گردشگری مسئولانه چیست ؟

آیا می دانید گردشگری مسئولانه چیست ؟ از آنجا که توریست به تدریج به یک صنعت بسیار بزرگ تبدیل شد. بطوریکه برخی از کشورها تنها به صنعت توریست متکی هستند و تمامی درآمد ارزی خود را از این صنعت به دست می آورند. حال اندیشمندان به این فکر افتادند که آیا این صنعت مفید است یا مخرب . کشور خودمان ایران را در نظر بگیرید بعد از تعطیلات تابستان اوضاع سواحل دریای خزر را ببنید. با هجوم گردشگران و رعایت نکردن قوانین چه بلایی بر سر محیط زیست این منطقه آورده می شود و یا زمانی که کرونا بود و مردم سفر نمی رفتند مردمان شمال چه آسیبی از نبود مسافر دیدند .

یا روستایی را در نظر بگیرید که با تبلیغات و معرفی سایتها گردشگران زیادی به آنجا می روند باعث رونق کسب و کار در آن منطقه می شوند. روستایی که شاید حتی نامش را کسی نشنیده بود حال رونق گرفته و حال مردمش خوب است. اما ازدحام جمعیت باعث تخریب محیط زیست روستا شده و از بکر بودن آن می کاهد. اینجاست که گردشگری باید چهارچوب خاصی پیدا کند . قوانین و مقرراتی اتخاذ کند که هر کس وظیفه و مسئولیتی داشته باشد. از این رو بود که موضوع گردشگری مسئولانه مطرح شد تا به داشتن جهانی بهتر برسیم.

گردشگری مسئولانه چیست؟

ایجاد مکانی بهتر برای زندگی گردشگران و مردم محلی و ایجاد شرایطی بهتر برای سفر را می توان یک تعریف خلاصه برای گردشگری مسئولانه دانست. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که گردشگر مسئول با گردشگری مسئولانه تفاوت های زیادی دارد. گردشگری مسئولانه فراتر از رفتار یک گردشگر، تمامی افراد مرتبط با صنعت توریسم یک منطقه را شامل می شود. تمام عوامل اجرایی، هتل ها، دولت ها، مسئولان محلی، مردم بومی، آژانس های مسافرتی و گردشگران، در دایره مسئولیت های گردشگری مسئولانه قرار دارند.

قطعا حالا تصور می‌کنید که باید یک اصطلاح جدید را به دایره لغات ذهنی خود اضافه کنید اما اصلا اینطور نیست. در حقیقت گردشگری مسئولانه یک چتر بزرگ است که تمامی موارد ذکر شده را در بر خواهد گرفت و جامعیت کامل دارد. در سفرهای مسئولانه، باید تلاش کنید تا همه جوانب را در نظر بگیرید. به طبیعت، آداب و رسوم مردم بومی، آثار تاریخی و هر آنچه که در طول سفر خود می‌بینید احترام بگذارید و تلاش کنید تا خودتان را از همه جهات پرورش دهید. سفر شما تنها نباید ظاهری زیبا بلکه باید عمق و قلب داشته باشد و به این ترتیب هم خودتان خاطره‌ای شیرین‌تر از سفر را تجربه می‌کنید و هم به صنعت گردشگری شهرها و کشورهای دیگر کمک شایان توجهی خواهید کرد.

تاریخچه شکل گیری گردشگری مسئولانه

نیمه دوم قرن بیستم میلادی، دوره ای است که موضوع گردشگری در آن بسیار مورد توجه قرار گرفت. در این دوره، بیشتر سرمایه گذاران به افزایش بی قید و شرط گردشگران در جامعه میزبان توجه ویژه ای داشتند (گردشگری انبوه). به عقیده آنها، افزایش گردشگران در یک منطقه موازی با سود بیشتر بود.در واقع، اولین توسعه صنعت گردشگری به صورت گردشگری انبوه خود را نشان داد که پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمد. در این رابطه، تسهیل امکانات حمل و نقل تمایل افراد را برای سفر به نقاط مختلف دنیا افزایش می داد. البته، گروه هایی هم وجود داشتند که صرفا جنبه های اقتصادی گردشگری و درآمدزایی را مد نظر قرار می دادند.

در این دوره، یافتن مکانی برای اقامت و پذیرایی از گردشگران، مهم ترین دغدغه فعالان در حوزه گردشگری بود. با این وجود، حضور انبوه گردشگران و جهانگردان در یک منطقه علاوه بر اینکه زیبایی آن را دچار دگرگونی می کرد، فرهنگ و اجتماع مردم بومی را نیز تحت تاثیر قرار می داد.به همین دلیل، گروه های مختلفی از گردشگری مانند گردشگری شهری، روستایی، سلامتی، اکوتوریسم، ماجراجویانه، مسئولانه و… به وجود آمدند. تمامی این گروه ها زیر مجموعه های گردشگری سبز هستند.

این رویکرد از گردشگری، علاوه بر رفع نیاز جهانگردان، تلاش می کند منابع گردشگری را برای نسل های آینده حفظ کند. علاوه بر این، منابع جهانگردی را به ۵ دسته کلی تقسیم می کند:

طبیعی
فرهنگی
رویدادی
فعالیتی
و خدماتی-تسهیلاتی
در واقع، توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در یک جامعه منجر به دستیابی به توسعه گردشگری پایدار می شود. در این رابطه، محیط زیست به عنوان یکی از ارکان اصلی دستیابی به این توسعه باید تحت حفاظت قرار بگیرد.
پس از گردشگری سبز، جنبشی به نام گردشگری حیات وحش مورد توجه قرار گرفت. مطابق با این جنبش مردم عقیده داشتند که هنگام طبیعت گردی تنها چیزی که باید از آنها باقی بماند، صرفا یک رد پا باشد. جنبش مزبور دارای چند ایراد بسیار مهم بود:

تنها بر گردشگری مبتنی بر طبیعت تمرکز داشت.
هیچ توجهی به اقتصاد مردم محلی جامعه مقصد نشان نمی داد.
با این وجود، امروزه تلاش بر این است که جنبه های دیگر گردشگری من جمله گردشگری مسئولانه مورد توجه قرار بگیرند. بدین ترتیب، رویکرد های مختلف گردشگری می توانند به ایجاد تاثیرات مثبت زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و … در جامعه میزبان منجر شوند. در این مورد، بسیاری از محققان عقیده دارند که گردشگری حتی می تواند بر روابط افراد در تمام دنیا تاثیر مثبتی داشته باشد. این امر می تواند به ترویج صلح در جهان کمک کند.

بهتر است بدانید که یک گردشگر نماینده یک جامعه در مقصد سفرش به شمار می رود که فرهنگ یک کشور یا شهر را به جامعه میزبان معرفی می کند. بنابراین، تمامی جنبه های رفتاری، نحوه برخورد و نوع پوشش یک گردشگر می تواند تاثیر به سزایی در روابط اجتماعی جامعه مبدا و مقصد داشته باشد.

اصول گردشگری مسئولانه

قطعا تا به اینجای کار با چهارچوب کلی گردشگری مسئولانه آشنا شده‌اید. اما شاید این سوال هنوز هم برای شما وجود داشته باشد که برای گردشگر مسئول بودن، باید دقیقا چه کارهایی انجام دهید؟ در این قسمت بخشی از اصول گردشگری مسئولانه را به شما معرفی خواهیم کرد تا شناخت بهتری نسبت به این طرز فکر داشته باشید.

رد پای شما در سفر

هر موجودی هنگام عبور از خود رد پا به جای می‌گذارد. اما منظور از رد پا در این قسمت، جای پایتان نیست. در حقیقت رد پا در سفر چیزی است که شما از خود به جای می‌گذارید. به قول یک کوه نورد مشهور، زمانی که شما به طبیعت می‌روید، تنها چیزی که باید باقی بگذارید، خاطراتی خوش و شیرین برای خودتان و برای دیگران است و دیگر هیچ! همین یک عبارت کوتاه کاملا حجت را تمام می‌کند و همه چیز را در بر می‌گیرد. در هر لحظه باید این عبارت را با خودتان تکرار کنید که اگر کسی پشت سر شما قدم بردارد، به هیچ وجه نباید آثار منفی مشاهده کند. این آثار منفی می‌تواند زباله‌ای باشد که شما در طبیعت رها کردید، آتشی که بر پا نمودید و خاموش نکردید یا آسیبی که به درخت‌ها وارد نموده‌اید. پس سبز قدم بردارید و هیچ چیز جز خاطرات سبز را به جای نگذارید!

به اقتصاد محلی کمک کنید

لازم نیست که همه چیز را برای سفر از شهر خود تهیه کنید! به سوپرمارکت‌های محلی هم اعتماد کنید و اجازه دهید اقتصاد آنها نیز رونق پیدا کند. سوغات بخرید، اما لازم نیست این کار را تنها از پاساژهای بزرگ انجام دهید. به سراغ صنایع دستی محلی بروید. از رستوران‌های محلی بازدید کنید. همه این کارها به اقتصاد محلی شهری که سفر می‌کنید، کمک خواهد کرد.

احترام به فرهنگ مردم بومی

هر شهر و دیاری آداب و رسوم خاصی دارد که حتما باید به آن پایبند باشید. شناخت فرهنگ مردم یک شهر جدید می‌تواند بسیار جالب باشد. اما باید توجه داشته باشید که بخش عمده فرهنگ و رسوم مردم، برای مردمان بومی منطقه بسیار مهم و بعضا مقدس هستند. پس در سفرهای خود باید بیاموزیم که به فرهنگ مردم یک شهر یا کشور دیگر احترام بگذاریم و چه بهتر که در مورد فرهنگ آنها به صورت کامل تحقیق کنیم. تحقیق در مورد فرهنگ اقوام مختلف، دانش عمومی شما را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود دایره اطلاعات عمومی وسیع‌تری داشته باشید.

تاثیرات مثبت گردشگری مسئولانه بر جوامع محلی

توجه به گردشگردی با دیدگاه گردشگری مسئولانه، تاثیرات مثبت زیادی بر جوامع محلی بر جای می گذارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:

توجه به این دیدگاه اثرات منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به حداقل می رساند.
منافع اقتصادی بیشتری را برای مردم محلی فراهم می کند و جوامع میزبان در رفاه کامل به سر خواهند برد.
به شیوه موثری باعث حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی می شود.
ارتباط گردشگران با مردم محلی را بهبود می بخشد و باعث می شود که آنها درک بهتری از مسائل فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی داشته باشند.
احترام میان گردشگران و مردم میزبان را بهبود می بخشد.
باعث می شود که گردشگران تجربیات بیشتری از سفر کسب کنند.

کاهش اثرات منفی سفر با گردشگری مسئولانه

با توجه به اینکه در سال های اخیر هزینه سفر نسبت به چند سال گذشته کاهش یافته است، مردم دنیا تمایل بیشتری به مسافرت نشان می دهند. علاوه بر آن، معرفی جاذبه های گردشگری مختلف در رسانه ها علاقه مردم را برای سفر بیشتر می کند. این مسئله باعث افزایش گردشگران در مناطقی با ظرفیت های گردشگری بالا می شود.

در این میان، رویکردی از گردشگری با عنوان گردشگری مسئولانه تلاش می کند که اثرات منفی سفر را به حداقل برساند. برای مثال جلوگیری از ازدحام بیش از حد، جلوگیری از تخریب محیط زیست و… در این رویکرد مورد توجه قرار می گیرند.

در زیر به توصیه های در رابطه با کاهش اثرات منفی سفر اشاره شده است:

همانطور که می دانید طبیعت و تنوع زیستی، سرمایه آیندگان ما هستند و ما در قبال حفاظت از آنها مسئول هستیم. بنابراین، تا حد امکان از آسیب رساندن به آنها خوددرای کنید.
به هنگام سفر همواره باید سعی کنیم تمامی وسایلی که با خود به همراه داشتیم برگردانیم و زباله های خود را در طبیعت رها نکنیم.
زباله های خود از قبیل کیسه های پلاستیکی و نایلونی را در آتش نسوزانیم. این زباله ها حاوی مواد سمی هستند که برای گیاهان و جانوران مضر هستند.
تا حد امکان از برافروختن آتش خودداری کنیم و همیشه پیکنیک به همراه خود داشته باشیم.
اگر سیگار می کشید به هیچ عنوان ته سیگار خود را به صورت روشن در مزارع و طبیعت رها نکنید. بسیاری از آتش سوزی ها بدین وسیله ایجاد می شوند.
هنگام استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی آنها را از ریشه درنیاوریم.
به هیچ عنوان روی تنه درختان، غارها و اماکن طبیعی یادگاری ننویسم.
اگر با نوزاد پرندگان و حیوانات روبرو شدید تا حد امکان از لمس کردن آنها خودداری کنید‌. در بسیاری از موارد زمانی که نوزاد آنها بوی انسان را به خود می گیرند، نوزاد توسط والد طرد می شود.

طبیعت گردی با رویکرد گردشگری مسئولانه

برای جلوگیری از نابودی کامل محیط زیست، تمامی افراد در ابعاد جهانی و ملی و به خصوص در سطح محلی باید بپذیرند که توسعه و پیشرفت باید روند پایدار داشته باشد. این توسعه باید به گونه ای باشد که نسل های حاضر و آینده از اثرات آن بهره ببرند. اگر کشوری از نظر مسائل زیست محیطی به آگاهی برسد، نسبت به سایر کشورها می تواند سهم قابل توجهی از توسعه پایدار داشته باشد.

در طبیعت گردی به هیچ عنوان نباید وظایف خود را در قبال جوامع محلی، محیط طبیعی و حتی گونه های جانوری و گیاهی فراموش کنیم. بنابراین، صرف لذت بردن از منطقه و فرهنگ بومی نباید در اولویت قرار بگیرد. چرا که حفظ این میراث فرهنگی برای آیندگان بر عهده ما قرار دارد. نمونه هایی از رفتار مسئولانه ما در قبال محیط زیست، جامعه محلی، گونه های جانوری و گیاهی به شرح ذیل می باشند:

احترام به محیط زیست

توجه داشته باشید که حفاظت از محیط زیست یک وظیفه همگانی است. در این رابطه، گردشگران موظف هستند موارد زیر را رعایت کنند:

یک گردشگر مسئول در مناطق طبیعی از پاکوب ها برای رفت و آمد استفاده می کند.
به هیچ عنوان به گل ها و درختان آسیب نمی زند.
زباله های خود را در طبیعت رها نمی کند.
تا حد امکان سعی می کند در طبیعت آتش روشن نکند.

احترام به جوامع محلی

زمانی که به منطقه ای سفر می کنیم، در وهله اول احترام به مردم محلی در اولویت قرار می گیرد. بدین منظور، نحوه برخورد ما با مردم محلی همواره باید با احترام باشد. علاوه بر آن، در گردشگری مسئولانه باید تلاش کنیم که تا حد امکان در حفظ و ارتقای فرهنگ جوامع محلی سهیم باشیم.

برای مثال، خرید از کسب و کار جوامع محلی، احترام به افکار و عقاید آنها و حتی عکس گرفتن با لباس محلی آنها می تواند در ترویج فرهنگ جوامع محلی بسیار موثر باشد. در ذیل به چند نمونه از رفتاری که احترام ما را به جوامع محلی نشان می دهند، اشاره می کنیم:

استفاده نکردن از پوشش نامناسب
مسخره نکردن لهجه ها و گویش های جوامع محلی
خرید و حمایت از کالای جوامع محلی
خرید سوغاتی هایی از قبیل خوراکی های بومی و صنایع دستی هر منطقه

حفظ گونه های جانوری

در هنگام سفر به مناطق مختلف کشور با شناخت گونه های جانوری هر منطقه می توانیم در حفظ و نگهداری آنها بکوشیم. در این زمینه، باید توجه داشته باشیم که حتی جابه جایی یک سنگ هم می تواند زندگی جانداران کوچک را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، برای نگهداری از گونه های جانوری مختلف، توجه به نکات ذیل ضروروی به نظر می رسند:

سنگ های بزرگ را به هیچ عنوان جابه جا نکنیم.
لانه های حیوانات را تخریب نکنیم.
در زیستگاه های ویژه جانوران به استراحت نپردازیم.
برای تماشای جانوران مختلف از دوربین استفاده کنیم.

حفظ گونه های گیاهی

یکی دیگر از توصیه های گردشگری مسئولانه به هنگام سفر حافظت از گونه های گیاهی مختلف می باشد. در این مورد، با رعایت نکات بسیار ساده و ابتدایی می توانید از گونه های گیاهی مختلف حفاظت کنید.

همانطور که می دانید بسیاری از زباله ها از قبیل بطری های پلاستیکی، نایلون ها و… هزاران سال طول می کشد که در طبیعت تجزیه شوند. بنابراین، به جای استفاده از بطری های یک بار مصرف در سفر، همیشه یک قمقمه برای نوشیدن آب به همراه داشته باشید. همچنین، با قرار دادن وسایل مورد نیاز خود در داخل کیسه های پارچه ای می توانید استفاده از نایلون ها را کاهش دهید.

علاوه بر آن، سعی کنید تا حد امکان زباله های تجزیه پذیر خود را از قبیل پوست میوه در زیر خاک مدفون کنید. این عمل، به تجزیه سریع تر این زباله ها کمک خواهد کرد.

صرفه جویی در مصرف انرژی

زمانی که می خواهید گردشگری مسئولانه را سرلوحه کار خود قرار دهید، همواره باید توجه داشته باشید که مسافرت شما باید از خانه آغاز شود. به عبارت دیگر، شما باید قبلا از خروج از منزل اقداماتی را برای کاهش مصرف انرژی انجام دهید. برخی از این اقدامات به شرح زیر می باشند:

کشیدن دستگاه های غیر ضروری از برق
بستن فلکه آب و گاز
متوقف کردن ارسال صورتحساب های کاغذی
معلق کردن سرویس ارسال مطبوعات
استفاده از گلدان های خود آبیار
علاوه بر آن، انتخاب اقامتگاه های مختلف در طول سفر نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند. این اقامتگاه ها به عنوان مهم ترین بخش خدمات و تسهیلات گردشگری شناخته می شوند و در متون گردشگری با عنوان خدمات مهمان پذیری یاد می شوند.

دقت کنید که با برگزیدن اقامتگاه های سبز به جای سایر اقامتگاه ها می توانید تا حد زیادی در مصرف انرژی صرفه جویی کنید. در واقع، اقامتگاه های سبز از راهکارهای زیادی برای کاهش مصرف انرژی استفاده می کنند. برخی از این راهکارها به شرح زیر می باشند:

استفاده از سیستم های گرم کننده خورشیدی
عایق کاری دیوارها و پنجره برای جلوگیری از خروج گرما و کاهش استفاده از وسایل گرمایشی
جایگزین کردن لامپ های فلوئورسنت به جای لامپ های معمولی رشته ای
استفاده از دوش های کم مصرف برای کاهش استفاده از آب
تصفیه آب و استفاده مجدد از آن (برای آبیاری فضای سبز)
عدم استفاده از ظروف یکبار مصرف