حتماً از قدیمیها الفاظ ساعت جدید و قدیم را شنیدهاید؛ تا همین یکی دو سال پیش وقتی سال، نو میشد یا در پایان شهریور ماه، تغییراتی در ساعت رسمی کشور ایجاد میشد که در اصطلاح علمی به آن ساعت تابستانی یا «حفظ نور روز» میگویند. در این مطلب قصد داریم به بررسی موضوع ساعت تابستانی DST پرداخته و ضمن بیان تاریخچه و دلایل استفاده از آن، با چالشها، مزای و معایب آن آشنا شویم.
در دنیای تو ساعت چند است؟ ساعت قدیم یا جدید یا حالت حفظ نور روز یا خورشید، همگی اصطلاحاتی هستند که طی سالها شنیدهایم. بیشتر ما از زمانی که اخبار شبانگاهی روز 30 شهریور یا اول فروردین ماه را به یاد داریم، همیشه یک خبر ثابت آنها یادآوری تغییر ساعت به یک ساعت عقب یا یک ساعت جلو بوده است. این تغییر ساعت مقولهای عجیب و در عین حال جالب است که سادهترین ایده پشت آن این است که شرایطی ایجاد کنیم که بتوان در زمانی که خورشید در آسمان است، فعالیتهای بیشتری را در محیطهای خارجی انجام داد. البته این مقوله چالشی بزرگ است و موافقان و مخالفان بسیاری دارد که هر کدام نیز دلایل خود را دارند.
فهرست مطالب این مقاله:
- ساعت تابستانی چیست؟
- تاریخچه ساعت تابستانی
- ساعت تابستانی در ایران و چالشهای پیرامون آن
- اهمیت تنظیم ساعت تابستانی
- نحوه تنظیم ساعت تابستانی
- جمعبندی و پاسخ به سوالات پرتکرار
ساعت تابستانی چیست؟
زمانی که روزها طولانیتر و شبها کوتاهتر میشوند، اصطلاح ساعت تابستانی (مخففDST) به عنوان یک استراتژی برای استفاده بهینه از نور خورشید مطرح میگردد. ساعت تابستانی در ایران، همانند بسیاری از کشورهای دیگر، با هدف استفاده بهینه از نور طبیعی و کاهش مصرف انرژی اجرا میشود. این بخش به تاریخچه، چالشها و تأثیرات اجرای ساعت تابستانی در ایران میپردازد.
در این پدیده، ساعت رسمی منطقه در بهار یا به قولی، در زمانی که روزها بلندتر میشوند یک ساعت به جلو کشیده میشود و زمانی که پاییز فرا برسد و روزها کوتاهتر شوند، یک ساعت به عقب بازمیگردد. در این مطلب قصد داریم به صورت دقیق به بررسی تاریخچه ساعت تابستانی در جهان و ایران و چالشهای پیرامون آن بپردازیم.
تاریخچه ساعت تابستانی
در سال ۱۷۸۴، ایدهای در فرانسه مطرح شد که بر مبنای بهرهگیری افزایشیافته از نور طبیعی خورشید در طول روز استوار بود. بنجامین فرانکلین، که در آن زمان به عنوان نماینده دیپلماتیک یا وزیر مختار آمریکا در فرانسه خدمت میکرد، در مقالهای که در یک نشریه فرانسوی منتشر شد، پیشنهاد داد که شهروندان باید هر صبح یک ساعت زودتر برخیزند.
فرانکلین استدلال میکرد که این امر موجب میشود تا افراد در طول روز از نور بیشتری بهرهمند شوند و در نتیجه، مصرف شمع در شبها کاهش یابد. با این حال، وی هیچ پیشنهادی برای تغییر رسمی ساعت ارائه نداد. این پیشنهاد برای اولین بار توسط ویلیام ویلت در سال ۱۹۰۷ در انگلستان مطرح شد، اما در آن زمان به مرحله اجرا درنیامد. ویلت، که به گلف علاقهمند بود، به دلیل نیاز به پایان دادن به بازیهای خود با غروب آفتاب، به این فکر افتاد که کمپینی برای تغییر ساعت راهاندازی کند.
با این حال، اولین اجرای رسمی تغییر ساعت به منظور صرفهجویی در مصرف انرژی در سال ۱۹۱۶ توسط امپراتوری آلمان صورت گرفت. در پی آن، کشورهای دیگری نظیر آمریکا در سال ۱۹۱۸، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی نیز اقدامات مشابهی انجام دادند. انگیزه اصلی این دولتها برای به کارگیری این روش، مقابله با کمبود شدید انرژی در طول جنگ جهانی اول بود.
ساعت تابستانی DST، امروزه به یکی از موضوعات جنجالی در بسیاری از کشورها تبدیل شده است. این طرح که با هدف استفاده بهینه از نور طبیعی و کاهش مصرف انرژی پیادهسازی میشود، در طول تاریخ با فراز و نشیبهای بسیاری روبرو بوده است.
ساعت تابستانی در ایران
در ایران، تغییر ساعت رسمی به وقت تابستانی و زمستانی ابتدا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ آغاز شد، اما پس از انقلاب به حالت تعلیق درآمد. در سال ۱۳۷۰، دولت اکبر هاشمی رفسنجانی مصوبهای را تصویب کرد. بر اساس این طرح، ساعت رسمی کشور در اول فروردین یک ساعت جلو کشیده میشد و در سی و یکم شهریور به حالت عادی بازمیگشت.
در آن زمان گزارشهایی منتشر شد که مدعی بودند این اقدام منجر به کاهش تقریبی ۱۰۰ مگاواتی در مصرف انرژی در اوج مصرف میشود. با این حال، در اسفند ۱۳۸۴، دولت محمود احمدینژاد با استدلال این که هیچ بررسی کارشناسانهای مبنی بر صرفهجویی در مصرف انرژی وجود نداشته و این تغییر ساعت سردرگمی در جامعه ایجاد میکند، این مصوبه را لغو کرد.
در سالهای ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحهایی را برای اجبار دولت به تغییر ساعت رسمی در نیمه اول سال مطرح کردند، اما این طرحها به قانون تبدیل نشدند. در نهایت و با اصرار برخی نمایندگان به بازگشت به رویه سابق، در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶، مجلس قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن، ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت 24:00 روز یکم فروردین یک ساعت به جلو کشیده میشود و در ساعت 24:00 روز سیام شهریور به حالت قبلی برگردانده شود.
موضوع طرح تغییر ساعت تابستانی همچنان طی این سالها مطرح و یک پرونده مورد جدل بود که در نهایت، در ۱ خرداد ۱۴۰۱، نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی طرحی را تدوین کردند که قانون تغییر ساعت رسمی کشور را لغو میکرد. به موجب این طرح، تغییر ساعت تابستانی در ایران رسماً لغو و مقرر شد از سال ۱۴۰۲ دیگر تغییری در ساعت رسمی کشور صورت نگیرد.
این طرح در ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ تصویب شد، اما به دلیل ابهامات، تأیید شورای نگهبان را دریافت نکرد ولی پس از رفع ابهامات، در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱، توسط شورای نگهبان قانون اساسی نیز تأیید و به قانون تبدیل شد. رئیسجمهور سید ابراهیم رییسی این قانون را در ۱ خرداد ۱۴۰۱ به کلیه نهادها ابلاغ کرد و اعلام کرد که اجرای آن از روز ۱ فروردین ۱۴۰۲ الزامیست. با ادامه این روند تغییر ساعت رسمی کشور در سال ۱۴۰۳ نیز صورت نگرفته و به نوعی میتوان گفت که خداحافظی با تغییر ساعت تابستانی در ایران رقم خورد.
چالشهای تغییر ساعت تابستانی در ایران
با وجود اطلاعرسانی رسمی مبنی بر عدم تغییر ساعت در آغاز سال نو (۱۴۰۲)، ساعت برخی دستگاههای الکترونیکی به صورت اتوماتیک یک ساعت جلو رفتند، که این امر موجب سردرگمی کاربران و ترندی با نام «مشکل ساعت تابستانی» شد. در پاسخ به این مسئله، نهادهای نظارتی دولت ایران تأکید کردند که از ماهها قبل با اپراتورها در تماس بوده و تغییرات لازم در شبکهها و سیستمهای مربوطه جهت هماهنگی با ساعت تابستانی DST اعمال شده است.
در همین رابطه بخوانید:
- سال 1402 و مشکلات مردم در پی تغییر سیاست ساعت تابستانی
مقامات توضیح دادند که مسئله تغییر خودکار ساعت در برخی گوشیها به فناوری دستگاهها مربوط میشود و نیاز به بهروزرسانی دارد، که این وظیفه بر عهده تولیدکنندگان گوشی است، نه وزارت ارتباطات، و وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیر آن است. البته عیسی زارعپور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم در آن زمان اعلام کرد که در آن دوره زمانی رایزنیهایی در جریان بوده تا این مشکل حل شود، اما این فرآیند ممکن است کمی زمانبر باشد.
یک سال پس از این واقعه و بر اساس قانون، با شروع سال ۱۴۰۳، ساعت رسمی کشور دیگر تغییر نخواهد کرد. با این حال، اگر مانند سال قبل، ساعت برخی گوشیها به صورت خودکار تغییر کند، میتوان با چند راهکار ساده این مشکل را حل نمود. تنظیمات مربوط به ساعت در تلفنهای همراه مستقل از اپراتورها هستند، بنابراین کاربران در صورت مواجهه با این مشکل توصیه میشود که نرمافزار گوشی خود را بهروز کنند و در صورت ادامه مشکل، با تنظیم دستی، زمان را اصلاح نمایند.
چرا ساعت دستگاههای کاربران در سال 1402 به صورت خودکار تغییر کرد؟
به مانند هر سیستم استاندارد بینالمللی، بستر هماهنگی در زمینه ساعتهای زمانی مناطق مختلف دنیا نیز در یک پایگاه داده واحد و مشخص است که به tz database معروف است. پایگاه داده مناطق زمانی، که اغلب به عنوان tz یا zoneinfo نیز شناخته میشود، شامل کد و دادههایی است که تاریخچه زمان محلی برای بسیاری از مکانهای معیار در سراسر جهان را نشان میدهد. این پایگاه داده به صورت دورهای بهروزرسانی میشود تا تغییرات ایجاد شده توسط نهادهای سیاسی در مرزهای مناطق زمانی، افستهای UTC و قوانین ذخیرهسازی روزانه را منعکس کند.
هر ورودی اصلی در پایگاه داده نمایانگر یک منطقه زمانی برای مجموعهای از ساعتهای زمان مدنی است که از سال ۱۹۷۰ تاکنون هماهنگ بودهاند. مناطق زمانی معمولاً با استفاده از قاره یا اقیانوس و سپس با نام بزرگترین شهر در منطقهای که ساعتها در آن قرار دارند، شناسایی میشوند.
این مورد نشان میدهد که شاید در موعد در دسترس، مکاتبات و اعلانهای مورد نیاز جهت بروزرسانی پایگاه داده tz database برای درج رویه عدم تغییر ساعت رسمی کشور ایران که به صورت پایه +3.5GMT است صورت نگرفته است. پیش از لغو قانون تغییر ساعت، در شش ماه دوم سال و با اعمال DST (ساعت تابستانی)، ساعت رسمی ایران به +4.5GMT تغییر مییافت و در شش ماه اول به رویه استاندارد بازمیگشت.
طبیعی است که برای رفع این مشکل در دستگاهها باید تنظیمات آنها روی گزینه تنظیم خودکار قرار گیرد تا با اتصال دستگاه به پایگاه داده وبسایتهای تنظیم کننده ساعت، آخرین ویرایش tz db باشد.
اهمیت تنظیم ساعت تابستانی
در حالی که هدف اولیه از اجرای تغییر ساعت تابستانی DST کاهش مصرف انرژی در زمانهای پیک مصرف و کم کردن استفاده از روشنایی مصنوعی بود، تکنولوژیهای مدرن گرمایشی و سرمایشی امروزه تفاوتهای قابل توجهی دارند. به همین دلیل، مطالعات مربوط به تأثیر این روش بر مصرف انرژی اغلب محدود و متناقض ارزیابی میشوند.
تنظیم ساعت تابستانی نه تنها بر روی مصرف انرژی، بلکه بر روی سلامتی، اقتصاد و حتی آمار جرم و جنایت نیز تأثیر میگذارد. مطالعات نشان دادهاند که این تغییر میتواند روی الگوهای خواب و فعالیتهای روزانه افراد تأثیر بگذارد و حتی میتواند منجر به کاهش تصادفات رانندگی و جرائم شود.
تعدیل زمانی، که به عنوان تغییر ساعت شناخته میشود، همواره موضوعی دوجانبه بوده است. از یک سو، افزایش ساعات روزانه پیش از شامگاه به نفع فروشگاههای خردهفروشی، رویدادهای ورزشی و سایر فعالیتهای پس از کار است. از سوی دیگر، این تغییر ممکن است بر برنامهریزیهای تفریحی و سایر فعالیتهای مرتبط تأثیر منفی بگذارد.
مزایا و معایب ساعت تابستانی
اجرای ساعت تابستانی مزایایی همچون کاهش مصرف انرژی، کاهش تصادفات رانندگی و جرائم، و بهبود سلامت عمومی را به همراه دارد. با این حال، این تغییر میتواند چالشهایی نیز ایجاد کند، از جمله اختلال در الگوهای خواب و سردرگمی در برنامهریزیهای روزانه. برخی از مطالعات نشان دادهاند که تغییر ساعت میتواند بر روی ساعت بیولوژیکی افراد تأثیر بگذارد و منجر به افزایش خطر بیماریهای قلبی و متابولیک شود.
تغییر ساعت تابستانی DST در دوران معاصر با چالشهای جدیدی مواجه است. پیچیدگیهای مرتبط با مدیریت زمان میتواند منجر به اختلال در برنامههای ملاقات، پرداختهای مالی، حسابرسیها، دستگاههای پزشکی و تجهیزات صنعتی شود و همچنین بر الگوهای خواب افراد تأثیر بگذارد. اگرچه نرمافزارها معمولاً قادر به تنظیم خودکار ساعت هستند، این ویژگی به ویژه در زمان تغییرات ساعت تابستانی ممکن است محدود بوده و منجر به ایجاد خطا در دستگاهها و سرویسهای مختلف باشد.
نحوهی تنظیم ساعت در دستگاههای مختلف
تغییر ساعت به وقت تابستانی یکی از مواردی است که ممکن است در ابتدا ساده به نظر برسد، اما میتواند تأثیرات گستردهای بر روی فعالیتهای روزمره و دستگاههای ما داشته باشد. این بخش به شما نشان میدهد چگونه میتوانید ساعت دستگاههای مختلف خود را تنظیم کنید تا با تغییرات زمانی هماهنگ باشید.
تنظیم ساعت تابستانی در گوشیهای سامسونگ
گوشیهای هوشمند سامسونگ معمولاً دارای تنظیمات خودکار برای تغییر ساعت هستند. برای اطمینان از اینکه گوشی شما به طور خودکار تغییر میکند:
- به بخش تنظیمات بروید.
- روی تاریخ و زمان ضربه بزنید.
- اطمینان حاصل کنید که گزینه تاریخ و زمان خودکار فعال است.
در همین رابطه بخوانید:
- آموزش تنظیم تاریخ و ساعت گوشی سامسونگ Samsung
تنظیم ساعت تابستانی DST در گوشیهای شیائومی
گوشیهای شیائومی نیز مشابه سامسونگ، تنظیمات خودکار برای تغییر ساعت را دارند. برای تنظیم دستی:
- به قسمت تنظیمات بروید.
- گزینه تاریخ و زمان را انتخاب کنید.
- تنظیم خودکار زمان را فعال سازید.
در همین رابطه بخوانید:
- آموزش تنظیم تاریخ و ساعت گوشی شیائومی Xiaomi
برای تنظیم ساعت در سیستمعامل ویندوز:
- به Settings ویندوز بروید.
- گزینه Time Language را انتخاب کنید.
- روی گزینه Set time automatically کلیک کنید.
در همین رابطه بخوانید:
- آموزش تنظیم ساعت، تاریخ و منطقه زمانی در کامپیوتر و ویندوز
نتیجهگیری و پاسخ به سوالات پرتکرار
پس از بررسیهای دقیق و مفصل در مورد ساعت تابستانی و تأثیرات آن بر جوامع مختلف، به ویژه در ایران، میتوان گفت که این موضوع همچنان یکی از مباحث چالشبرانگیز است. از یک سو، مزایای اقتصادی و اجتماعی آن را نمیتوان نادیده گرفت و از سوی دیگر، نگرانیهای مربوط به سلامتی و رفاه عمومی نیز قابل توجه است.
در حالی که برخی کشورها تصمیم به حذف دائمی ساعت تابستانی DST گرفتهاند، برخی دیگر همچنان به اجرای آن ادامه میدهند. در ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، این موضوع میتواند همچنان به عنوان یک ابزار مدیریتی مفید باشد، به شرطی که با برنامهریزی دقیق و در نظر گرفتن تمامی جوانب اجرا شود. در نهایت، تصمیمگیری در مورد ادامه یا توقف اجرای ساعت تابستانی باید با تحقیقات گسترده و مشارکت عمومی صورت گیرد.
تغییر زمان در سال یا ساعت تابستانی (DST) چیست؟
تغییر ساعت تابستانی DST به فرایندی است که توسط برخی کشورها برای تغییر یا عقب کشیدن ساعت رسمی منطقه در ماههای گرم سال اطلاق میشود.
چه کشورهایی ساعت تابستانی دارند؟
طی آخرین بروزرسانیها تعداد 70 کشور از روش تنظیم ساعت تابستانی استفاده میکنند که مهمترین آنها آمریکا، کانادا، مکزیک، استرالیا، بریتانیا، هلند، فرانسه، آلمان، ایتالیا، نروژ، سوئیس، یونان، سوریه، لبنان، اردن، رومانی و اوکراین هستند. در آن سوی میدان کشورهایی مانند ایران، روسیه، چین، عربستان، برزیل، ایسلند، ترکیه، هند، ژاپن، کره جنوبی و بسیاری از کشورهای دیگر نیز یا در حال حاضر روش تغییر ساعت تابستانی را لغو کرده یا هیچ گاه استفاده نکردهاند.
ساعت تابستانی کی شروع میشود و کی تمام می شود؟
تا پیش از سال 1402، شروع ساعت تابستانی در ایران ساعت 24:00 روز یکم فروردین یک ساعت به جلو کشیده و در ساعت 24:00 روز سیام شهریور به حالت قبلی برگردانده میشد. البته برنامه فعلی ساعت تابستانی DST از سال 2007 در ایالات متحده آمریکا از دومین یکشنبه ماه مارس شروع شده و در اولین یکشنبه ماه نوامبر به پایان می رسد.