تولید خودروی برقی ملی: افسانه یا واقعیت؟

ایران هم برای همسو شدن با بازار خودروی جهان برنامه‌ریزی کرده است اما چند درصد احتمال موفقیت وجود دارد؟

کشور ما به بهر‌ه‌مندی از منابع غنی نفت و گاز شناخته می‌شود و با وجود کیفیت پایین هوا در کلان‌شهرهایش، در مدیریت گازهای آلاینده صنعتی و… ناتوان مانده است. بر پایه گزارش‌ها، سطح بارندگی نسبت‌به پنجاه سال گذشته کاهش شدیدی داشته و روند افزایش آلاینده هم روبه رشد است. درحالی‌که تهران تنها شهر جهان نیست که با این مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کند اما یکی از بیشترین سطوح آلودگی را تجربه می‌کند.

مقالات مرتبط:

• چرا خیابان‌های کشور شلوغ تر از قبل شده است؟
• چرا ایران بیشتر از ترکیه به ساخت خودروی داخلی اصرار دارد؟
• فراتر از واردات: نگاهی موشکافانه به همکاری خودروسازی چین و ایران

چرا باید برقی شد؟

کشورهای پیشرفته برای مقابله با معضل افزایش آلاینده‌ها به خودروهای برقی روی آورده‌اند که هنوز فراوری مواد اولیه آن‌ها هم با تولید آلاینده بسیار زیاد همراه است اما کارشناسان امید دارند که تا دهه آینده به وضعیتی پیدار دست پیدا کنند. درهرصورت، صنعت خودرو میسر خود را به‌سوی برقی‌شدن شروع کرده است و قصد دارد آن را عملی کند.

خودروسازان داخلی هم برای عقب‌نماندن از این قافله، اعلام کرده‌اند که قصد ساخت نمونه‌ برقی محصولاتشان را دارند؛ در همین راستا، ایران‌خودرو به‌عنوان نخستین تولیدکننده خودروی برقی ایرانی، در سال ۱۳۹۸ از پروژه تارا برقی خبر داد. هرچند قرار بود این خودرو به مسافت قابل‌پیمایش ۳۴۰ کیلومتر دست پیدا کند اما هرگز رنگ خط تولید را به خود ندید. ایران‌خودرو برای جبران این ماجرا، مهرماه امسال از پروژه تازه ریرا برقی رونمایی کرد.

تاکنون تنها با تبلیغات خودروسازان مواجه شده‌ایم. هنوز حتی خبر موثقی از عرضه رسمی ریرا بنزینی نیست چه برسد به نمونه برقی این کراس‌اوور کوچک که شاید چند سال دیرتر از آنچه که باید رونمایی شده است. با اینکه مجموعه‌های کوچک‌تر و حتی گروه صنعتی مپنا هم برای معرفی خودروی برقی داخلی تلاش کرده‌اند، چرا این‌گونه به نظر می‌رسد که صنعت خودروی ایران با برقی‌شدن فاصله زیادی دارد؟ آیا در این بخش جایی برای خوش‌بینی هست؟

آیا فناوری ساخت داریم؟

تولید خودروی بنزینی داخلی دهه‌ها درحال انجام است و با این وجود، هنوز به استانداردهای لازم نرسیده است. چرا و چگونگی این ماجرا مقاله‌ای جدا را طلب می‌کند اما برای اطلاع می‌توانید مقالات مرتبط را مطالعه کنید. پس زمانی که در تامین بازار داخلی با مشکل مواجه شده‌ایم، به‌طور منطقی نمی‌توان روی بهبود وضعیت با تغییر پیشرانه از بنزینی به برقی خوش‌بین بود؛ انگار تنها صورت مسئله را عوض کرده‌ایم؛ اما چرا؟

ساخت خودروی برقی فناوری می‌خواهد. فناوری که با وجود دانش گروه‌های صنعتی بزرگ کشور و تجربه آن‌ها در ساخت لوازم الکترونیک، همچنان دور از دسترس است. تولید لوازم خانگی برقی هم در ایران با کیفیت لازم انجام نمی‌شود پس خودروی برقی که به‌مراتب پیچیده‌تر خواهد بود نمی‌تواند گزینه بعدی این شرکت‌ها باشد؛ چراکه سال‌ها با توسعه فناوری لازم برای ساخت این محصول فاصله دارند.

به نظر می‌رسد چاره راه در این بخش وارد کردن فناوری و ایجاد همکاری با شرکت‌های خارجی باشد. به‌لطف تحریم‌هایی که امروزه به برچسب نام کشورمان تبدیل شده‌اند، ایجاد این همکاری‌ها دشوارتر از همیشه است و عملا نمی‌توان روی آن‌ها حساب باز کرد. تنها می‌توان روی چین حساب باز کرد؛ البته روند امضای قراردادهای مفید خودرویی با این کشور هم چندان سرعت بالایی ندارد پس در حال حاضر روی چین هم نمی‌توان حساب باز کرد. بهینه‌سازی، تولید و… باتری، شاسی، شارژر و… مناسب برای محصول برقی سال‌ها توسعه لازم دارد. بنابراین پاسخ سوال این بخش به‌این‌صورت خواهد بود: نه! فناوری ساخت نداریم. متاسفانه برای رسیدن به این نتیجه حتی نیازی نیست به داده‌ها نگاه کنید، خروجی بازار گویای همه‌چیز است.

زیرساخت چطور؟

یکی از اصلی‌ترین معظلاتی که کشورهای اروپایی در روند برقی‌سازی با آن روبه‌رو بودند و اتفاقا سرمایه‌های بسیاری هنگفتی را صرف آن کردند، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید، کاربردی‌سازی و نگهداری وسایل‌نقلیه برقی بود. برای نمونه آلمان قصد دارد تنها تا سه سال آینده مبلغ ۶.۳ میلیارد یورو را تنها صرف ایجاد ایستگاه‌های شارژ کند.

با کمبود همیشگی بودجه بعید است بتوان روی گسترش این بخش در کشور چندان امیدوار بود. حتی اگر سرمایه مناسبی هم برای آن کنار گذاشته شود، باز اجرا و بهره‌وری آن‌ها چند سال به درازا خواهد کشید. ناگفته نماند که اگر بخواهیم در زمینه اجرا این طرح هم «خودکفا» شویم، باز باید چندین سال دیگر به این زمان اضافه کنیم. گروه مپنا هم‌اکنون از مرکز شارژ وسایل‌نقلیه برقی خود رونمایی کرده است که با توزیع گسترده در سراسر کشور و کاربردی‌شدن فاصله دارد. پس زیرساخت چندانی هم نداریم!

برق چطور؟ خود برق را داریم؟

ایجاد ایستگاه‌های شارژ «مطمئن و قابل‌اتکا» نیازمند ساخت دقیق، صرف هزینه بالا و از همه مهم‌تر، تامین برق همیشگی آن است. نمی‌توان خودروی برقی را به مشتری فروخت و بعد او را به شارژکردن در ساعات ۱۰ شب تا ۶ صبح محدود کرد. مشتری «دسترسی ساده به خدمات» می‌خواهد وگرنه اصلا خرید نمی‌کند. هم‌اکنون می‌توان روند راه‌اندازی ایستگاه‌های شارژ را روبه رشد دانست پس مصرف برقمان هم درحال افزایش است.

در این بخش می‌خواهم نگاه شما را به قطعی ساعتی برق در روزهای تابستان معطوف کنم که چند سال اخیر گریبان‌گیر کشور عزیزمان شده است. هرچند نتیجه‌گیری در این بخش نیازمند مطالعات دقیق است اما با توجه به تجربه شهروندی می‌توان به نتیجه نسبی رسید. پس شما این جمله را کامل کنید: برق کافی هم… .

تیری در تاریکی

با وجود همه این مسائل، ممکن است آینده روشنی پیش روی خودروسازی برقی در ایران باشد. اگر از اهداف تخیلی دولتی در این طرح بگذریم، چالش‌های پیش رو مانند دانش تولید، زیرساخت و تحریم‌ها کار را برای صنعت‌گران به‌شدت دشوار خواهند کرد.

در نظر بگیرید که ۸۰ درصد این برق از نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود پس تولید خودروی برقی و برق‌رسانی آن با سوخت چندان منطقی نیست. گره کار کجاست؟ گمان می‌کنم مثل همیشه هدفگذاری نادرست. ظاهرا برقی‌شدن خودروهای داخلی با هدف «کاهش مصرف سوخت، محض رضای حفظ سوخت فسیلی بیشتر» انجام خواهد شد نه صرفا کاهش تاثیرات زیست‌محیطی سوخت‌ها! انگار مسئولان اهداف جدید را روی تخته گذاشته‌اند و با چراغ خاموش تیرهای دارت را روی آن‌ها پرتاب می‌کنند! حال فرض بگیریم در جهانی موازی تا آینده نه‌چندان دور به تولید خودروی برقی مناسب هم رسیدیم…

آیا اصلا کسی حاضر به خرید می‌شود؟

امروزه با وجود افزایش دوره‌ای قیمت‌ها به سختی می‌توان ساخت محصول بهینه و باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه را با برچسب داخلی متصور شد؛ این مورد هم لزوما از کوتاهی صنعتگر ایرانی نیست. برای درک این موضوع تنها کافی است خود را برای ساخت یک خانه برای خانوادتان آماده کنید. اما در حوزه خودرو، داستان کمی متفاوت است. از نبرد خودروسازان با مردم برسر افزایش قیمت‌ها برای محصولاتی نه‌چسب گرفته تا نگرانی همان مردم از افزایش قیمت سوخت وضعیت به‌طور خلاصه «نابه‌سامان» است.

مشتری ایرانی با این سطح از دغدغه به دلیلی موجه نیاز دارد تا بتواند به خرید خودروی برقی داخلی روی بیاورد. می‌گویند یک ثروتمند دست به خرید یک محصول لوکس می‌زند، صرفا چون توانایی انجام این کار را دارد. از آنجا که قشر متوسط و ضعیف بیشتر جمعیت کشورمان را تشکیل می‌دهند، باید و باید و باید بتوان آن‌ها را برای پرداخت این هزینه، به‌شکلی درست توجیه کرد. برای نمونه می‌توان به فروش انحصاری و زوری خودروهای داخلی کنونی اشاره کرد که دلیل کافی را برای مردم ایجاد کرده است!

به‌نقل از فصل نخست کتاب اخیر بیل‌گیتس درباره روش‌های دوری از بحران اقلیمی می‌نویسم که باید بتوان مصرف‌کننده کشورهای جهان‎‌سوم را به کاهش استفاده از انرژی پاک مجاب کرد وگرنه تا زمانی که پیشرفت و رسیدگی به محیط‌زیست و آب‌وهوا راه‌حلی گران‌قیمت باشد، به آن اهمیت نخواهند داد. حقیقت هم این است. آیا شما حاضرید درحالی‌که نگران وضعیت بدنه ضعیف خودروی خود هستید و باید هر سه ماه یک‌بار ترمزهایش را به‌خاطر تعدد دست‌انداز در خیابان بررسی کنید، به استفاده از خودرویی با انرژی پاک بیاندیشید تا در حفظ جان پرندگان و نمونه‌های گیاهی نادر سهیم شوید؟