تغییرنظام، طرح محوری تکت های انتخاباتی

تقریبآ همه تکت های انتخاباتی درروزهای ثبت نام شان از تغییر نظام ویا حفظ همین نظام سخن گفتند. دیده میشود که موضوع تغییر نظام متمرکز به نظام فدرالی که در مبارزات علنی دکترعبدالطیف پدرام وبلا فاصله در روزثبت نام نخستین تکت انتخاباتی ریاست جمهوری وی، بازتاب گسترده یافته و وارد گفتمان ملی شده است. همین امر سبب شد که قانونی از نظام نیمه ریاستی بگوید، اتمر، احمدولی مسعود و عبدالله از نظام صدارتی سخن بزنند و دیگران هم بگونه ای در این مورد تماس بگیرند. گلبدین بطور علنی مخالفت خودرا با نظام فدرالی و صدارتی اعلان نماید.

اما باید کمی با دقت و تامل نگاهی به تفاوت ماهوی و بنیادی نظام فدرالی و صدارتی در افغانستان بیاندازیم.
پیشینه نظام صدارتی در افغانستان از زمان هاشم خان جلاد تا عبدالله عبدالله میرسد. یعنی در همه رژیم ها ودر همه تحولات و دست بدست شدن قدرت های سیاسی، ما صدراعظم داشته ایم. در دروان سلطنت، جمهوری داوود خان، حزب دموکراتیک، مجاهدین و تا حال هم همین نقش را ریاست اجرایی بازی کرده است. اما در همه این دوران ها ماهیت استبدادی و متمرکز نظام همچنان پا برجا بوده، یا سلطان، یا منشی حزب، یا رهبران تنظیم های جهادی و یا حکومت غنی، این صدراعظم ها را نصب و عزل کرده اند و چند نمایش مضحکی در پارلمان ها ماهیت مستبدانه ای را نظام نتوانسته است که تغییر بدهد. یعنی نظام صدارتی در افغانستان برعکس نظام های مبتنی بر صدارت - حتی پاکستان وهندوستان -، پوشش آشکار برای نظام متمرکز ریاستی بوده که تنها فرد اول کشور به عنوان تعیین کننده سرنوشت این نظام بوده ومی باشد.

اما در نظام فدرالی، داستان از ریشه تغییر میکند. در نظام فدرالی قدرت، ثروت و منابع در آمد به ایالات و محلات توزیع میگردد و این ایالات است که به نحوی حاکم برسرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شان میشود. دارای پولیس محلی، قوای ثلاثه به شمول پارلمان و شورای ولایتی منتخب می باشد که والی و کادرهای ایالتی را این شورا ی انتخابی برمی گزیند. حد اقل نصف در آمد های ایالات در خود هر ایالت اختصاص داده میشود. حق شهروندی با دقت تمام اعاده میشود و هیچ قومی در ایالات به شهروندان در جه اول و دوم تقسیم نمیشوند.

ظرفیت های مادی و فرهنگی همین ایالات نه تنها مورد استفاده قرار میگیرد بلکه بیش از پیش توسعه داده میشوند. از لحاظ امنیتی بیشترین نیروهای ایالتی برای تامین امنیت مناطق خودشان استخدام میگردند. سیستم آموزش و پرورش تعلیمات ابتدایی تا تحصیلات دانشگاهی در خود هرایالت عیار میگردد و استراتژی آموزش و تحصیل ایالات طوری سامان داده میشود که در کل کشور بطور یکسان شکل بگیرد و تفاوتی در تحصیلات و آموزش میان شهرها و روستاهای ایالات وجود نداشته باشد.

لذا تغییر نظام که اکنون به شعار همه تکت های انتخاباتی مطرح گردیده است با تغییر ساختاری، رادیکال و بنیادی نظام، زمین تا آسمان تفاوت میکند. چون ساختار صدارتی در افغانستان، یک ساختار تجربه شده و به نحوی ضمانت کننده نظام متمرکز ریاستی بوده است. اما نظام فدرالی کنه و ماهیت نظام متمرکز را دگرگون میکند و بجای آن یک ساختتار عدالت محور را جایگزین نموده و بر سه پایه اصلی: تکثیرعدالت، دموکراسی و حقوق شهروندی استوار می باشد. از یاد نبریم که ساختار نظام فدرالی برای نخستین بار در قانون اساسی جمهوری فدرال و قانون اساسی ایالات فدرال، توسط استاد عبدالعلی مزاری تیوریزه شد و دکتر عبدالطیف پدرام پس از سال 2001 میلادی بطور علنی در نوشته ها، سخنرانی ها، مصاحبه های رادیویی و تلویزیونی خود به عنوان «استراتژی نجات» افغانستان از استبداد چندین قرنه، نظام فدرالی را مطرح نمود و در آخرین روزها به عنوان نخستین ثبت نام کننده انتخابات ریاست جمهوری این طرح را رسماْ وارد عرصه مبارزاتی خود ساخت و دارد که بحث نظام فدرالی به یک گفتمان ملی تبدیل شود.

اگر نظام صدارتی و نظام فدرالی را در افغانستان با این شعر مقایسه کنیم، شاید دقیق و صایب باشد که:
دانه فلفل سیاه و خال مهرویان سیاه
هردو همرنگ است اما این کجا و آن کجا

علی تقوایی