ال نینو و آثار آن بر آب‌وهوای سراسر جهان

اگر اخبار و مطالب مربوط به آب‌وهوا را دنبال کرده باشید، احتمالا نام ال نینو را بارها شنیده‌اید. شاید از خودتان پرسیده‌اید که ال نینو چیست و چه اثراتی بر آب‌وهوای زمین دارد؛ آیا با گرمایش جهانی مرتبط است یا درنتیجه آن به وجود آمده است؟ در این مقاله با پدیده ال نینو و رویداد مرتبط با آن یعنی لانینا بیشتر آشنا می‌شویم و اثرات آنها بر شرایط جوی و آب‌وهوای مناطق مختلف زمین را بررسی می‌کنیم.

ال نینو چیست؟

ال نینو (el nino) پدیده‌ای طبیعی است که موجب گرم‌شدن دوره‌ای سطح آب‌ها در مناطق مرکزی و شرقی اقیانوس آرام می‌شود و بر آب‌وهوای سراسر جهان اثر می‌گذارد. ال‌نینو در زبان اسپانیایی به‌معنای «پسر کوچک» است. این اصطلاح به دهه ۱۶۰۰ میلادی و زمانی بازمی‌گردد که ماهیگیران آمریکای جنوبی برای اولین بار متوجه دوره‌هایی از گرم‌شدن غیرعادی آب در اقیانوس آرام شدند. به‌گفته اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا (NOAA)، این رویداد در ابتدا «El Niño de Navidad» نام گرفت، زیرا ال‌نینو معمولا در ماه دسامبر و حوالی کریسمس به اوج خود می‌رسد. (Navidad در زبان اسپانیایی به‌معنی کریسمس است.)

در زمان ال نینو چه رخ می‌دهد؟

مسیر طبیعی جریان هوا از غرب به شرق زمین

به‌گفته اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا، در شرایط عادی بادهای دائمی شرق به غرب که بادهای بسامان یا بادهای بازرگانی (trade winds) نامیده می‌شوند، در امتداد خط استوا در اقیانوس آرام به‌سمت غرب می‌وزند و آب گرم را از آمریکای جنوبی به‌سمت آسیا می‌برند. آب گرم با آب سردِ سرشار از مواد مغذی که در فرایندی به‌نام فرازجوشی یا فراچاهش (upwelling) از اعماق اقیانوس بالا می‌آید، جایگزین می‌شود. مواد مغذی که از اعماق آمده‌اند موجب رشد جلبک دریایی می‌شوند و به تکثیر گسترده فیتوپلانکتون‌ها (موجوداتی میکروسکوپی) کمک می‌کنند. فیتوپلانکتون‌ها منبع انرژی مهمی برای گروه‌های بزرگ جانوران هستند. هنگام ال نینو قدرت بادهای بسامان کاهش می‌یابد. کاهش قدرت این بادها موجب می‌شود که آب گرم به‌سمت شرق و به‌سمت سواحل غربی قاره آمریکا هدایت شود و فراچاهش آب سرد کاهش یابد.

رویدادهای ال نینو معمولا حدود ۹ ماه طول می‌کشند. این رویدادها معمولا در تابستان یا پاییز نیم‌کره شمالی رخ می‌دهند، در زمستان به اوج می‌رسند و در بهار تمام می‌شوند. رویدادهای ال‌نینوی قوی معمولا ناگهانی پایان می‌یابند و به‌سرعت به لانینا تبدیل می‌شوند. دوره‌های ال نینو معمولا هر ۲ تا ۷ سال یک بار و با شدت‌های متفاوتی رخ می‌دهند. در این دوره‌ها آب‌های شرق اقیانوس آرام تا ۷ درجه فارنهایت (۴ درجه سانتی‌گراد) گرم‌تر از حد معمول می‌شود. رویداد ال نینوی قبلی در زمستان ۲۰۱۹-۲۰۱۸ رخ داد.

اثرات ال نینو

ال نینو تأثیر قابل‌توجهی بر الگوهای آب‌وهوایی دارد، زیرا افزایش دمای اقیانوس موجب می‌شود که جریان جتی اقیانوس آرام از موقعیت طبیعی خود به‌سمت جنوب تغییر جهت دهد. درنتیجه در مناطقی در شمال ایالات متحده آمریکا و کانادا نسبت به شرایط معمول آب‌وهوای خشک‌تر و گرم‌تری ایجاد می‌شود. بر اساس اعلام اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا، در این دوره‌ها بارندگی‌ در ساحل خلیج و جنوب شرقی ایالات متحده بیشتر از حد معمول می‌شود که منجر به افزایش دفعات جاری‌شدن سیل می‌شود.

تأثیر بر جانداران دریایی

ال نینو بر زندگی جانداران دریایی در سواحل اقیانوس آرام نیز تأثیر زیادی دارد. در دوره ال نینو فراچاهش آب سردِ سرشار از مواد مغذی ضعیف یا کاملا متوقف می‌شود که منجر به کاهش فیتوپلانکتون‌ها می‌شود. کاهش فیتوپلانکتون‌ها نیز موجب کمبود غذا برای انواعی از ماهی می‌شود که منبع غذایی اصلی‌شان فیتوپلانکتون است.

تأثیر این کمبود غذا به رده‌های بالاتر زنجیره غذایی و سایر موجودات وابسته به ماهی‌ها مانند پرندگان دریایی و پستانداران دریایی نیز منتقل می‌شود. گرم‌ترشدن آب‌ها همچنین ممکن است گونه‌های گرمسیری مانند ماهی دم‌زرد (yellowtail) و ماهی تن آلباکور (albacore tuna) را به مناطقی بیاورد که در شرایط عادی بسیار سردند. آب‌های سطحی گرم‌تر در شرق اقیانوس آرام ماهی‌های سردآبی را (که رکن اصلی صنعت ماهیگیری در بیشتر آمریکای لاتین هستند) دور می‌کنند.

تأثیر بر نقاط مختلف جهان

در هند نیز وقوع پدیده ال نینو بر فصل باران‌های موسمی اثر می‌گذارد و موجب بارندگی کمتر از مقدار میانگین و خشکسالی‌های شدید می‌شود. از سال‌ ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰ این پدیده ۷ بار مشاهده شده است. به‌گزارش پایگاه خبری هند، اکونومیک تایمز (The Economic Times)، در ۴ سال از این سال‌ها شرایط خشکسالی ایجاد شد و تولید محصولات تابستانی کاهش یافت.

در زمستان‌های ال‌نینو، شمال اروپا شرایط آب‌وهوایی سردتر و خشک‌تری دارد درحالی‌که در جنوب اروپا به‌دلیل جابه‌جایی جریان جتی بارندگی بیشتر است. در بریتانیا نیز تابستان‌های ال نینو گرم‌تر و خشک‌ترند.

ال نینو موجب سیل شدید در بخش‌های شرقی آفریقا می‌شود که منجر به رانش زمین، افزایش بیماری‌های ناشی از آب آلوده و حتی کمبود مواد غذایی می‌شود، درحالی‌که بخش‌های شمالی و جنوبی قاره با خشکسالی شدیدی مواجه می‌شوند.

ال نینوی قوی جو را گرم می‌کند و الگوهای گردش هوا در سراسر جهان را تغییر می‌دهد. این مسئله به‌ویژه ممکن است بر رودباد یا جریان جتی اثر بگذارد و آن را قوی‌تر کند. درنتیجه در غرب ایالات متحده، به‌ویژه کالیفرنیا و در امتداد سواحل غربی آمریکای جنوبی، طوفان‌های بیشتر و شدیدتری ایجاد می‌شود. ال نینوی قوی همچنین بر فصول طوفان (cyclone seasons) در سراسر زمین اثر می‌گذارد. هرچه اقیانوس آرام گرم‌تر باشد، طوفان‌ها یا تایفون‌های (typhoon) بیشتری خواهد داشت، درحالی‌که در اقیانوس اطلس طوفان‌های کمتری شکل می‌گیرند، زیرا افزایش بادهای ترازبالا (upper-level winds) مانع از شکل‌گیری طوفان می‌شود. این اتفاقی است که در فصل توفند ۲۰۱۵ رخ داد و اقیانوس آرام رکورد تعداد طوفان‌ها را شکست درحالی‌که اقیانوس اطلس سالی نسبتا آرام داشت.

آیا تغییرات اقلیمی بر ال نینو اثر می‌گذارند؟

طبق بعضی از تحقیقات اخیر، تغییرات اقلیمی (Climate change) ممکن است تأثیر ال نینو را تشدید کنند. گرچه بعید است که با گرم‌شدن کره زمین تعداد کلی دوره‌های ال‌نینو افزایش یابد، پژوهش‌های دیگر حاکی از این بوده‌اند که احتمال وقوع ال نینوهای تقویت‌شده یا به‌اصطلاح «سوپر ال نینو» دو برابر خواهد بود. یکی از محتمل‌ترین اثرات جانبی گرمایش جهانی بارندگی‌های شدیدتر است، زیرا دمای بیشتر موجب نگه‌داشتن بخار آب بیشتری در جو زمین می‌شود که ممکن است سیل‌های ناشی از ال نینو را ویرانگرتر کند.

لانینا چیست؟

در زبان اسپانیایی، لانینا (La Niña) به‌معنای «دختر کوچک» است و گاهی به آن «El Viejo»، ضدال‌نینو (anti- El Niño) یا «رویداد سرد» نیز می‌گویند. لانینا تأثیری برعکس ال نینو دارد. در دوره رویدادهای لانینا، بادهای بسامان از حد معمول قوی‌ترند و آب گرم بیشتری را به‌سمت آسیا می‌رانند. در سواحل غربی قاره آمریکا نیز فراچاهش افزایش می‌یابد و آب سرد و سرشار از مواد مغذی بیشتری را به سطح می‌آورد.

آب‌های سرد در اقیانوس آرام جریان جتی را به‌سمت شمال می‌رانند. این منجر به خشکسالی در جنوب ایالات متحده و بارندگی‌های شدید و سیل در شمال غربی اقیانوس آرام و کانادا می‌شود. طی لانینا دمای زمستان در جنوب گرم‌تر و در شمال سردتر از حد طبیعی است. لانینا همچنین ممکن است منجر به فصل توفند (hurricane season) شدیدتری شود.

اثرات لانینا

در دوره لانینا آب‌های سرد اقیانوس آرام موجب تغییر جهت جریان جتی به‌سمت شمال می‌شوند. این تغییر جهت اغلب منجر به شرایط خشک در جنوب ایالات متحده و افزایش بارندگی و سیل در شمال غربی آرام (Pacific Northwest) و کانادا می‌شود. در سال‌های لانینا، دمای هوای زمستان در مناطق جنوبی بیشتر از حد معمول و در نواحی شمالی کمتر از آن است. به‌علاوه ممکن است لانینا در افزایش شدت فصل توفند (hurricane season) نقش داشته باشد.

با افزایش فراچاهش در طول لانینا اکوسیستم‌های دریایی از مواد مغذی فراوانی که از اعماق آب می‌آیند بهره‌مند می‌شوند. آب‌های سردتر سواحل اقیانوس آرام نیز گونه‌های آب سرد بیشتری مانند ماهی مرکب و سالمون را به مکان‌هایی مانند سواحل کالیفرنیا جذب می‌کند. در هند پدیده لانینا می‌تواند منجر به افزایش بارندگی و فصل باران‌های موسمی بسیار قوی‌تری شود. به‌گفته اداره هواشناسی بریتانیا نیز معمولا در تابستان‌های لانینا در بریتانیا شرایط آب‌وهوایی مرطوب‌تری وجود دارد.

پدیده ال نینو در ایران

پدیده ال نینو بر آب‌وهوای مناطق مختلف کره زمین اثر می‌گذارد و ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. در کل میزان بارندگی‌ها در فصول پاییز و زمستان در دوره‌های ال نینو افزایش و در دوره‌های لانینا کاهش می‌یابد. در مجموع در سال‌های ال‌نینو میانگین بارش در ایران در مقایسه با سال‌های لانینا بیشتر است. البته تأثیر ال نینو بر آب‌وهوا و میزان بارندگی‌ها در ایران قطعی نیست، زیرا پدیده‌های فراوانی بر میزان بارندگی اثر می‌گذارند. مثلا انتظار می‌رفت که پدیده ال نینو موجب افزایش بارندگی در پاییز امسال (۱۴۰۲) شود که این‌طور نشد.

جمع‌بندی

در شرایط عادی، در اقیانوس آرام بادهای بسامان در امتداد خط استوا به‌سمت غرب می‌وزند و آب گرم را از آمریکای جنوبی به‌سمت آسیا می‌برند. آب سرد نیز در فرایندی به‌نام فراچاهش از اعماق بالا می‌آید و جایگزین آب گرم می‌شود. ولی دو الگوی آب‌وهوایی متضاد ال نینو و لانینا این شرایط عادی را به هم می‌زنند. دانشمندان این پدیده‌ها را چرخه نوسان جنوبی ال نینو (El Niño-Southern Oscillation) یا به‌اختصار انسو (ENSO) می‌نامند.

ال نینو و لانینا هر دو می‌توانند بر آب‌وهوا، آتش‌سوزی جنگل‌ها، اکوسیستم‌ها و اقتصاد تأثیراتی جهانی داشته باشند. دوره‌های ال‌نینو و لانینا معمولا ۹ تا ۱۲ ماه طول می‌کشند، ولی گاهی نیز سال‌ها ادامه می‌یابند. رویدادهای ال‌نینو و لانینا تقریبا هر ۲ تا ۷ سال یک بار رخ می‌دهند ولی وقوع آنها برنامه منظمی ندارد. در کل ال نینو بیشتر از لانینا رخ می‌دهد. علت دقیق پدیده ال نینو و لانینا هنوز مشخص نیست.