پامنار؛ محله اعیانی طهران

پامنار از محلات اعیان نشین دوره قاجار تهران بود، که با وجود تمام تخریب ها و ساخت و سازها، همچنان می توان ردی از تاریخ گذشته را در این محله پیدا کرد.

به گزارش «دنیای سفر»، اگر قصد تهرانگردی داشته باشید با جست و جوی همین واژه در اینترنت مقاصد گردشگری شاخصی معرفی می شود، اما اگر قبلا از برخی آن مقاصد، همچون کاخ ها و موزه ها بازدید کرده باشید، این بار می توانید به گشت و گذار در محلات قدیمی تهران بروید تا پایتخت را با نگاهی متفاوت ببینید.

پامنار تهران منطقه چند است؟

«پامنار» یکی از قدیمی ترین محله های تهران است، که از جنوب به خیابان ۱۵ خرداد، از شمال به خیابان امیرکبیر، از شرق به خیابان مصطفی خمینی و از غرب به خیابان ناصرخسرو می رسد. پامنار در محدوده شهرداری منطقه ۱۲ تهران قرار گرفته و بخشی از محله تاریخی اودلاجان (یکی از پنج محله اصلی تهران قدیم) به شمار می آید.

پامنار از محلات اعیان نشین دوره قاجار تهران بود، که با وجود تمام تخریب ها و ساخت و سازها، همچنان می توان ردی از تاریخ گذشته را در این محله پیدا کرد.

خیابان پامنار در بازار تهران

با توجه به اینکه پامنار در بافت شلوغ و پر رفت و آمد شهری واقع شده است، یکی از بهترین فرصت ها برای پیاده گردی و کشف و شهود در آن، تعطیلات نوروز است. با این حال، حتی در این روزها هم ممکن است به سختی جای پارک خودرو پیدا شود، بنابراین بهترین راه برای دسترسی به این محله مترو است.

ایستگاه مترو پامنار کجاست؟

در پاسخ به این سوال که «چگونه به پامنار برویم؟» باید بگوییم از هر نقطه ای در تهران که سوار مترو شوید باید در ایستگاه ۱۵ خرداد پیاده شده و در همین خیابان، که منتهی به بازار است به راه خود ادامه دهید و از سر بازار گذر کنید تا به ابتدای خیابان سنگفرش شده پامنار برسید.

پامنار مرکز چیست؟

مرکزیت این محله مناره آن است. در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به عنوان نخستین محله تهران به محله پامنار خط تلفن کشیده شد. امروزه پامنار به بورس فروش فنس و ایرانیت و طلق تبدیل شده و بیشتر خانه های قدیمی با معماری اصیل در این محلات در دست تخریب است. پامنار، یکی از قدیمی ترین خیابان‌های شهر تهران و مربوط به سده ۱۳ هجری - قمری است.

با ورود به خیابان پامنار باید کم تر از ۱۰ دقیقه پیاده روی کنید تا اولین مقصد گردشگری محله، یعنی منارۀ معروفِ آن خودنمایی کند. مسجد و مدرسه «میرزاصالح» از بناهای دوره صفویه در تهران بود، که به دلیل فرسوده شدن، در دوره پهلوی توسط آیت الله میرزا محمد تهرانی پدر همسر امام خمینی (ره) نوسازی و مسجد جدیدی جایگزین آن شد. هرچند نامِ بنای جدید مسجد «حضرت خدیجه» است، اما به دلیل وجود این منارۀ قدیمی، بیشتر با عنوان «مسجد پامنار» شناخته می شود. در نقشه موسیو کرشیش (ناظر تهیه نقشه دارالخلافه تهران در دوره قاجار)، جای مناره، کنار مسجد میرزاصالح مشخص شده است، اما با این وجود مشخص نیست این مناره حدودا ۶ متری دقیقا در چه سالی ساخته شده است. (از کتاب مساجد دارالخلافه نوشته بهزاد یعقوبی)

پس از بازدید پیرامونی از این مناره تاریخی، وارد کوچه «کشن روستا» و سپس کوچه «خلف لو» شوید تا یکی از قدیمی ترین ساباط های تهران، یعنی «ساباط شیرازی» را ببینید.

ساباط ها به این علت ساخته می شدند تا هنگام گرمای هوا، محلی برای استراحت کوتاه عابران، به دور از تابش نور آفتاب باشند. هرچند بخش زیادی از آنها به مرور زمان تخریب شده است، اما هنوز هم در محلات قدیمی تهران می توانید آثاری از آنها را ببینید.

خانه های قدیمی پامنار

با گذر از ساباط، وارد کوچه «برزویه» می شوید و درست اواسط کوچه، سردر یک خانه قدیمی به چشم می آید. اینجا به عنوان «خانه سرهنگ ایرج» شناخته می شود و لوکیشن تصویربرداری فیلم «مهمان مامان» و سریال «شبکه مخفی زنان» بوده است، که بازدید از آن تنها با تور امکان پذیر است.

بر اساس نقشه حصار صفوی موسیو کرشیش، که نخستین نقشه تهران بر اساس نقشه کشی مهندسی بوده است، این بنا به نام خانه «میرزا آقا خان» در محدوده زمین های منسوب به میرزا نوشته شده است. در دوره بعدی بر اساس نقشه حصار ناصری عبدالغفار، این ملک به نام خانه «میرزا زکی خان خوئی» ثبت شده است، که قدمتی بیش از یکصد سال دارد. با این حال، مالک اولیه بنا مشخص نیست، اما براساس اسناد، این بنا به مدت ۶۰ سال در اختیار سرهنگ ایرج، از سرداران دوره پهلوی اول و دوم، خانواده و ورثه او بوده است و با وجود اینکه پس از او، دو نفر دیگر ملک را خریداری کردند، اما هنوز هم با نام «خانه سرهنگ ایرج» معروف است. مالکیت این خانه درحال حاضر با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

مسیر مستقیم خود را تا رسیدن به کوچه صوفیانی ادامه داده و سپس به سمت چپ بروید تا وارد گذر تاریخی «صوفیانی» شوید و به شکل پیرامونی از خانه های لشکرنویس، رکن الدوله و میرعماد ثانی بازدید کنید. گذر تاریخی صوفیانی احتمالا به چشمتان آشناست؛ چراکه محل تصویربرداری فیلم ها و سریال های زیادی از جمله «درچشم باد» و «سرزمین مادری» بوده است.

حالا باید تمام مسیر کوچه صوفیانی را برگردید تا دوباره به خیابان پامنار برسید. با ورود به خیابان پامنار می توان به سمت شمال (به سمت خیابان امیرکبیر) حرکت کرد تا در سمت دیگر خیابان پامنار، به کوچه «مُؤتَمِن الاطبا» برسید. درست در انتهای این کوچه به خانه «میرزا زین العابدین خان دنبلی ضرابی»، معروف به موتمن الاطبا، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه می رسید. عمارتی قاجاری که به عنوان نخستین عمارت سه طبقه تهران شناخته می شود. این عمارت، محل تصویربرداری آثاری همچون «شهرزاد»، «بانوی عمارت»، «خانه پدری» و... است. ورود به این خانه در تعطیلات نوروز از ساعت ۱۰ تا ۱۷ امکان پذیر است و به پرداخت ورودیه نیاز دارد.

پس از پایان بازدید از این خانه می توان دوباره به خیابان پامنار برگشت و به سمت شمال حرکت کرد تا به کوچه «خلیلی منفرد» و در ادامه به کوچه «آقاموسی» رسید. در ابتدای کوچه، یک بن بست نسبتا طولانی شما را به «خانه اردیبهشت» می رساند. خانه ای که به گفته «بهروز مرباغی» احیاگر و مرمتگر آن قدمت اش بر اساس حمام و خزینه باقی مانده به دوره زندیه می رسد و بر اساس نقشه عبدالغفار، مالک آن در زمان قاجار «میرزامحمد ناظر» بوده است. ورود به این خانه نیاز به پرداخت ورودیه ندارد و بیشتر اوقات مرمتگر عمارت برای بیان توضیحات مربوط به خانه، بازدیدکنندگان را همراهی می کند.

با خروج از خانه اردیبهشت به مسیر خود در کوچه آقا موسی ادامه دهید تا به گذر تاریخی «برازجان» برسید؛ جایی که بیشتر خانه های تاریخی آن در دهه هشتاد در جریان اجرای طرح «خانه های خالی از سرنگ» تخریب شدند و این روزها تنها چند خانه قدیمی از جمله خانه منسوب به «امین لشکر» که البته آن هم حال و روز خوشی ندارد، در این محوطه باقی مانده است. به جز خانه های قدیمی، در همین محوطه می توانید نقاشی های «میرزاحمید» (هنرمندی که نقاشی هایش را با قلم مو و به رنگ خاک اُخرا با الهام از نقاشی انسان های نخستین در غارهای قدیمی، بر در و دیوار شهر به تصویر می کشد) را روی دیوارها ببینید.

برای دیدن عکس های بیشتر و متنوع تر از «محله پامنار تهران» به این لینک مراجعه کنید.