اسناد قیام خونین مسجد گوهرشاد در مشهد رونمایی شد

رئیس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفدهمین برنامه از سه شنبه های فرهنگی این سازمان پس از رونمایی از این اسناد و طرح ها گفت: این اسناد مهم که مربوط به قیام تاریخی سال ۱۳۱۴ مسجد گوهرشاد است کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و با توجه به دست اول بودن منابع، افق‎های جدیدی را در این زمینه خواهد گشود.

حجت الاسلام سید جلال حسینی افزود: تعدادی از این اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی و عمده آنها در مرکز اسناد انقلاب اسلامی نگهداری می شود و بخش عمده‌ای از این اسناد، مربوط به پرونده ‎های بازجویی از دست‌اندرکاران دستگیری، شکنجه و تبعید مردم و علماست که با شکایت بازماندگانِ افرادی مانند اسدی، متولی آستان قدس رضوی و آیت‎الله آقازاده خراسانی به دادگاه احضار شدند و متن بازجویی‎ها و شرح برخی از اقدامات این عوامل، مانند شکنجه‎ها و سوء استفاده‎های مالی در اسناد منعکس شده است.

وی اضافه کرد: نامۀ محرمانه حسن تقی‎زاده، والی وقت خراسان به نایب‌تولیۀ وقت آستان قدس رضوی در خصوص عدم رعایت قانون لباس متحدالشکل در این آستان، تلگراف‌های رمزی مخابره شده از سوی آستان قدس رضوی با دفتر مخصوص شاهنشاهی در روز بعد از واقعه مسجد گوهرشاد و گزارش سرکشیک اول آستان قدس رضوی در مورد عدم تغییر لباس خادم‌باشی کشیک اول و عدم تشرف وی در موقع کشیک برخی از اسنادی است که از اصل آنها در این مراسم رونمایی شده است.

همچنین رونمایی از نخستین طرح پژوهشی درباره قیام گوهرشاد از دیگر بخشهای این مراسم بود که یکی از کارشناسان به نام حجت الاسلام سید محمد امیر احمدی طباطبایی به معرفی این طرح پرداخت.

وی گفت: این طرح پژوهشی چهار بازۀ زمانی را در بر می گیرد که در چندین جلد کتاب در قالب سند ارائه شده است، دورۀ اول متعلق به سال ۱۳۱۴ یعنی پس از واقعه است و شامل تلگراف های دفتر پهلوی با آستان قدس رضوی، ژاندارمری و ارتش و دستورها برای برخورد با این قیام است و در جلد اول این کتاب ارائه شده است.

او ادامه داد: اسنادِ متعلق به سال ۱۳۱۵ بخشی دیگر از این اسناد است که جلد دوم این کتاب پژوهشی را به خود اختصاص داده و مربوط به دادگاه‌های پس از این قیام است که طی آن تعداد زیادی از علمای مشهد به زندان محکوم شدند و در بین این اسناد، اسناد ویژه‌ای است که از نامه‌نگاری‌های مردم محلی و اعتراضات آنان و همچنین احکام تبعید حکایت دارد.

این پژوهشگر گفت: قسمت سوم اسناد متعلق به تقاضای عفو و بخششی است که از سوی خانواده‌ها می‌آید و همچنین شامل اعتراضات آنها به شهادت اعضای خانواده‌شان است که در این جلد اسامی بسیار زیادی آمده است.

احمدی افزود: جلد چهارم و پنجم این کتاب مربوط اسناد بعد از سال ۱۳۲۰ و دادگاه‌های آن زمان است و این اسناد از این جهت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که تمام متن دادگاه و بازجویی متهمان و تبعیدشدگان و انواع شکنجه‌ها و حبس‌ها در آن وجود دارد.

وی ادامه داد: جلد ششم این کتاب هم مربوط به وقایع پس از سال ۱۳۳۰ است که بعد از ملی شدن صنعت نفت، فضای باز مطبوعاتی اتفاق می‌افتد و پرونده هایی در مطبوعات مطرح می‌شود که شامل تحقیقات حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای است.

این کارشناس گفت: طرح پژوهشی قیام گوهرشاد برای نخستین بار و پس از ۸۴ سال توسط ۱۵ نفر از طلاب و دانشجویان طی مدت سه ماه انجام شده است و اسناد ژاندارمری، ارتش، وزارت خارجه و مرکز انقلاب اسلامی هنوز کامل نیست و ما نیاز به تحقیق بیشتری داریم و این همکاری مراکزی را می‌طلبد که آرشیو اسناد را در اختیار دارند و این اسناد در آن مراکز مورد غفلت واقع شده است.

احمدی افزود: نمونه‌ای از این اسناد در قالب نمایشگاه به مدت یک هفته در محل گنجینۀ قرآن و نفایس آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهر امام رضا (ع) در معرض دید عموم قرار دارد و این طرح پژوهشی شش جلدی هم به زودی توسط آستان قدس رضوی به چاپ می رسد.

واقعه مسجد گوهرشاد تجمع مردم مشهد در مسجد گوهرشاد حرم مطهر امام رضا (ع) در اعتراض به قانون تغییر لباس و کشف حجاب بود که توسط نیروهای دولتی سرکوب شد. این تجمع در تیر ماه سال ۱۳۱۴ شمسی در زمان حکومت پهلوی اول رخ داد و علت اصلی این تحصن اعتراض به اجباری شدن کلاه شاپو و سیاست‌های تغییر لباس و کشف حجاب و حصر آیت الله سید حسین قمی بود.

در این تجمع شیخ محمدتقی بهلول سخنرانی کرد و در این حین بین مردم و نیروهای دولتی درگیری رخ داد. این تحصن به شدت سرکوب و بیش از ۱۶۰۰ نفر کشته و تعدادی هم زخمی شدند. پس از این واقعه روحانیان سرشناس مشهد دستگیر و تبعید شدند و به دستور رضا شاه برخی از رؤسای ادارات مشهد تغییر کردند.

افتتاح پایگاه عفاف و حجاب

رئیس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی همچنین در این مراسم گفت: به مناسبت روز ۲۱ تیرماه، روز عفاف و حجاب و سالروز سرکوب خونین قیام مردم علیه کشف حجاب در مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴، پایگاه تخصصی "عفاف و حجاب" در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی راه اندازی شد.

حجت الاسلام حسینی افزود: این پایگاه با هدف ایجاد امکان دسترسی آسان و سریع پژوهشگران و دانشجویان به منابع و اسناد موجود در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با موضوع حجاب و عفاف راه اندازی شده است.

وی ادامه داد: در این پایگاه اطلاعاتی، دو هزار و ۵۵ منبع اطلاعاتی شامل نسخه خطی، چاپ سنگی، کتاب چاپی، مقاله، پایان‌نامه، سند و عکس از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به نشانی www.digital.aqr.ir در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.

او اضافه کرد: منابع منتشر شده توسط سازمان کتابخانه‌ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این کتابخانه در دسترس مستقیم پژوهشگران گوشه و کنار جهان قرار دارد و دیگر آثار موجود برای حفظ حق مؤلف، توسط بخش خدمات تحویل مدرک این کتابخانه به اشخاص حقیقی ارائه می‌شود و سازمان ها نیز در قالب اشخاص حقوقی با استفاده از اشتراک IP امکان دسترسی به اطلاعات موجود را دارند.

۷۴۸۹/‏۱۹۲۲