کانون؛ بهترین نهادی که می‌تواند به فرهنگ و عروسک بومی توجه کند

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، افسانه احسانی با حضور در غرفه کانون در سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در این زمینه گفت: کانون به‌طور جدی به تولید «کتاب- عروسک‌های بومی ایران» پرداخته و از آن‌جا که کتاب‌خانه‌ها و مراکز فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر ایران پراکنده‌ است، چه نهادی بهتر از کانون می‌تواند به فرهنگ و زبان‌ها و عروسک‌های بومی توجه کند؟

وی به هدف خود از احیای عروسک‌های بومی اشاره و بیان کرد: ما کار خود را با یک هدف کلان شروع کردیم تا خودباوری زنان روستایی را بالا ببریم و به زنده‌کردن دانش بومی و میراث ناملموس منطقه‌شان کمک کنیم. ما عروسک‌ساز نیستیم، فقط در طول زمان، برای بعضی آدم‌ها، فضایی ایجاد کرده‌ایم تا در آن فعالیت کنند و معرف فرهنگ خود باشند.

پژوهشگر «دوتوک»، یکی از کتاب، عروسک‌های کانون پرورش فکری، حفظ اصالت عروسک‌ها را ضروری دانست و افزود: امروز، ساخت و طراحی عروسک های بومی به یک حرکت ملی تبدیل شده و این مساله خوشحال‌کننده است. برای مثال کانون به‌طور جدی به تولید «کتاب- عروسک‌های بومی ایران» پرداخته و این اتفاق خوشایندی است. چرا که کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی کانون در سراسر ایران پراکنده‌اند اما یک دغدغه هم وجود دارد و آن از بین رفتن اصالت عروسک‌های بومی است چرا که ما با یک میراث ناملموس چند هزارساله سروکار داریم که بازمانده‌هایش همان چیزی است که در ذهن پیرزنان مناطق روستایی و شهرهای اصیل باقی مانده و وظیفه ماست که این میراث را دریابیم و احیا کنیم.

احسانی، احیای هویت و ارزش‌های بومی را از اهداف کانون پرورش فکری در توجه به عروسک‌های بومی برشمرد و گفت: وقتی از احیای عروسک‌های بومی سخن می‌گوییم یعنی قرار است با این عروسک‌ها مثل یک کشف باستان‌شناسی رفتار و زنان سالخورده را لایه لایه به گذشته خود نزدیک کنیم. به عبارتی هدف، احیای هویت و ارزش‌های بومی است که نسل به نسل فرق می‌کند. برای مثال در عروسکی که یک زن ۸۰ ساله درست می‌کند، تغییرات جزیی به نسبت آن‌چه یک زن ۷۰ ساله می‌سازد وجود دارد و ما باید روایت مادربزرگ‌ها را بشنویم و ابتدا عروسک‌هایی را بسازیم که در حافظه تاریخی این زنان ثبت شده و اصیل و دست‌نخورده است. به همین‌جهت باید در مرکز هر استان یک موزه عروسک وجود داشته باشد تا عروسک‌های اصیل هر منطقه حفظ شود.

پژوهشگر عروسک «دوتوک؛ عروسک کوچک بلوچی» به این‌که قدمت عروسک‌ها چگونه تعیین می‌شود اشاره و بیان کرد: وقتی به یک روستا می‌روی و می‌گویی عروسک؛ ابتدا می‌گویند بلد نیستیم. البته در حاشیه زاگرس و مناطقی چون نورآباد ممسنی، کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از خوزستان، هنوز پیرزن‌هایی هستند که عروسک درست می‌کنند. اما در همه مناطق و شهرهای ایران، عروسک وجود دارد و شیوه ساخت آن در حافظه تاریخی مردم منطقه باقی مانده. پس ما ابتدا فراخوان می‌دهیم و جشنواره راه می‌اندازیم. تکرار چندباره این نمونه‌ها در جشنواره یعنی این عروسک در حافظه تاریخی افراد باقی مانده. برای مثال در خراسان جنوبی یک خانم ۸۵ ساله است که پس از ۷۰ سال، عروسکی ساخته که در بچگی خود می‌ساخته است.

احسانی در پاسخ به این‌که چه شد که به احیای عروسک‌های بومی علاقه‌مند شدید، گفت: سال ۸۴ هم‌زمان با تاسیس موسسه آوای طبیعت پایدار به خوزستان رفتم. یک دوره آموزشی بود که دانشگاه استرالیا با همکاری سازمان میراث فرهنگی برگزار کرده و قرار بود من و نیما آذری، همسرم به تدریس گردشگری بپردازیم. یک ماه آنجا بودیم و خوزستانی‌ها برای‌مان سوغات و هدیه می‌آوردند. یکی از این افراد برای من یک عروسک بومی آورد به اسم «لیلی»؛ که عروسک مردم زاگرس‌نشین است. من از دیدن عروسک، خیلی ذوق کردم. دوست و شاگردم، ماجرا را برای مادربزرگش که عروسک را ساخته بود تعریف کرده و مادربزرگ، کلی تعجب کرده بود که تا به حال هیچ کس از دیدن عروسک‌های من این اندازه خوشحال نشده است. همین مساله مرا احساساتی‌تر کرد که مگر می‌شود کسی این عروسک را دوست نداشته باشد به همین خاطر تصمیم گرفتم روی عروسک‌ها متمرکز شوم.

به گفته پژوهشگر عروسک «دوتوک»، احیا و ساخت عروسک‌های بومی، کار چندان ساده‌ای نیست. مثلا بعضی زنان قدیمی معتقدند وقتی عروسک می‌سازی، باید بتوانی در روز قیامت و سر پل صراط به آن روح بدهی؛ آنجا بود که متوجه شدیم چیزی فراتر از ادعا وجود دارد و آن باور رایج مردم هر منطقه است. خلاصه کلی با اهالی هر روستا صحبت کردیم تا راضی شوند عروسک بسازند. اما روستای تاجمیر متفاوت بود. آن‌جا هیچ بستری برای فعالیت وجود نداشت. بی‌آبی و بادهای ۱۲۰ روزه و شرایط سخت جغرافیایی باعث شد که ما فقط و فقط روی عروسک‌ها متمرکز شویم. گرچه روستاییان، چیزی از شیوه ساخت عروسک به خاطر نمی‌آوردند چون مهاجرت کرده و فرهنگ‌شان آسیب دیده بود. به همین خاطر من عروسک جاهای مختلف ایران، به ویژه قشم را بردم و به آنها نشان دادم تا به این باور برسند که یک محصول روستایی هم فروش می‌رود و طالب دارد. این‌گونه بود که زمینه‌های احیا و بازتولید عروسک «دوتوک» ریخته شد.

«دوتوک؛ عروسک کوچک بومی» یکی از مجموعه کتاب- عروسک‌های بومی ایران، منطقه تاجمیر است که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده. زهره پریرخ نویسنده، افسانه احسانی و سپیده شهبازی پژوهشگر و هاله قربانی تصویرگر آن هستند.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کتاب این اثر را در کنار یک هزار عنوان از کتاب‌هایش به سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران آورده است.

سه غرفه کانون در سالن‌های ناشران کودک و نوجوان، ناشران عمومی، ناشران آموزشی (ویژه کانون زبان) قرار دارد و بخش مجازی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به نشانی book.icfi.ir نیز این آثار را عرضه می‌کند.

سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در مصلی امام خمینی(ره) تهران برگزار می‌شود.