وقف موتور تمدن‌سازی اسلامی است/ مساجد به پشتوانه وقف وارد میدان انسان‌سازی شدند

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، «سیدعباس صالحی» امروز (دوشنبه، ۱۳ آبان‌ماه) در همایش ملی «یاوران وقف» که در موزه ملی ایران برگزار شد، با اشاره به اینکه وقف را با دو نگاه می‌توان دید که هر کدام از این دو نگاه می‌تواند مسئله متفاوتی از وقف را به ما ارائه بدهد، اظهار کرد: در وهله اول وقف یک عمل استحبابی فردی است، اما در نگاه دوم باید یک نگاه اجتماعی به وقف داشت.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: وقتی به تفکر دینی و اسلامی نگاه می‌کنیم وقف موتور تمدن‌سازی اسلامی است. با نگاهی که تفکر دینی و تاریخ اسلام به ما یاد می‌دهد وقف یک عمل استحبابی فردی در حاشیه زندگی افراد نیست؛ بلکه موتور تمدن‌سازی است.

صالحی در ادامه با اشاره به تاریخچه زندگی پیامبر (ص)، اهل بیت(ع) و اصحاب ایشان که هر کدام در عرصه وقف یادگارها و نمادهایی از خود به جای گذاشته‌اند، تصریح کرد: در جامعه جاهلیت وقف معنایی نداشت اما پیامبر (ص) تمام سرمایه‌گذاری تعلیمی و عملی خود را برای ترویج وقف به کار برد.

تمدن‌سازی اسلامی با موتور وقف حرکت می‌کند

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: تاریخ اسلام و مورخان می‌گویند وقف تا حدی فراگیر شد که تمام اصحاب پیامبر (ص) از خود موقوفه‌هایی به جای گذاشتند با اینکه از شرایط مالی خوبی برخوردار نبودند. در این میان نماد واقفان در بین اهل بیت (ع)، امیرالمومنین حضرت علی (ع) است. ایشان ده‌ها هزار نخلستان و چاه را وقف کردند. از این منظر می‌توانیم بگوییم تمدن‌سازی اسلامی با موتور وقف حرکت می‌کند.

مساجد به پشتوانه وقف نقش مهمی در انسان‌سازی داشته‌اند

وی افزود: ما اگر به شاخه‌های وقف نگاه کنیم می‌بینیم که چگونه وقف جامعه اسلامی را به سمت تمدن‌سازی پیش برده است. توسعه انسانی به عنوان یک کانون تمدن‌ساز محسوب می‌شود. تمام بخش‌هایی که در توسعه این کانون فعالیت داشته‌اند بر محور وقف بوده است. مساجد صرفا پایگاه‌های عبادت نبودند بلکه نقش مهمی در انسان‌سازی داشته‌اند که پشتوانه آن‌ها وقف بوده است.

صالحی ابراز کرد: بخش دیگری از توسعه انسانی بر عهده کتابخانه‌ها بوده است که این موضوع نیز با وقف پیوند خورده است. اگر تمدن‌سازی انسانی و توسعه انسانی را مد نظر قرار بدهیم، می‌بینیم که وقف پشتوانه این دو بوده است. در حوزه بهداشت و درمان نیز وقف سهم قابل توجهی داشته است. زمانی که ناصرخسرو در کتاب خود می‌خواهد بیت‌المقدس را تفسیر کند به این امر که در این مکان موقوفه‌های بسیار زیادی وجود دارد که در جهت رفاه حال انسان‌ها است، توجه می‌کند.

دامنه وسیع وقف در عرصه خدمت‌رسانی عام و خاص وجود دارد

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه بخش دیگری از موقوفات در عرصه خدمات عمومی بوده است، گفت: کاروانسراها، کاشت درخت، حمایت از حقوق حیوانات که در جامعه امروز یک امر نوینی محسوب می‌شود در وقف وجود داشته است. وقف ویژگی تمدن‌سازی اسلامی است که نه تنها به حقوق انسان‌ها بلکه به حقوق سایر موجودات و حیوانات نیز توجه داشته است. دامنه وسیع وقف در عرصه خدمت‌رسانی عام و خاص وجود دارد.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مظاهر تمدن‌سازی شهرسازی است. اینکه چگونه شهرها فعال باشند و موتور فعالیت آن‌ها بر چه امری استوار باشد در کانون وقف گنجانده شده است. تمام بازارها، کارونسراها، ‌ حمام‌ها و هر آنچه که جزو نیازهای اولیه محسوب می‌شود عمدتا از طریق وقف برای انسان‌ها مهیا شده است. مرکز شهر هسته اصلی هر شهر محسوب می‌شود که بر بنیاد وقف نهاده شده است. ما این امر را در شهرهایی همچون اصفهان و سایر شهرها مشاهده می‌کنیم و به نوعی می‌توانیم بگوییم وقف کانون محله و نظام شهری را شکل داده است.

صالحی در ادامه خاطرنشان کرد: در هر کدام از موقوفات یک درصدی برای تعمیرات بوده است و شهرها از این طریق سریع پوسته عوض نمی‌کردند. هسته شهرهای سنتی از طریق وقف حفظ شده است و مظاهر تمدن‌سازی را می‌توانیم با محور وقف ببینیم.

بیش از ۴۰ هزار موقوفه و ۲۵ هزار رقبه متعلق به بانوان است

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه وقف به جنسیت خاصی ربط نداشته است، بیان کرد: بیش از ۴۰ هزار موقوفه و ۲۵ هزار رقبه متعلق به خانم‌ها بوده است و از عهد مشروطه تا سال ۱۳۲۰ یعنی پایان حکومت رضاخان ۲۴ درصد موقوفات مربوط به زنان است. جریان تفکر و تمدن اسلامی تمام جامعه را درگیر وقف کرده است و این موضوع خارج از طبقات اجتماعی و جنسیت بوده است.

وی ادامه داد: با این نگاه مجددا باید بگویم که وقف موتور محرک جامعه است و از همین منظر می‌توانیم در راستای ادامه حکومت اسلامی از این امر بهره ببریم چرا که وقف به انسان افق بلند می‌دهد و صدقه جاریه است. آبی در جریان است و در افق زندگی محور نمی‌شود. وقف یک فضای انسان‌ساز و یک فضای جامعه‌ساز دارد. یک عمل حاشیه‌ای نیست بلکه جوهره حرکت اجتماعی است و با این نگاه باید تغییرها و تحولاتی را در این عرصه شاهد باشیم.

دامنه وقف محدود به اعیان نیست

صالحی با اشاره به ضرورت بازسازی مفهوم وقف اظهار کرد: خود وقف از نظر مفهومی یک مفهوم سیال است و دامنه وقف محدود به اعیان نیست. ما دو نوع وقف داریم؛ یکی وقف مشهود و دیگری وقف نامشهود. وقف فقط اموال مشهود نیست بلکه می‌توانیم دارایی‌های نامشهود را نیز وقف کنیم. با تفکری که در حال حاضر در جهان شکل گرفته است بخش اصلی دارایی انسان نامشهود است و می‌توانیم در عرصه وقف از آن بهره ببریم. باید بیش از گذشته نسبت به این موضوع تأمل کنیم که چگونه می‌توانیم از مفهوم سیال وقف بهره ببریم و از آن در جامعه‌سازی و انسان‌سازی استفاده کنیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطرنشان کرد: مدل‌سازی مدیریتی یکی دیگر از مسائلی است که باید به آن بپردازیم. نظام مدیریت وقف تنوع‌سازی زیادی دارد. باید الگوهای مدیریتی وقف را ببینیم و در این حوزه کارهایی متنوع و فراوانی از لحاظ نظری و محتوایی داشته باشیم. کشف و خلق نیازها نکته بعدی است که باید به آن بپردازیم. محدوده نیازهای اجتماعی باید شناسایی شود و از وقف در این مسئله بهره ببریم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: حوزه فرهنگ، هنر و رسانه سه حوزه مهم در تمدن‌سازی عام و حوزه مهم اسلامی در معنی خاص و حوزه ایرانی و اسلامی به طور اخص مهم است. وقف باید با حوزه فرهنگ، هنر و رسانه ارتباط بیشتری داشته باشد. نظام وقف در کل جزء نظام‌های اجتماعی است که باید جدی گرفته شود اما حوزه فرهنگ، هنر و رسانه کانون این تلاش‌ها است و تمدن ایرانی-اسلامی بدون توجه به این سه حوزه شکل نمی‌گیرد.

گفتنی است، در حاشیه این همایش سید عباس صالحی از نمایشگاه دستاوردهای دانش بنیان در موزه ملی وقف بازدید کرد.

پایان پیام/523