آیین پخت آش کشکک در تکیه خالصی پاوه در عید قربان

گفته می شود از حدود 120 سال پیش که تکیه خالصی پاوه از مراکز اصلی طریقت قادریه بنا شد، مراسم آئینی پخت آش کشکک نیز برای دو عید مهم در آن رونق گرفت که این مراسم تا به امروز هم ادامه دارد.

مواد اصلی این آش که مردم منطقه آن را مقدس می دانند، از گوشت و گندم تشکیل می شود که از محل نذورات مردمی جمع شده و شب قبل از عید قربان آن را در دیگ هایی بزرگ بار می گذارند. دیگ های بزرگ را روی اجاق های روشن می گذارند تا آب آن گرم شود و گوشت ها و گندم ها را به آن اضافه می کنند.

کمی که آش پخته شد و حجم گرفت، قلمه های استخوان گاو را نیز به آن اضافه می کنند و آنقدر می پزد که مغز استخوان نیز وارد آش شود و آنگاه قلمه ها را خارج می کنند. لعاب دار بودن آش لزوم مراقبت از آن را بالا می برد، طوریکه که از شب قبل از عید که آن را بار می گذارند و تا روز بعد که آن را توزیع می کنند چند گروه مدام آن را به هم می زنند.

بیل ها که با آن کار به هم زدن کشکک را انجام می دهند دارای دسته های چوبی هستند و به همین دلیل زمانی که با دهانه دیگ برخورد می کند تراشه های از آن جدا می شود، یک نفر مسئول تمیز کردن دهانه دیگ ها است و با پارچه ای که در دست دارد این کار را انجام می دهد.

با به هم زدن محتویات دیگ ها اغلب مقداری از کشکک روی زمین می ریزد و یک نفر مسئول شستشو است تا کسی لیز نخور و صدمه نبیند.

کار پخت تا اذان صبح ادامه دارد و سپس کار توزیع صورت می گیرد. همه مردم از برگزاری این مراسم آگاهی دارند و هر کس بخواهد می تواند از کشکک استفاده کند، مردم شهر پاوه به این کشکک با جنبه تقدس نگاه می کنند و هر فرد هر چند که دارا هم باشد سعی می کند مقداری از آن را به خانه ببرد.

عزیز مصطفایی کارشناس پایگاه اورامانات و کارشناس ارشد مردم شناسی که با انجام تحقیقات زیاد نقش مهمی در به ثبت ملی رساندن آش کشکک در سال 1397 داشته، در خصوص مراسم آئینی پخت این آش به ایسنا می گوید: در منطقه اورامانات دو طریقه صاحب نفوذ وجود دارد، یکی طریقت نقشبندیه و دیگری طریقت قادریه. مرکز اصلی طریقت قادریه روستای نجار پاوه است و به بزرگان آنها دراویش و به مکانی که در آن مناسک خود را انجام می دهند، تکیه می گویند.

وی پخت آش سنتی کشکک را آئینی مربوط به طریقت قادریه می داند و در این رابطه توضیح می دهد: ریشه آش کشکک از کرکوک عراق است که در عراق باتوجه به اینکه محصول نخود هم در آنجا زیاد است، به این آش نخود اضافه می کردند، اما وقتی به اورامانات آمد بخاطر اینکه در این منطقه نخود بسیار کم بود، نخود را از آن حذف کردند.

این کارشناس ارشد مردم شناسی در ادامه حرف هایش می گوید: این آش توسط طریقت قادریه به منطقه اورامانات وارد شد و حدود 120سال پیش که تکیه خالصی در مرکز شهر پاوه بنا شد، از همان زمان نیز این آش در عید سعید فطر و عید قربان پخته می شد.

آن زمان باتوجه به اینکه امکانات و تجهیزات لازم در دسترس نبود، مردم به کوه های اطراف می رفتند، هیزم جمع می کردند و وضو می گرفتند تا آش را داخل دیگ های مسی بزرگ روی آتش هیزم پخت کنند، اما حالا این آش روی اجاق های گازی پخته می شود. از شب قبل که دیگ ها را بار می گذارند برای اینکه این آش ته نگیرد، چند گروه به نوبت تا صبح آش را به‌هم می زنند و در طول این مدت از داستان های قدیمی، تاریخچه تکیه و از خاطرات و ... حرف می زنند تا اذان صبح. اذان که می شود همه شهر از فقیر گرفته تا غنی کاسه به دست برای گرفتن این آش که آن را آش مقدسی می دانند، راهی تکیه می شوند.

او دامنه نفوذ این آش را خیلی گسترده می داند و ادامه می دهد: گاها افرادی از شهرهای مختلف حتی از تهران و کردستان عراق هم برای این آش مقدس درخواست می کنند و برایشان می فرستند. در کنار اینها یکی از کارکردهای مهم این مراسم، باز توزیع غذایی در مناطق اورامانات است، باتوجه به اینکه در گذشته اورامانات منطقه ای با طبیعتی سخت و خشن بوده، برای همین تنها چیزی که مردم این منطقه را به زندگی امیدوار می کرده، همین فرهنگ همکاری و برگزاری مراسمات آئینی بوده که به باز توزیع موادغذایی خانه ها در شهر هم منجر می شده، به گونه ای که هر کس مواد غذایی داخل خانه خود را برای نذر می آورد و در نهایت غذایی یا آشی که با آن درست شده بین همه مردم توزیع می شد.

مصطفایی به یکی از اقدامات مهم گروه برگزاری مراسم آئینی آش کشکک در زلزله بزرگ غرب کشور اشاره می کند و می گوید: هرگاه شرایط بحرانی پیش آید می توان از تجارب این گروه ها برای خدمت رسانی در بحث توزیع غذا استفاده کرد، برای مثال در روز های پس از زلزله بزرگ ازگله، گروه برگزاری مراسم پخت آش کشکک با حضور در این منطقه توانستند حدود 25 هزار پرس غذای گرم را بین مردم در آن شرایط بحرانی توزیع کنند.

انتهای پیام