روز جهانی مدیتیشن/ راهی برای رفع استرس فعالان تکنولوژی

به گزارش تجارت‌نیوز، استرس ابتدا در فیزیک به فشاری که بر یک جسم فیزیکی وارد می‌آمد تعریف می‌شد. از اوایل دهه سوم قرن بیستم میلادی، در پایان دوره تحصیلی خود به عنوان یک پزشک تشخیص داد که بیماران او همگی تحت فشار هستند و از این مسئله رنج می‌برند. بدین طریق استفاده از کلمه استرس برای توضیح این فشار که اثری فیزیکی دارد، رواج یافت.

استرس در واقع اما یک نوع واکنش است. به عنوان مثال وقتی که فرد انتظاراتی بیش‌تر از توان خود داشته باشد تضادی شکل می‌گیرد و این شکاف، در او باعث بروز استرس می‌شود. اینکه افراد چگونه مضطرب می‌‌شوند ریشه‌های گوناگونی دارد. نوع نگاه ما به روان و زیست آدمی تعیین‌کننده تشخیص ما و شناخت ما از این سرچشمه‌ها می‌گردد.

استرس اما مسئله‌ای تازه در زیست چند هزار ساله بشر نیست. مردان و زنان در نقاط مختلف جهان و در زمان‌های مختلف معانی متفاوتی داشته است. برای بررسی‌ بهتر این مسئله، با ساینا فتح الله زاده دانش آموخته دکتری روانشناسی بالینی گفتگویی داشتیم.

استرس به سادگی تعریف نمی‌شود

فتح الله زاده در تعریف استرس گفت: «استرس واژه‌ایست که به سادگی تعریف نمی‌شود. استرس را می‌توان به عنوان یک مفهوم زیستی، روانی و اجتماعی در نظر آورد. حتی در حوزه روان‌شناسی هم می‌شود از جنبه‌های مختلفی به این مفهوم پرداخت. برای پرداخت بهتر به مسئله مدیتیشن، باید استرس را از دیدگاه روان‌شناسی به آن نگاه کرد.»

از دیدگاه وی، اصولا استرس به هر گونه پاسخ فیزیولوژیکی، هیجانی و روانی‌ای گفته می‌شود که ما در پاسخ به یک محرک بیرونی از خود نشان می‌دهیم. شکل‌گیری استرس در افراد به ارزیابی آن‌ها از محیط اطراف‌شان بازمی‌گردد. شناخت‌ آن‌هاست که باعث می‌شود از جانب محیط خود احساسی مشابه به احساس خطر داشته باشند. اینکه آیا افراد توان مقابله با شرایط دشوار متصور شده را دارند یا خیر. آیا رفاه آن‌ها در یک شرایط مفروض به خطر خواهد افتاد؟

افراد به‌واسطه این مبنای شناختی به سه دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول افرادی هستند که تغییر و تحولات محیط اطراف را موجب به خطر افتادن شرایط رفاهی خود نمی‌دانند. به این تفسیر که این دگرگونی‌های محیطی به آن‌ها استرسی وارد نمی‌کند. دسته دوم افرادی هستند که به تحلیل دگرگونی‌ها می‌پردازند. مزایا و معایت این تغییرات را مورد سنجش خود قرار می‌دهند. این افراد هم دچار حالت استرس‌زا نشده و خود را در معرض این حالت عصبی قرار نمی‌دهند.

اما دسته سوم، افرادی هستند که به اتفاقات آینده با یک نوع بدبینی نگاه می‌کنند. اینکه اتفاقات آینده رفاه و امنیت افراد را به خطر می‌اندازد. این افراد دچار استرس می‌شوند. یعنی تضادی بین اهداف و آرمان‌های شخصی خود و اتفاقاتی که در حال رقم خوردن‌اند یا قرار است که رقم بخورند پیدا می‌کنند و می‌توان این تضاد را به شکل ساده‌انگارانه‌ای، شرایط استرس‌زا خطاب کرد.

شرایط استرس‌زا ممکن است حاصل فقدان باشد. یعنی افراد خود را در معرض از دست دادن می‌بینند. بخش دیگری از این استرس برخاسته از یک دوگانه است. دوگانه تهدید-چالش. تهدید به این معنا که به عنوان مثال در آینده ممکن است اتفاقی خطرناک رقم بخورد و چالش از این بابت که فرد خود را در مقابله با یک رخداد کافی نمی‌داند.

ترسی که استرس می‌سازد / استرس مزمن چه خطراتی دارد؟

واژه استرس با ترس تفاوت‌هایی دارد. اولین نقطه متمایز آن‌جایی‌ست که ترس را می‌توان یک واکنش لحظه‌ای و کوتاه دانست. فرد از برخورد با ماشین می‌ترسد. استرس اما می‌تواند مزمن و طولانی باشد. استرس مزمن می‌تواند تاثیرات خطرناکی بر سلامت جسم و روان افراد داشته باشد. اصولا بالا بودن سطح کورتیزول در بدن پیامدهای منفی بسیاری دارد. از دیگر نتیاج استرس طولانی مدت یا مزمن می‌توان به اضطراب و افسردگی اشاره کرد.

فتح‌ الله زاده گفت: «افراد با شرایط استرس‌زا به روش‌های مختلفی پاسخ می‌دهند. اما مه‌ترین این روش‌ها را می‌توان در یک مدل دوگانه تعریف کرد. مقابله مسئله مدار و مقابله هیجان مدار.»

راه‌های مقابله با استرس چیست؟

مقابله مسئله مدار تا حدی با راهبردهای درون فردی نیز مرتبط می‌شود. فرد برای رهایی از استرس اقداماتی می‌کند. مثلا تکنیک‌هایی را به عنوان ابزار خود در دست می‌گیرد. شاید آرمان‌ها یا آرزوهای خود را تغییر دهد یا حتی سرمایه خود را بر یک کار جدید، عادت جدید یا حتی یک آدم جدید خرج کند.

از طرفی مقابله هیجان مدار، زمانی صورت می‌گیرد که فرد برای رهایی از پریشانی خود دست به انجام یا اتخاذ یک سری تصمیمات خاص می‌کند. این تصمیمات به فرد کمک می‌کند که بتواند در یک موقیعت اسرس‌زا، با ترس، اضطراب یا خشم مقابله کند و آن‌ها را کنترل کند.

البته گفتنی‌ست که جواب گرفتن از هر کدام از این راهبردها نسبی‌ست. یعنی فرد به فرد و لحظه به لحظه عوامل متغیری در موفقیت غلبه بر استرس نقش خواهد داشت. اینگونه نیست که یک راهبرد، حال چه هیجان مدار و چه مسئله مدار، قطعیتی در غلبه به استرس با خود ندارد.

فتح الله زاده افزود: «اختلال زمانی به وجود می‌آید که افراد از راهبرد درستی برای مقابله با استرس خود استفاده نمی‌کنند. خود این انتخاب اشتباه نیز موجب آسیب‌دیدگپی افراد می‌شود.»

افراد خود را در معرض موقعیت استرس‌زا قرار می‌دهند

برخی از افراد ویژگی شخصیت نوروتیک دارند. شخصیت نوروتیک را می‌توان با همان ساده‌انگاری طرح شده، روان‌رنجوری نامید. این افراد پتانسیل بالایی برای اضطراب و ترس و ابتلا به یاس شدید دارند. چنین افرادی به وفور خود را در موقعیت‌های استرس‌زا قرار می‌دهند.

در مقابل برخی از افراد هستند که از وظیفه‌شناسی بالایی برخوردار هستند. این افراد کمتر استرس را تجربه می‌کنند و به‌ذاته از راهبردهای درستی برای مقابله با چالش‌ها و موقعیت‌های دشوار استفاده می‌کنند.

مدیتیشن چگونه کمک می‌کند؟

تمرین‌ها و متودها یا روش‌هایی که به افراد کمک می‌کنند که بدن خود را کنترل کنند. این دست از اعمال دایره وسیعی از معانی را در بر می‌گیرد. به طور کلی مراقبه، مدیتیشن و دیگر مفاهیم مشابه، به افراد کمک می‌کنند تا نسبت به یک فعل یا یک جمله شرطی شوند. افراد به‌واسطه این دست از اعمال می‌توانند بدن خود را کنترل کنند. تمرکز کنند، تنفس کنند، عضلات خود را منقبض یا منبسط کنند و مواردی از این دست که بسیار گسترده و متعددند. این روش‌ها اما آیا برای افراد در موقعیت‌های استرس‌زا می‌توانند ابزاری مفید و کارا باشند؟

فتح‌ الله زاده گفت: «مدیتیشن به ما کمک می‌کند تا ذهن خود را با یک سری از محرک‌های خود ساخته شرطی کنیم. این محرک‌ها به ما کمک می‌کنند تا به آرامش تمرین‌شده‌ای دست یابیم.» در واقع با انجام مدیتیشن شما بدن خود را تربیت می‌کنید. محرک‌ها بدن را تربیت می‌کنند. بدن به مرور زمان یک حالت آرامش نسبی می‌شناسد. مدیتیشن باید تبدیل به روتین زندگی ما شود. شرطی‌سازی باید شکل بگیرد تا بدن ما وضعیت آرامش را بشناسد و محرک‌های خودساخته باعث تغییر حالت در ما شوند. بازشناسی این حالت آرامش در کنترل خود به کار خواهد آمد.

راه نهایی چیست؟

همه فکر می‌کنند که در شرایط سخت یا دشوار باید واکنشی از خود نشان دهند. خیلی از اوقات ما احتیاج داریم تا بپذیریم. بپذیریم و حالت مضطرب خود را کنترل کنیم. راهبردها می‌توانند نتیجه مثبت داشته باشند و برعکس.

فتح االه زاده افزود: « ما باید بین ترس و اضطراب و استرس هم تمایز قائل باشیم. ترس ک نوع هیجان حاصل از مواجهه با عینیتی خارج از ماست. اضطراب و ترس می‌تواند بدون عینیتی در جهان خارج از ما برانگیخته شوند. الزاما استرس و اضطراب واکنش‌هایی فوری نیستند. اضطراب به عنوان مثال ریشه در ناخودآگاه ما دارد و افراد برای شناخت منشا آن نیاز به جلسات درمانی دارند.»

به یاد داشته باشید که نگرانی یا نوشخوار فکری بیشتر آسیب‌زا هستند و به مرور زمان به مشکلات شما می‌افزاید. نگرانمی یک سازه هیجانی نسیت. بیشتر نگرانی را می‌توان رشته افکاری در مورد آینده عنوان کرد.

مدیتیشن می‌تواند این آموزه ارزشمند را در بر داشته باشد که به جای فرو رفتن در آینده یا گذشته خود، در حال زندگی کنید. فعالان حوزه تکنولوژی هم دچار این معضلات هستند. مدیتیشن به خودکنترل‌گری آن‌ها (اگر یک کلمه علمی باشد) کمک می‌کند. هر فرد می‌تواند نسخه شخصی خود را داشته باشد. راهی برای به آرامش رسیدن. برخی ورزش می‌کنند. برخی پیاده‌روی می‌کنند. برخی وقت خود را دوست یا فرد دیگری پر می‌کنند. امروزه استرس را همه تجربه می‌کنند اما انسان‌ها به مرور در این باره به پختگی می‌رسند.

اخبار حوزه استارتاپ و فناوری اطلاعات را در صفحه استارتاپ تجارت‌نیوز بخوانید.

به یاد داشته باشید شما حق این را دارید که گاهی بترسید، گاهی مضطرب شوید و گاهی رنج بکشید. اگر در پذیرفتن احساسات خود مشکل دارید، پیشنهاد می‌شود به صورت تخصصی با موضوع برخورد کرده و به متخصصان حوزه روان‌شناسی و روان‌پزشکی مراجعه کنید.