کولوستومی؛ همه‌چیز درباره این روش جراحی روده

کولوستومی نوعی جراحی است که مسیر ضایعات غذایی در روده را تغییر می‌دهد. وقتی به دلایل مختلف بخشی از روده بزرگ یا همان کولون به مسیری میان‌بر نیاز دارد، پزشکان یک منفذ جدید در دیواره شکم ایجاد می‌کنند تا مدفوع از آن خارج شود. در این روش، مدفوع وارد کیسه کولوستومی می‌شود. می‌دانید کولستومی چطور انجام می‌شود؟ برای کسب اطلاعات بیشتر درباره کولوستومی و نکات مربوط به آن تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

کولوستومی چیست؟

کولوستومی نوعی جراحی است که با انجام آن روده بزرگ به‌جای مسیر طبیعی به‌سمت مقعد، به‌سمت یک سوراخ جدید در دیواره شکم هدایت می‌شود. به این سوراخ استوما (stoma) می‌گویند. این‌طوری کولون یا همان جایی‌ که مدفوع در آن ساخته می‌شود، مدفوع را به‌جای مقعد به‌سمت استوما هدایت می‌کند. مدفوع خارج‌شده در کیسه کولوستومی جمع می‌شود. بعضی افراد چند ماه و بعضی افراد تمام عمر به کولستومی نیاز دارند. جراحی کولوستومی معمولا با کولکتومی همراه است، یعنی نوعی جراحی که با انجامش تمام یا بخشی از روده بزرگ برداشته می‌شود. بعد از جراحی، ممکن است برای روده تازه تغییرداده‌شده هم از اصطلاح کولوستومی استفاده کنند.

چرا کولوستومی انجام می‌شود؟

کولوستومی در فرایند گوارش تغییری ایجاد نمی‌کند، اما اگر وضعیت فرد طوری باشد که نباید از روده بزرگ یا مقعد به حالت عادی استفاده کند، احتمالا نیازمند کولستومی است. این جراحی ممکن است به‌عنوان دخالتی موقت استفاده شود تا بدن شما سلامت خود را بازیابد یا به‌عنوان راه‌حلی دائمی برای بیماری‌های علاج‌ناپذیر به کار رود.

بیماری‌های زمینه‌ساز کولوستومی موقت چیست

• عفونت جدی مثل دایورتیکولیت؛
• التهاب حاد ناشی از بیماری روده ملتهب؛
• جراحت حاد در روده بزرگ؛
• انسداد در روده بزرگ یا مقعد؛
• نقص مادرزادی مانند مسدودشدن یا ازبین‌رفتن دهانه مقعد که به آن مقعد سوراخ‌نشده گفته می‌شود؛
• فیستول مقعدی؛
• کولکتومی‌های جزئی.

بیماری‌های زمینه‌ساز کولوستومی دائم چیست

• بی‌اختیاری مدفوع غیرقابل‌درمان؛
• سرطان کولورکتال پیشرفته؛
• بیماری هرشپرونگ؛
• بیماری کرون؛
• برداشتن دائمی رکتوم یا مقعد.

مراحل جراحی کولوستومی

۱. قبل از جراحی

کولوستومی جراحی بزرگی است که باید برای آن آماده شد. حتما قبل از حراجی و امضای رضایت‌نامه، با پزشک ملاقات کنید تا از روند جراحی، خطرات احتمالی و سبک زندگی بعد از جراحی آشنا شوید. همچنین درباره روش‌های مهار درد با شما صحبت می‌شود. برای بررسی شرایط بالینی قبل از جراحی آزمایش خون می‌دهید و برای اطمینان از سلامت قلب آزمایش الکتروکاردیوگرام انجام می‌شود.

۲. هنگام جراحی

کولوستومی به یکی از دو روش جراحی لاپارسکوپی یا جراحی باز انجام می‌شود.

• جراحی لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی روشی جدیدتر با تهاجم کمتر است که به‌جای جراحی سنتی باز انجام می‌شود. در این روش از یک دوربین نوری کوچک به‌نام لاپاراسکوپ استفاده می‌شود. پزشک یک سوراخ کوچک در شکم ایجاد می‌کند، لاپاراسکوپ را از آن وارد می‌کند و اندام‌های داخل شکم را روی صفحه‌نمایش می‌بیند. سپس با ایجاد یک یا چند برش کوچک‌تر به اندام‌ها دسترسی پیدا می‌کند. از آنجایی که سوراخ‌ها کوچک‌ترند، جراحی لاپاراسکوپی عوارض و درد کمتری دارد و بهبودی آن سریع‌تر است. البته تمام جراحی‌هایی که به این روش انجام می‌شوند، موفقیت‌آمیز نیستند و گاهی در موارد پیچیده جراحی باز لازم است.
• جراحی باز: در جراحی باز، جراح با یک برش طولی محوطه شکم را باز می‌کند. در این روش سنتی، پزشک به اندام‌های داخل شکم دسترسی بهتری دارد، اما جراحی بزرگ است و زمان بهبودی آن طولانی‌تر.

انتخاب روش جراحی به شرایط شما و کارهایی که پزشک در طول جراحی انجام می‌دهد بستگی دارد. بااین‌حال روش جراحی از قبل به شما اطلاع داده می‌شود و می‌توانید برای آن برنامه‌ریزی کنید.

۳. بعد از جراحی

شاید نیاز باشد ۳ تا ۱۰ روز بعد از جراحی در بیمارستان بستری باشید و در این مدت باید چند نکته را رعایت کنید، از جمله:

• تغذیه‌تان مطابق دستور پزشک باشد. احتمالا روز اول بعد از جراحی غذاهای مایع، بعد غذای‌های نرم و سپس غذای جامد به شما داده می‌شود.
• درباره مراقبت‌های بعد از جراحی، زندگی با کیسه کولوستومی و مراقبت از استوما همه‌چیز را یاد بگیرید.
• به‌تدریج داروهای مسکن را کنار بگذارید. ممکن است نسخه‌های کوتاه‌مدتی برای منزل دریافت کنید.

انواع کولوستومی

کولون ۴ بخش متفاوت دارد که با توجه به محل مشکل بریده می‌شود. کولستومی در هرکدام از این بخش‌ها ممکن است نتایج متفاوتی داشته باشد.

۱. کولوستومی صعودی

بخش صعودی روده بزرگ اولین بخش از کولون است که مواد از روده کوچک وارد آن می‌شوند. از آنجایی که این بخش به‌سمت بالا و راست شکم می‌رود به آن بخش صعودی می‌گویند. اگر کولوستومی صعودی داشته باشید، فقط بخش کوچکی از روده بزرگ شما فعال باقی می‌ماند. یعنی بخش باقی‌مانده روده بزرگ شانس چندان برای انجام کاری که کولون با ضایعات غذا انجام می‌دهد، نخواهد داشت.

موادی که از روده کوچک وارد کولون صعودی می‌شوند هنوز مایع‌اند و کاملا هضم نشده‌اند. در کولون صعودی آنزیم‌های گوارشی زیادی وجود دارند که تجزیه مواد را راحت‌تر می‌کنند. این مواد مایع بعد از کولوستومی صعودی وارد استوما می‌شوند. به همین دلیل برای جلوگیری از نشت مواد و حفاظت از پوست‌تان در برابر آنزیم‌های ساینده موجود در مدفوع باید به‌خوبی از استوما مراقبت کنید.

۲. کولوستومی عرضی

کولون عرضی دومین بخش کولون است که مواد به‌صورت افقی از سمت راست به سمت چپ شکم حرکت می‌کنند. کولون عرضی تقریبا بخش میانی روده است. کولوستومی عرضی معمولا به نیمه پایین‌تر روده استراحت می‌دهد و گاهی به‌عنوان جایگزین دائمی استفاده می‌شود. اگر کولوستمی عرضی دارید، مدفوع شما کمی جامدتر است و آنزیم‌های گوارشی کمتری دارد، بااین‌حال شبیه مدفوع نهایی نیست. از آنجایی که این بخش بالاترین قسمت روده بزرگ است، کولوستمی معمولا در بالای شکم قرار می‌گیرد که مخفی‌کردن آن را دشوارتر می‌کند.

جراحی کولوستومی عرضی به دو روش انجام می‌شود:

• لوپ کولوستومی: معمولا برای کولوستومی موقت انجام می‌شود و برداشتن آن راحت‌تر است. در این روش، جراح بخشی از روده را که باید به کولستومی تبدیل شود، شناسایی می‌کند و آن قسمت را به‌صورت یک حلقه از طریق برشی در شکم می‌کشد. درنهایت دو سوراخ استوما در شکم ایجاد می‌شود. یکی برای مدفوع و یکی برای خروج مخاط.
• اِند کولوستومی یا کولوستومی دو لوله: اِند کولوستومی معمولا برای کولستومی دائمی انجام می‌شود و روده به ۲ بخش کاملا مجزا تقسیم می‌شود و هر بخش استومای مربوط به خود را دارد. در این جراحی، بعد از برش روده، انتهای روده فعال باقی‌مانده به دیواره شکم دوخته می‌شود و انتهای غیرفعال روده بسته می‌شود. در این شرایط یک استوما برای دفع مدفوع دارید و اگر مقعد شما هنوز فعال باشد، ترشحات مخاطی به‌جای استوما از مقعد خارج می‌شود.

۳. کولوستومی نزولی و سیگموئید

کولون نزولی و سیگموئید پایین‌ترین بخش روده بزرگ است. کولون نزولی در پایین و سمت چپ شکم قرار دارد و دم سیگموئید کوتاه آن کمی به سمت راست و پایین خمیده می‌شود. کولوستومی در هرکدام از این بخش‌ها به این معنی است که بیشتر روده بزرگ شما فعال است و مدفوعی که وارد استوما می ‌شود به مدفوع نهایی شبیه‌تر است. مدفوع زمان بیشتری دارد که به حالت جامد دربیاید و آنزیم‌های گوارشی آن جذب شده‌اند، به همین دلیل پوست شما را تحریک نمی‌کند. همچنین در زمان‌های منظمی در روز احساس دفع دارید.

فواید کولوستومی

• کولستومی معمولا مرحله انتهایی یک جراحی پیچیده مثل کولکتومی است. در این حالت، عمل حراجی روشی نجات‌بخش است. اگر به کولکتومی یا جراحی مشابهی نیاز دارید، کولوستومی به بدن شما اجاره می‌دهد که با ازدست‌دادن یک اندام اصلی به عملکرد خود ادامه دهد.
• بعضی افراد به‌علت جراحت یا بیماری نیاز دارند که موقتا به روده خود استراحت دهند. در این شرایط کولوستومی این فرصت را می‌دهد که بهبودی بدون عوارض بعدی ایجاد شود. ممکن است این بیماری یا جراحت زندگی بیمار را تهدید نکند، اما کولوستومی از بدترشدن شرایط جلوگیری می‌کند.
• هدف اولیه کولستومی بقا و سلامت طولانی‌مدت شماست و کیفیت زندگی بعضی افراد را بهبود می‌دهد. اگر بیماری‌های روده‌ای مزمن مدتی طولانی عذابتان داده‌اند، ممکن است کولوستومی به شما کمک کند.

خطر جراحی کولوستومی

کولوستومی نوعی جراحی رایج و راحت است. هرچند این جراحی در کل ایمن است، همیشه احتمال برخی خطرات وجود دارد از جمله:

• واکنش به بیهوشی؛
• مشکل تنفسی حین بیهوشی؛
• آسیب به اندام‌های نزدیک؛
• بازشدن زخم؛
• ایجاد فتق؛
• عفونت.

عوارض کولوستومی

حتی در صورت موفقیت‌آمیزبودن جراحی، ممکن است در ادامه عوارضی ایجاد شوند از جمله:

• تحریک پوستی: در نتیجه تماس با مدفوع، به‌خصوص مدفوع اسیدی مایعِ کولون صعودی، ایجاد می‌شود. این مسئله شایع‌ترین عارضه استوماست که معمولا با استفاده از کیسه‌ای که بهتر در محل قرار می‌گیرد قابل‌حل است.
• انسداد روده: زخم بافتی یا حرکات آهسته‌تر روده بعد از جراحی، سبب جلوگیری از عبور مدفوع می‌شوند. این مشکل معمولا با درمان‌های خانگی یبوست حل می‌شود.
• انقباض یا پرولاپس استوما: استومای منقبض به زیر سطح پوست برمی‌گردد و استومای پرولاپس‌شده بیش از حد بیرون می‌زند. در هر دو حالت، ممکن است قرار‌دادن کیسه کولوستومی روی استوما سخت شود. اگر کیسه مناسب پیدا نکردید، جراح باید استومای شما را تنظیم یا تعویض کند.
• فتق پاراستومال: این نوع فتق زمانی اتفاق می‌افتد که حلقه‌های روده به درون عضلات ضعیف شکم اطراف استوما برآمده می‌شوند. این فتق شاید خیلی واضح در نزدیکی استوما مشاهده شود و با گذشت زمان بزرگ شود و خروجی استوما را مسدود کند. پرستار درباره روش‌های جلوگیری از فتق بعد از جراحی با شما صحبت می‌کند.
• ایسکمی استوما: زمانی است که جریان خون به استروما مسدود شود رخ می‌دهد و به جراحی اضافی نیاز دارد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت بروز این علائم به پزشک مراجعه کنید:

• یبوست یا اسهال مداوم؛
• حالت تهوع یا استفراغ مداوم؛
• خون در مدفوع؛
• تغییر سایز یا رنگ استوما؛
• هرگونه بوی عجیب از استوما؛
• مسدودشدن استوما.

سؤالات رایج

۱. کیسه کولوستومی چیست؟

کیسه کولوستومی کیسه‌ای است که مدفوع در آن جمع می‌شود.

۲. آیا با وجود کیسه کولوستومی می‌توان مدفوع کرد؟

مدفوع‌کردن با کیسه کولوستومی کمی متفاوت است. بعد از جراحی، مقعد شما مدفوع و سایر مایعاتی را که درون روده باقی مانده‌اند دفع می‌کند، اما مدفوع جدید وارد استوما می‌شود. بیشتر افراد حرکات روده و زمان دفع را احساس می‌کنند، اما نمی‌توانند آن را کنترل کنند. استوما، برخلاف مقعد، سیستم عضلانی برای کنترل دفع ندارد. کولون غیرفعال همچنان به ترشح مخاط ادامه می‌دهد تا پوست را روان و از آن محافظت کند.

۳. آیا همیشه باید از کیسه کولوستومی استفاده کرد؟

خیر. بیشتر افراد ترجیح می‌دهند همیشه از کیسه کولوستومی استفاده کنند. انجام این کار با وجود کیسه‌های جدیدی که به‌خوبی زیر لباس پنهان می‌شوند، آسان است. افرادی که کولوستومی نزولی یا سیگموئید دارند می‌توانند حرکات روده و زمان دفع را پیش‌بینی کنند و در زمان مناسب از کیسه استفاده کنند. همچنین می‌توانند از طریق فرایندی به‌نام آبیاری کولوستومی حرکات روده را القا کنند.

۴. طول عمر افراد دارای کولوستومی چقدر است؟

اگر به کولوستومی نیاز دارید، حتما بیماری زندگی شما را تهدید می‌کند. هدف از کولستومی بهبود شرایط است، اما عوامل دیگری هم در طول عمر نقش دارند. مثلا میانگین سنی افرادی که کولوستومی دریافت می‌کنند ۷۰ سال است. افرادی در این سن معمولا به‌جز کولوستومی، مشکلات دیگری هم دارند.

۵. چه زمانی می‌توان کولوستومی را برداشت؟

این مسئله به شرایط شما بستگی دارد، از جمله:

• دلیل انجام کولوستومی؛
• سلامت شما در زمان جراحی؛
• تحمل شما برای جراحی بیشتر.

اگر کولوستومی شما موقتی است، باید درباره زمان برداشتن آن با پزشک صحبت کنید. این زمان ممکن است چند ماه یا حتی چند سال بعد از جراحی اول باشد.

شما بگویید

شما چقدر با کولوستومی و روش انجام آن آشنایی دارید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.