل تکانه باشد. تشخیص زودهنگام و شروع به‌موقع روش‌های درمانی و تمرینات کنترل تکانه اهمیت زیادی دارد و اولین قدم برای درمان مراجعه به متخصص سلامت روان است.

تابه‌حال نشانه‌هایی از اختلالات کنترل تکانه در خودتان، فرزندتان یا اطرافیان خود دیده‌اید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.

برای از بین بردن احساس افسردگی چه کاری انجام دهیم؟

در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.

ارتباط با روانشناس متخصص افسردگی