پرداخت سود مشارکت به مشتری؛ مشکل‌سازتر از سهام‎داری خودروسازان در بانک‎ها

امروزه خودروسازان بزرگ کشور با مشکلات فراوانی دست‎وپنجه نرم می‎کنند. یکی از مواردی که به خودروسازان خرده گرفته می‎شود، زیرمجموعه‎های زیان‎ده آن‎ها هستند و به‌گفته کارشناسان باید واگذار شوند. این در حالی است که خودروسازان اقدام به این کار نکرده‎اند. البته ایران‎خودرو باتوجه به فشارهایی که از سوی بانک‌مرکزی به این خودروساز وارد می‎شود، طی چند نوبت بلوک 33‌درصدی سهام خود در بانک پارسیان را به مزایده گذاشت، اما هربار باتوجه به شرایطی که اعلام شده بود، این بلوک مدیریتی به فروش نرفت.

تایید اهلیت خریدار توسط بانک‌مرکزی مهم‎ترین موضوعی است که باید اجرایی شود تا این مزایده موفقیت‎آمیز باشد. فارغ از این مزایده، این پرسش مطرح می‎شود آیا اصولا سهام‎داری خودروسازان در صنعت بانکداری می‎تواند انجام بگیرد و اشکالی ندارد یا این‎که خودروسازان باید تنها به فعالیت تخصصی خود بپردارند.

در همین رابطه، فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو در گفت‎وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» به تشریح کامل این موضوع پرداخته است.

از دیدگاه شما آیا حضور شرکت‎های خودروسازی در کسب‎وکارهای دیگر ازجمله بانکداری صحیح بوده یا این‎که آن‎ها تنها باید به فعالیت تخصصی خود که تولید خودرو است، بپردازند؟

یک شرکت خودروسازی در هر کجای دنیا، یک بنگاه اقتصادی محسوب می‎شود که ممکن است مانند برند هیوندای علاوه‌بر خودرو، کشتی، قطار و قطعه نیز تولید کند و در کنار حضور در پروژه‎های صنعت نفت و گاز بانک نیز داشته باشد. مرسدس‌بنز، ب‎ام‎و و تویوتا برای خود بانک دارند و به‌دلیل ماهیت اقتصادی خود می‎توانند در سایر فعالیت‌های اقتصادی که برای آن‎ها سودآور است، شرکت کنند. اما اشکال کار جای دیگر است که باید درست شود.

چند وقتی است بانک‌مرکزی به ایران‎خودرو فشار می‎آورد تا سهام 33‌درصدی خود در بانک پارسیان را واگذار کند و از بانکداری خارج شود. ایران‎خودرو نیز چندبار مزایده بلوک سهام بانک پارسیان را منتشر کرده اما هر بار به‌دلیل عدم تایید اهلیت خریدار، مزایده منتفی شده است. شما با ورود ایران‎خودرو به عرصه بانکداری موافق بوده‎اید؟

در دهه 80 ایران‎خودرو جزو موسسین بانک پارسیان بود و در تاسیس آن مشارکت داشت، اقدام درستی بود. از سوی دیگر، در آن برهه همزمان با رشد اقتصادی باید نقدینگی نیز رشد می‎کرد و این اتفاق نیز افتاد. مضاف‌بر این، تولید نقدینگی فی‎النفسه عیب نیست، اشکال آن‎جا خواهد بود که نقدینگی بدون رشد اقتصادی ایجاد شود. این در حالی است که بدون تولید نقدینگی، رشد اقتصادی محقق نمی‎شود.

شما در ابتدای صحبت‎های خود به بروز اشکال در مساله بنگاهداری خودروسازان اشاره کردید. این اشکال از کجا آغاز می‎شود؟

اشکال کار درآن‎جاست که خودروسازان خود رأسا اقدام به جذب سپرده می‎کنند؛ سودهای مشارکتی که خودروسازان در قالب پیش‎فروش‎های خود به مشتریان می‎پردازند، بیشتر از نرخ مصوب شورای پول‎واعتبار است و این موضوع با اعتراض بانک‌مرکزی مواجه است. چه سودی که خودروسازان ماهانه می‎پردارند و چه تجمیع سودی که ناشی‌از قیمت دستوری خودرو است، ایراد دارد.

ایراد دقیقا کجاست؟

خودروسازان با این کار، بازار رقیب برای بازار پولی کشور یعنی نظام‌بانکی ایجاد می‎کنند و اگر خودروساز به هر دلیلی نتواند به تعهدات خود عمل کند که درحال‎حاضر نیز در زمینه پیش‌فروش خوردها موفق نبوده، در سیستم پولی و بانکی کشور اختلال ایجاد کرده است. اگر بانک پارسیان جذب سپرده کند، اشکالی ندارد. مشکل از جایی به‎وجود می‎آید که شرکت خودروساز می‎آید و از طریق طرح پیش‌فروش سپرده جذب کرده و به قول آقای سروش، مدیرعامل سابق سایپا در ماه چندهزار میلیارد تومان سود پرداخت می‎کند. این اعداد و ارقامی که در این رابطه منتشر می‎شوند، دارای ایراد و اشکال هستند، نه این‎که خودروساز رفته و سهام فلان بانک یا شرکت را خریده است.

آیا حضور ایران‎خودرو در بانک پارسیان به‎عنوان سهامدار عمده، طی این سال‎ها برای این خودروساز سودآور بوده است؟

خرید سهام بانک و شرکت‎های بزرگ نوعی سرمایه‎گذاری بوده که برای خودروساز بسیار سودده است. چه سودی از این بالاتر که یک پک سهام 200هزار تومانی پارسیان به 10میلیون‌تومان رسید. چرا زمانی‎که ایران‎خودرو سود سرمایه‎گذاری خود در بانک پارسیان را دریافت می‎کرد، هیچ‎کس اعتراضی نداشت؟ حالا هم اگر اشکالی به وجود آمده، ایراد در مدیریت مالی است.

مدت‎هاست که گفته می‌شود دو خودروساز بزرگ کشور باید زیرمجموعه‎های خود را واگذار کنند و خود شرکت اصلی باقی بماند. آیا فروش سهام بانک پارسیان نیز در این راستاست و این امر باید چگونه صورت بگیرد؟

اگر من جای دوستان ایران‎خودرو بودم، سهام بانک پارسیان آخرین جایی بود که آن را واگذار می‎کردم. ایران‎خودرو یک‎سری بنگاه‎های عملیاتی دارد که مرتبا زیان می‎دهند که از زیرمجموعه‎های خود شرکت هستند. به بیان دیگر، بخش‎های دیگر برای ایران‎خودرو زیان‎ده هستند. این در حالی است که بانک پارسیان برای آن‎ها طی این مدت سودآور نیز بوده است.

آیا از لحاظ رقابتی، حضور خودروسازان در صنعت بانکداری، بانک‎ها را با چالش روبه‎رو نمی‎کند؟

باتوجه به گردش مالی بسیار زیاد صنعت خودرو، آن‎ها می‎توانند بانکداری نیز انجام دهند. پدیده بانکداری مساله عجیبی نیست که عده‎ای در داخل از آن صحبت می‎کنند و مثلا می‎گویند فلانی هم بانک دارد. اگر بانک‌مرکزی بر فعالیت بانک‎ها نظارت اصولی و درست داشته باشد و نگذارد آن‎ها تخلف کنند و مردم نیز مجوز اولیه یک بانک را ملاک همه نوع سرمایه‎گذاری در آن ندانند و معیارشان مجوز نهایی بانک‌مرکزی برای انجام انواع عملیات بانکی باشد، مشکلی ایجاد نمی‎شود. علاوه‌بر این، از لحاظ قانونی ایران‎خودرو و سایپا مشکلی از این بابت ندارند؛ برخلاف برخی نهادها که حضور آن‎ها در فعالیت اقتصادی از لحاظ قانونی ممنوع اعلام شده است.

گفته می‎شود بانک‌مرکزی الزاماتی را برای سهام‎داری بانک‎ها در نظر گرفته است و به همین ‌دلیل ایران‎خودرو باید سهام خود در بانک پارسیان را واگذار کند. آیا شما با این نظر موافقید؟

سایپا و ایران‎خودرو دو شرکتی هستند که دولت زیر 20 درصد در آن سهم دارد و خصوصی هستند و اگر توان مالی لازم را داشته باشند، می‎توانند سهام شرکت‎های سودده و بانک‎ها را خریداری کنند و تا زمانی که آن‎ها تخلف نکنند، نمی‎توان ایرادی به کارشان گرفت. همچنین اگر دولتی بودند، باز اشکالی نداشت.

درحال‎حاضر دولت سهام‎دار بانک ملی، سپه و کشاورزی است و مشکلی ایجاد نشده، در رابطه با سهام‎داری ایران‎خودرو در یک بانک نیز مشکلی وجود ندارد. ما باید دقت کنیم که علت بروز مشکل در خودروسازی این نیست که ایران‎خودرو سهام بانک پارسیان را خریده و 50 برابر آورده خود به‌دست آورده، مشکل جایی است که خودروسازان به‎جای فعالیت روتین اقتصادی، فعالیت شبه‎بانکی در حوزه عملیاتی خود انجام می‎دهند و به رقابت با بازار پول اقدام می‎کنند.

دو، سه سال پیش در دوره آقای نعمت‎زاده، ازجمله کسانی بودم که به پرداخت سودهای کلان توسط خودروسازان و واردکنندگان معترض بودم. اما بانک‌مرکزی در این باره اقدامی نکرد. واردکننده سود 28‌درصد به مشتری پرداخت می‎کرد و بعد از آن معلوم بود که نمی‎تواند خودرو را تحویل دهد. اگر جلوی این قضیه گرفته نشود، ‎مانند معضل موسسات اعتباری، هزینه آن از جیب مردم پرداخت خواهد شد.

زمانی ایده تاسیس بانک تخصصی خودرو مطرح شد. با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم، آیا تاسیس چنین بانکی توجیه اقتصادی دارد؟

تاسیس یک بانک مختص صنعت خودرو منطقی نیست. چراکه با این کار حوزه عملیات بانک را محدود کرده و سودآوری آن را به خطر خواهیم انداخت. بانک مجموعه‎ای است که باید در حوزه‎های مختلف ازجمله ساختمان، صنایع پربازده و... سرمایه‎گذاری کند تا سودآور باشد.

ما نمی‎توانیم سرنوشت بنگاه‎های اقتصادی را به منویات خود گره بزنیم. آن‎ها در حوزه‎های تخصصی خودشان باید مجاز به فعالیت باشند. این‎که می‎گویند بانک‎ها بنگاهداری نکنند، علتش این است که به منابع لایتناهی مالی دسترسی دارند و آن زمان هیچ‎کس نمی‎تواند با آن‎ها رقابت کند. اما اگر یک بانک سهام جایی را بخرد، اشکالی متوجه آن نیست. موضوع این است که بانک در مدیریت بنگاه دخالت نکند.

برعکسش نیز صادق است؛ اگر خودروساز بانک بخرد، اشکالی ندارد. اشکال آن‎جا به وجود می‎آید که بانک در اعطای تسهیلات مقررات را رعایت نکند و هوای سهامدار خودرا داشته باشد، مانند مسائلی که در بانک سرمایه به وجود آمد. درنهایت این ایده که بانک تخصصی خودرو ایجاد شود، با ریسک زیاد همراه است و بانک باید سبد سرمایه‎گذاری ایجاد کند تا بتواند سودآور باشد و به فعالیت خود ادامه دهد. در بانک تحصصی خودرو چنین موضوعی نمی‎تواند پیگیری شود.