(تصاویر) تپه‌ای با راز‌های ناگشوده که 90 سال از کاوش آن می‌گذرد

تپه حصار که نخستین کاوش‌ها در آن به دهه‌ی ابتدایی قرن گذشته برمی گردد، حکایت گر زندگی انسان ایرانی تا ۷۰۰۰ قبل از این است. تپه‌ای با راز‌های سر به مهر که آثار به دست آمده از آن گویای هنر اصیل ایرانی در هزاره‌های پیش از میلاد است.

تپه حصار دامغان، یکی از مهم‌ترین تپه‌ها و مجموعه‌های پیش از تاریخ فلات ایران در شهر تاریخی دامغان است که برگ‌های زیادی از کتاب قطور تاریخ کهن بوم ایران زمین را در دل خود حفظ کرده است.

اولین کاوش‌ها در این سایت باستانی مهم در سال ۱۳۱۲ توسط تیم دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی اریخ اشمیت در "تپه حصار" دامغان انجام و پس از حفاری‌هایی که به منظور کاوش در منطقه انجام شد، مشخص شد این تپه تاریخی حدود ۷ هزار سال قدمت دارد.

چندی بعد و در سال ۱۳۵۵ هیاتی از باستان شناسان دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان شناسی ایران به سرپرستی رابرت دایسون و موریتزیو توزی کاوش‌هایی در تپه حصار انجام دادند، بر اثر این کاوش‌ها مشخص شد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است.

بر اثر این کاوش‌ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ است. از زمان کاوش‌های اشمیت در تپه حصار این محوطه به عنوان یکی از محوطه‌های مبنا برای شناسایی فرهنگ‌های همزمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان شناسان است.

به هر روی دامغان که یکی از مهم‌ترین شهر‌های ایران در روزگاران دور و خصوصا در دوره اشکانیان بوده است، آثار تاریخی متعدد و متنوعی را در دل خود جای داده است. این شهر که زمانی به صد دروازه اشتهار داشته از پایتخت‌های اشکانیان بوده، چنان‌که در کتیبه سارگون دوم آشوری از آن به عنوان شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه‌ها محافظت کردند.

این شهر بواسطه تعدد آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری، می‌تواند به یکی از مقاصد گردشگری در ایران تبدیل شود، ظرفیتی که تاکنون از آن چندان بهره‌ای گرفته نشده است.

وجود آثار متنوع تاریخی از "تاریخانه"، که از قدیمی‌ترین مساجد ایران است تا برج‌ها و خصوصا باروی دامغان که هم‌چنان بخش‌هایی از آن استوار بر گرداگرد شهر ایستاده است، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می‌تواند جایگاهی رفیع در جذب گردشگر ایرانی و خارجی داشته باشد.

تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن در این جغرافیای زیباست که بر اساس کاوش‌های انجام گرفته در آن که نخستین آن به سال ۱۳۱۲ و توسط پروفسور اسمیت برمی‌گردد قدمت این اثر کم نظیر تاریخی به حدود ۷۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

برپایه کاوش‌های صورت گرفته، تپه حصار، شهری است که در اثر وقایعی احتمالا طبیعی بر سر مردمانش آوار شده است. این کاوش‌ها حکایت از آن دارد که ۷۰۰۰ سال پیش از این، در تپه حصار فلز تولید می‌شده است.

-نمونه‌ای از آثار به دست آمده از تپه حصار دامغان- موزه پهنه -سمنان

یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های پروفسور اسمیت کشف قلعه‌ای بود که شواهد آن نشان می‌داد این محوطه توسط افرادی به آتش کشیده شده است. در میان بقایای سوخته این قلعه اجساد مثله شده‌ای کشف شد که بعد‌ها اشمیت دریافت با تهاجم نخستین پدید آورندگان عصر آهن در ایران به طرز وحشیانه قطعه قطعه شده اند. اگر چه او کاوش را نیمه کاره گذاشت و قلعه را زیر خاک مدفون کرد، اما با گسترش کشاورزی بخشی از آن‌ها نابود شده اند.

همچنین تپه حصار در دوره دیگر در سال‌های ۱۳۵۵ و ۱۳۷۳ مجدد مورد بررسی باستان شناسان قرار گرفت. در این حفاری‌ها که با حضور باستان شناسان ایرانی انجام شد سه طبقه اصلی حفاری شد که هر طبقه خود دربرگیرنده چند لایه باستانی است.

با وجود کاوش‌های چندگانه در این سایت مهم باستانی به نظر می‌رسد که این تپه باستانی حرف‌ها و راز‌های ناگفته بسیاری دارد و اطلاع از آن‌ها می‌تواند این سایت باستانی را بیش از پیش مورد توجه قرار دهد.

یک نمونه از راز‌های سر به مهر تپه حصار

یک کارشناس گردشگری، بااشاره به اسکلت انسانی منحصر به فرد کشف شده از تپه حصار دامغان که در موزه پهنه سمنان قرار دارد، گفت: این اسکلت که مربوط به یک مادر جوان و جنین اوست بیش از ۴هزار سال قدمت دارد.

رویا کریمی در گفتگو با ایسنا، اظهار کرد: این اسکلت مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد است و بیش از ۴۰۰۰سال قدمت دارد.

وی با بیان اینکه این اسکلت از مجموعه تاریخی تپه حصار دامغان به دست آمده است افزود: این اسکلت در حفاری‌هایی که سال ۱۳۷۴ در تپه حصار انجام شد به دست آمده و گور آن بصور کامل برداشته شده و به موزه سمنان منتقل شده است.

این کارشناس مدیریت جهانگردی، از این اسکلت به عنوان منحصر به فردترین اسکلت موجود در موزه‌های ایران یاد کرد و افزود: این اسکلت تنها اسکلت سالم در ایران است که در موزه نگهداری می‌شود. ضمن اینکه از آنجا که این اسکلت مربوط به یک مادر و جنین آن است این مهم آن را منحصر به فرد کرده است.

کریمی با بیان اینکه این مادر در حین زایمان جان خود را از دست داده است، اظهار کرد: دلیل مرگ این مادر که حدس زده می‌شود بین ۱۷ تا ۲۰ سال سن داشته، کوچکی لگن بوده است.

وی ادامه داد: جنین این مادر از سمت پا به دنیا آمده و به دلیل کوچکی لگن، مادر در حین زایمان جان خود را از دست داده است.

این کارشناس راهنمای موزه پهنه سمنان در پاسخ به پرسشی در خصوص شیوه دفن این ایرانی هزاره دوم پیش از میلاد، به ایسنا گفت: شیوه تدفین این مادر بصورت "جنینی"بوده که این شیوه در آیین میترایسم مرسوم بوده لذا به نظر می‌رسد که این زن پیرو آیین میترایسم یا خورشیدپرستی بوده است. ضمن اینکه سر تمامی مردگان و از جمله این زن به سمت طلوع خورشید بوده است.

وی با بیان اینکه پیروان این آیین به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته اند، خاطرنشان کرد: در این آیین معمولا چیز‌هایی که باور داشتند که در زندگی پس از مرگ به آن نیاز دارند را به همراه آنان دفن می‌کردند، همچنان که به همراه این مادر و جنین نیز یک کاسه سفالی غذا و مقداری گوشت شکار که استخوان آن باقی مانده دفن بوده است.

این کارشناس مدیریت جهانگردی، با بیان اینکه در مشت این زن یک دستبند و یک انگشتر وجود داشته تصریح کرد: در این آیین مرسوم بوده که به همراه زنان زیورآلات و به همراه مردان ابزار جنگی و ابزار کار را دفن می‌کرده اند.

کریمی در پاسخ به پرسشی در خصوص دلایل سالم ماندن این اسکلت، اظهار کرد: این اسکلت از تپه حصار دامغان به دست آمده و خاک کویری دامغان و خصوصا منطقه تپه حصار ضمن برخورداری از مقداری نمک، فاقد رطوبت زیاد است و از این رو این اسکلت با وجود گذشت ۴۰۰۰ سال همچنان سالم مانده است.

به هر روی، صنعت پردرآمد گردشگری اگرچه به دلیل مشکلات معیشتی از یک سو و تحریم‌های ظالمانه و ایران‌هراسی دروغین، رونق گذشته را ندارد، اما با بهبود شرایط و با توسعه این صنعت، می‌توان نه تنها به درآمدی سرشار رسید که جهانی را بیش از پیش شیفته تاریخ پرشکوه مردمان این سرزمین کرد.

توسعه این صنعت در کشور و به ویژه در استان سمنان و خصوصا دامغان می‌تواند در‌های بسیاری به روی جوانان جویای کار بگشاید، وجود آثار متنوع تاریخی در دامغان از "تاریخانه"، که از قدیمی‌ترین مساجد ایران است تا برج‌ها و خصوصا باروی دامغان که هم‌چنان بخش‌هایی از آن استوار بر گرداگرد بخش قدیمی‌تر شهر می‌گردد در کنار تپه‌حصار و ده‌ها اثر تاریخی و جاذبه طبیعی، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می‌تواند به جایگاهی فراتر از آنچه امروز است در صنعت گردشگری برسد.

گذر هر روزه قطار از سایت باستانی تپه حصار یکی از دغدغه‌های دوستداران میراث فرهنگی

منبع: ایسنا