خانواده‌ها به ملاک‌های تشخیصی آثار مناسب در زمینه ادبیات کودک بی‌توجهند

دکتر محمدجواد مهدوی در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت «روز ملی ادبیات کودک و نوجوان» پیرامون نگاه امروزی به ادبیات کودک و نوجوان، اظهار کرد: در عین این که ادبیات کودک باید سرگرم کننده و جذاب باشد، می‌تواند آموزش و تعلیم نه به صورت مستقیم، بلکه به صورت غیرمستقیم و در ضمن داستان داشته باشد. در ابتدا هدف اصلی از کتاب‌هایی که برای کودکان تحت عناوین مختلف نوشته می‌شده، تعلیمی و آموزشی بوده است. در این آثار شاعر یا نویسنده از جایگاه بالاتری به کودکان نگاه می‌کرده و موضوعاتی می‌نوشته و یا می‌سروده است که کودک موظف بوده آن‌ها را بخواند، پند بگیرد و راه و رسم زندگی یا دانش‌های مختلف را بیاموزد.

مهدوی افزود: اما در ادامه این دیدگاه تغییر پیدا کرده و در کنار آن این موضوع مطرح شده که ادبیات کودک می‌تواند جنبه سرگرمی هم داشته باشد؛ یعنی در عین سرگرم‌کننده و نشاط‌آور بودن ، آموزش‌دهنده نیز باشد. این آموزش با آموزش‌هایی که در گذشته وجود داشته، به این صورت که بزرگسال در جایگاه بالاتری نسبت به کودک قرار می‌گرفت و به او به صورت مستقیم پند یا آموزش می‌داد و کودک نیز باید به آن عمل می‌کرد و آن را فرا می‌گرفت، متفاوت است.

این پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان همچنین در خصوص عملکرد کانون پرورش فکری با اشاره به این که کانون در کنار مراکز دیگر مانند شورای کتاب کودک تاثیر بسیاری در زمینه ادبیات کودک داشته است، مطرح کرد: البته این فعالیت‌ها با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. در دوره‌هایی بسیار درخشان و تاثیرگذار بوده و نویسندگان، شاعران و فیلم‌سازان مشهوری چون کیارستمی و دیگران با کانون پرورش فکری کار کرده‌اند.

کانون پرورش فکری از پشتوانه‌های قوی خود استفاده نمی‌کند

وی افزود: در دوره‌هایی فعالیت‌ها آن‌گونه که واقعا از کانون انتظار می‌رفته‌است، انجام نشده. به علاوه با وجود این که امروز مراکز کانون در بخش آموزش قصه‌گویی و نویسندگی خلاق و برخی حوزه‌های دیگر فعال هستند، در آن حدی که باید باشد، عمل نمی‌کند؛ چراکه در بعضی بخش‌ها به ویژه انتشارات، انتظارات بیش از فعالیت‌های کنونی کانون است و به نظر می‌رسد که کانون از پشتوانه‌های قوی خود به اندازه کافی استفاده نمی‌کند.

مهدوی در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص میزان پذیرش اجتماعی و آگاهی نسبت به مقوله ادبیات کودک و نوجوان با اشاره به این که پاسخ قطعی به این سوال نیازمند بررسی‎های دقیق و گسترده است، بیان کرد: این درست است که خانواده‌های ما در کتاب فروشی‌ها برای کودکانشان گاهی حتی بیش از خودشان کتاب می‌خرند؛ اما به نظر می‌رسد غالبا چندان با ملاک‌های تشخیص کتاب خوب مانند محتوای متناسب با سن کودک خود، ساختار روایی مناسب، مناسب بودن زبان داستان، تصویرگری‌های درست و متناسب با متن که کمک به خواندن متن می‌کند، آشنا نبوده و بی‌توجهند و در واقع آگاهی کامل در این موارد ندارند. به طور کلی شاید ادبیات کودک به معنای واقعی چندان جانیفتاده است و شناخته شده نیست، ولی آثار زیادی در این حوزه نوشته می‌شود و پیدا کردن آثار مناسب از میان آن‌ها سخت است.

ادبیات کودک هنوز در دانشگاه موضوعی چندان جدی تلقی نمی‌شود

سرپرست کارگروه ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه فردوسی مشهد درباره نگرش جامعه دانشگاهی و نخبگان به ادبیات کودک و نوجوان گفت: بیش از 10 سال است که در دانشگاه شیراز(به عنوان اولین دانشگاه)، شهید بهشتی، گیلان و در برخی از دانشگاه‌های غیر انتفاعی مثل امام رضای مشهد، ادبیات کودک و نوجوان به عنوان یکی از گرایش‌های مقطع فوق لیسانس در زیر مجموعه زبان و ادبیات فارسی وجود دارد. اما این بدان معنا نیست که همه استادان و نخبگان به ضرورت و لزوم گرایشی به نام ادبیات کودک معترف و این امر را پذیرفته باشند و هنوز هم مخالفت‌هایی وجود دارد و ادبیات کودک موضوعی چندان جدی تلقی نمی‌شود. با این همه، همین که چنین گرایشی وارد دانشگاه شده، زمینه مغتنمی را برای توجه دقیق و علمی به این حوزه به وجود آورده است. البته هنوز مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد؛ همچون نبود منابع درسی مناسب، شرایط پذیرش دانشجو برای این گرایش، ایجاد گرایش در برخی دانشگاه‌هایی که زیرساخت‌های مناسب را به لحاظ علمی ندارند و ... .

عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد درباره به یادماندنی‌ترین و قابل توجه‌ترین آثار حوزه ادبیات کودک و نوجوان بیان کرد: یکی از شناخته‌شده‌ترین نویسندگان در این حوزه «هوشنگ مرادی کرمانی» است که بیشتر او را با «قصه‌های مجید» می‌شناسیم. علاوه بر این، در حوزه ادبیات نوجوان مجموعه‌ای را کانون پرورش فکری تحت عنوان «رمان نوجوان امروز» چاپ کرده است و مجموعه‌های دیگری توسط ناشران دیگر مثل افق و ... به چاپ رسیده است که از بین آن‌ها آثار فرهاد حسن‌زاده مانند «هستی»، «زیبا صدایم کن» و «عقرب‌های کشتی بمبک» را می‌توان نام برد. همچنین «حمیدرضا شاه‌آبادی» در حوزه رمان نوجوان آثاری دارد که قابل توجه به حساب می‌آید؛ همچون «لالایی برای دختر مرده»، «وقتی مژی گم شد» و مجموعه «قبرستان عمودی». احمد اکبرپور، جمشید خانیان و مهدی رجبی نیز آثار بسیاری در این حوزه دارند. از دیگر نویسندگان رمان نوجوان فارسی می‌توان از آرمان آرین، هدی حدادی و طاهره ایبد نام برد.

مهدوی ادامه داد: در حوزه آثار خارجی در ادبیات کودک و نوجوان نیز می‌توان به ماجراهای «آلیس در سرزمین عجایب» و همچنین آثار هانس کریستین اندرسن، مجموعه داستان‌های برادران گریم، مجموعه هری پاتر، داستان‌های نارنیا ، هابیت‌ها ، ماتیلدا ، شازده کوچولو، ماجراهای هاکلبری فین و سفر به سرزمین وحشی‌ها و بسیاری رمان‌های مجموعه‌ای مانند «مایکل وی» اشاره کرد. امروزه آثار ترجمه‌ای ژانر وحشت و ژانر علمی- تخیلی هم طرفداران زیادی دارد.

وی با بیان این که هرساله در حوزه ادبیات کودک، شورای کتاب کودک یک مجموعه شامل اسامی و مشخصات آثاری که برای کودکان مناسب است منتشر می‌کند، مطرح کرد: در حوزه شعر کودک در فارسی نیز می‌توان از آثار مرحوم منوچهر احترامی، افسانه شعبان‌نژاد، شکوه قاسم‌نیا، ناصر کشاورز، مصطفی رحمان‌دوست، احمدرضا احمدی، اسدالله شعبانی و دیگران نام برد. همچنین در حوزه بازنویسی باید از مرحوم مهدی آذر یزدی با مجموعه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» یاد کرد.

سرپرست کارگروه ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه فردوسی مشهد همچنین با اشاره به این که انیمیشن‌های ما در ایران هنوز با معیارهای جهانی فاصله زیادی دارند، بیان کرد: به طور خلاصه می‌توان در حوزه آثار جهانی به آثار میازاکی مانند شهر اشباح و قلعه متحرک هاول و انیمیشن‌های دیگر مثل درون بیرون، زوتوپیا، داستان اسباب‌بازی‌ها و بسیاری دیگر اشاره کرد . همچنین در حوزه انیمیشن داخلی می‌توان از مجموعه قصه ما مثل شد ، فیل شاه، جمشید و خورشید و فهرست مقدس نام برد.

انتهای پیام