معرفی کتاب: امیل / اصول تعلیم و تربیت طبیعی

به گزارش رکنا، روسو این کتاب را در سال 1762 اندکی پس از هلوئیز جدید و قرارداد اجتماعی نوشت و منتشر ساخت. وی وفادار به این اصل که آدمی به فطرت نیک است و عیب‌های او را تنها به وضع ناهنجار اجتماعی و تعلیم و تربیتِ عمیقا ناپسند می‌توان منسوب داشت، خواست تا در این کتاب اصول تعلیم و تربیت طبیعی را تدوین کند و این کار را با پیروی از باب روز و صورت نوعی «رمان روان‌شناختی» دادن به مبحث خود انجام داد.

اگر داستان تعلیم و تربیت امیل را از برخی جزئیات و شرح‌های تفصلی بپیراییم، می‌بینیم که به آسانی به چند اصل عمده بازمی‌گردد. «تعلیم و تربیت» طبیعی، در نظر روسو آن نیست که براساس قواعد جامعه و سنن مدارس نهاده شده باشد، بلکه آن است که بر شناخت طبیعت واقعی انسان مبتنی باشد؛ از این‌رو مطالعه‌ دقیق و متقنِ طبیعت کودک ضرورت می‌یابد. این نکته در تربیت کودکان امری است تازه و بس مهم.

به نظر نویسنده، چرخه کامل تعلیم و تربیت به 4 مرحله بخش شده است که منناظرند با پرورش جسم و حواس و مغز و دل.

در نخستین مرحله، از یک تا 5 سالگی که مطابق با حیات جسمانی محض است، باید بی‌کمترین قهر و فشار به تقویت جسم کودک پرداخت و از جلوانداختن پرورش عقلانی و اخلاقی او پرهیز کرد.

مرحله دوم از 5 تا 12 سالگی، مرحله‌ای است که طی آن کودک تجارب خود را درباره جهان خارجی تکمیل می‌کند . یاد می‌گیرد که از تجارب خویش نتیجه‌های درست بگیرد و بدین‌سان عقل خود را هرچه مستقیم‌تر به‌کار می‌برد؛ در حالی‌که خود مبادی هر علمی را کشف می‌کند.

کودک چون بدین‌سان به مرحله سوم یعنی مرحله تربیت عقلانی برسد، به ظاهر بس نادان است، لیکن سرشار از نیروی حیاتی، مشاهده‌گری نافذ، توانا بر استفاده از قوای منطقی و خودآموزی است. نشاط حیاتی طبیعی او که به موقع حمایت و راهنمایی شده، موجب یادگیری و آموزش سریع او خواهد شد.

سپس مرحله چهارم از 15 تا 20 سالگی، فرا می‌رسد: در این سن (پانزده‌سالگی)، عادتاً تعلیم و تربیت پایان می‌پذیرد. اما تعلیم و تربیت به معنای زیاده محدود آن؛ چه در حقیقت تعلیم و تربیت باید از این هنگام آغاز شود... تا این هنگام، آدمی تنها با وجود جسمانی خودش آشنا بوده است. از این‌پس باید مناسبات خود را با اشیا و، چون به زندگی اخلاقی گام می‌نهد، مناسبات خود را با جهان انسانی بررسی کند: درست بگوییم، این کار مشغله سراسر عمر او خواهد بود. چنین تربیتی بی‌گمان تربیت اخلاقی و دینی خواهد بود.

منبع: کتاب نیوز