نرخ رشد رسانه‌های اجتماعی در ایران چقدر است؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، نشست آموزشی تخصصی «بررسی راه‌کار‌های مقابله با خبر جعلی برای معاونت سیاسی صداوسیما» در اداره پژوهش‌های خبری معاونت سیاسی برگزار شد.

بنا بر این گزارش، در این نشست که توسط محمدحسین ساعی رئیس دانشکده ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسیما، هادی البرزی سردبیر گروه رسانه پژوهش‌های خبری و محمدحسین آزادی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه صداوسیما ارائه شد.

طی سه ساعت راه‌کار‌های عملیاتی مقابله با خبر جعلی برای معاونت سیاسی سازمان صداوسیما بحث و بررسی شد.

محمدحسین ساعی یکی از پایه‌های مهم در دولت مدرن را بحث اخبار و اطلاعات دانست و گفت: سه الی چهار سال است که نخبگان آمریکا متوجه شدند در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی با یک پدیده جدیدی مواجه هستند و از این رو تیتر‌های نشریاتی، چون اکونومیست، تایم، اشپیگل، و روزنامه‌های پرتیراژ تهدید محور شده‌اند.

رئیس دانشکده ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسیما ادامه داد: نخبگان با یک فضای رسانه‌ای جدیدی مواجه شده‌اند که عصر موجودیت دولت مدرن و به تبع آن اصل و موجودیت غرب را مورد تهدید قرار می‌دهد بر همین اساس تلاش کردند تا از طریق پروژه‌های تحقیقاتی روی مباحث خبر جعلی کار کنند، ولی در ایران هیچ حمایتی در حوزه آکادمیک برای بررسی این مسئله مهم نمی‌بینیم.

ساعی افزود: در کشور‌های غربی مقوله خبر جعلی تقریباً به مساله اصلی تبدیل شده و یک مساله حیاتی در کشور‌های آمریکایی و اروپایی به حساب می‌آید چرا که احساس می‌کنند موجودیتشان به خطر افتاده است. پژوهش راه‌کار‌های مقابله با خبر جعلی برای معاونت سیاسی سازمان صداوسیما نخستین و جامع‌ترین اثر پژوهشی کشور در حوزه خبر جعلی یا همان فیک نیوز‌ها است که بیش از یک سال برای تدوین آن تلاش شده است.

ساعی شناخت خبر جعلی را ضروری دانست و اظهارداشت: مفاهیم متعددی قبل از فیک نیوز داشتیم، مفاهیمی مانند شایعه، اما سئوال این است آیا خبر جعلی که الان درباره آن صحبت می‌کنیم همان شایعه‌ای است که در گذشته هم داشتیم. این طور نیست و تفاوت‌های زیادی بین این دو پدیده وجود دارد و برداشت بنده این است جامعه ما قطعا یکی از جدی‌ترین آماج‌های فیک نیوز در دنیاست، ولی متأسفانه این جوامع غربی هستند که در خصوص خبر‌های جعلی فوق العاده جدی هستند.

هادی البرزی نیز ایجاد دو تحول در جامعه را عامل اهمیت خبر‌های جعلی دانست و گفت: یکی گذار جامعه ما از جامعه شفاهی به جامعه شبکه‌ای و دیگری تغییر در چرخه تولید و انتشار خبر است.

سردبیر گروه رسانه پژوهش‌های خبری صداوسیما با بسط این دو مفهوم افزود: شایعه محصول جامعه شفاهی است، جامعه‌ای که افراد به صورت در گوشی و چهره به چهره با هم در ارتباط هستند و ایده‌ها را با هم تبادل می‌کنند، اما در جامعه شبکه‌ای با بستر‌هایی که ایجاد شده راه بروز و ظهور اخبار جعلی مهیا شده است.

البرزی در خصوص تغییر در چرخه خبر گفت: در مدل رسانه‌های رسمی به ترتیب فرایند گردآوری، صحت سنجی و توزیع انجام می‌شد که در حال حاضر این مدل به مدل جدید گردآوری، توزیع و صحت‌سنجی تغییر کرده است. تغییراتی که در تولید پیام خبری ایجاد شده است، صحت سنجی را بعد از انتشار پیام قرار داده است و این باعث شده تا خبر‌های جعلی نفوذ بیشتری پیدا کند.

در ادامه این نشست محمدحسین آزادی با اشاره به شکل‌گیری دوران جدیدی به نام دوران پسا حقیقت گفت: در این دوره حقایق عینی تأثیر کمتری نسبت به احساسات و باور‌های شخصی در شکل‌گیری افکار عمومی دارند. یکی از زاییده‌های عصر پساحقیقت، خبر‌های جعلی و گسترش اطلاعات مضر و غلط در این فضاست.

وی با اشاره به واژه سال شدن پسا حقیقت در ۲۰۱۶ توضیح داد: در این دوران قدرت کاذب با گروه‌هایی است که بیشترین نفوذ و سر و صدا را در رسانه‌های اجتماعی دارند، به عبارتی دیگر هر چه مطلب یک کاربر و گروه بیشتر توسط کاربران دیگر دیده شود، قدرت آن‌ها در سطح جامعه بیشتر می‌شود. آزادی در ادامه خبر جعلی را خبر‌های دروغ و فریبنده‌ای دانست که به صورت عامدانه و مغرضانه در پوشش خبر واقعی و در راستای ایجاد جنگ روانی غالباً بر بستر رسانه‌های غیر رسمی تولید و منتشر می‌شوند.

وی با برشمردن تفاوت‌های شایعه با خبرجعلی این دو پدیده را متفاوت از هم دانست و گفت: متأسفانه برخی از متصدیان حوزه خبر این دو اصطلاح را یکی می‌دانند. این کارشناس رسانه، رسانه‌های غیررسمی را به واسطه ویژگی‌هایی که دارد بستر اصلی تولید و توزیع خبر‌های جعلی دانست و گفت: ویژگی‌هایی، چون سرعت چرخش اطلاعات، فضای تعاملی، ارزان و رایگان بودن و وجود دکمه‌های اجتماعی از این دست ویژگی‌ها هستند.

وی نرخ رشد رسانه‌های اجتماعی در ایران در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال‌های پیشین را ۱۳۵ درصد دانست و گفت: این موضوع اگر به درستی مدیریت نشود به تهدیدی جدی برای کشور تبدیل خواهد شد.

وی با بیان اینکه خبر جعلی در صورت مصرف و باورپذیری توسط کاربران رسانه‌های اجتماعی آثار و پیامد‌های نامطلوبی برای جوامع دارد گفت: این پیامد‌ها طبق بررسی مراکز علمی و تحقیقاتی بر فرآیند انتخابات سال ۲۰۱۶ ایالات متحده، رفراندوم خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، انتخابات ۲۰۱۷ فرانسه، انتخابات هندوستان و برخی دیگر از رویداد‌ها اثر سوء گذاشته است از این رو توسط سازمان‌های بین المللی به عنوان یکی از ده چالش بزرگ جهان مطرح شده است. آزادی خبر‌های جعلی را تهدیدی جدی برای دموکراسی و مردم سالاری و گردش صحیح اطلاعات خواند و تصریح کرد: کشور‌های مختلف از جمله انگلستان، فرانسه، آلمان و در همین اواخر سنگاپور به همین دلیل قوانینی را علیه اطلاعات مضر و خبر‌های جعلی وضع کرده‌اند.

وی با بیان دلایل مصرف و باورپذیری خبر‌های جعلی توسط کاربران گفت: کاربران در مواجهه با خبر‌های جعلی به دو دسته عادی و مخرب تقسیم می‌شوند. آزادی کاربران عادی را سه دسته زودباور، روشنگر و قانع کننده دانست و اظهارداشت: کاربر قانع کننده همان مؤلف خبر‌های جعلی است که به صورت حرفه‌ای و با آگاهی از زمینه و پیشینه سیاسی و اجتماعی اقدام به تولید خبر‌های جعلی می‌کند، کاربر زودباور هم شخصی است که بدون بررسی و به راحتی خبر‌های جعلی را باور کرده و در رسانه‌های اجتماعی بازنشر می‌دهد.

این کارشناس رسانه بهترین نوع کاربر را کاربر روشنگر دانست که بر اساس سیستم دوم تفکر مواجهه‌ای شکاکانه با مطالب منتشر شده در رسانه‌های اجتماعی دارد و بدون بررسی هر خبری را باور نمی‌کند. آزادی کاربران مخرب را نیز به سه دسته ترول، سایبرگ و ربات تقسیم کرد و افزود: نمونه‌ای از ربات‌ها حساب‌های کاربری جعلی هستند که با پروفایل صوری اقدام به تولید محتوا می‌کنند.

وی شخصیت جعلی حشمت علوی را نمونه‌ای از این حساب‌های جعلی دانست و اظهارداشت: گروهک منافقین در پوشش این اکانت ده‌ها مقاله و یادداشت علیه جمهوری اسلامی در رسانه‌هایی، چون فوربس، العربیه انگلیسی، دیپلمات، دیلی کالر و... به چاپ رسانید و تا جایی پیش رفت که برخی از مقالات وی مورد استناد کاخ سفید و دونالد ترامپ قرار گرفت.

آزادی با اشاره به مصاحبه رضا صادقی یکی از عناصر جدا شده سازمان منافقین با نشریه اینترسپیت گفت: این شخص رسماً اعلام کرده که سازمان منافقین اقدام به تولید و توزیع خبر‌های جعلی علیه جمهوری اسلامی در داخل و خارج از ایران می‌کند.

در این نشست که با حضور مدیران حوزه معاونت سیاسی برگزار شد، پس از تبیین چیستی، اهداف و پیامد‌های خبر جعلی مجموعه‌ای از راهکار‌ها برای مقابله معاونت سیاسی با این پدیده مخرب رسانه‌ای ارائه شد و در پایان ارائه دهندگان به سئوالات حضار پاسخ دادند.