استفاده از روانشناس ورزشی در زمان بحران، نوشدارو پس از مرگ سهراب

علیرضا بهرامی در گفت و گو با خبرنگار ایسنا، مهارت‌های ذهنی را از فاکتورهای مهم موفقیت ورزشکاران دانست و گفت: امروزه بکارگیری مهارت‌های ذهنی یکی از اصول انکارناپذیر در موفقیت و بهبود عملکرد ورزشکاران است.

بهرامی افزود: برخی ورزشکاران بزرگ عقیده دارند که موفقیت ورزشکاران در شرایط تمرین تا 90 درصد به آمادگی جسمانی ارتباط دارد، اما در شرایط مسابقه برعکس است و 90 درصد موفقیت به آمادگی روانی ورزشکار مربوط می‌شود. به عبارت دیگر اگر 10 ورزشکار برتر دنیا یا 10 تیم برتر دنیا در رشته‌های مختلف را به لحاظ آمادگی جسمانی، تکنیک و تاکتیک با هم مقایسه کنیم، تفاوت چندانی با هم ندارند؛ بلکه تفاوت نفر اول با دهم در بکارگیری بهتر مهارت‌های روانی در فرایند قهرمانی و در طول مسابقه است.

عضو گروه روانشناسی پژوهشگاه تربیت بدنی کشور در ادامه گفت: از سال 1960 به بعد کشورهای شوروی سابق و آمریکا با رشد فوق العاده‌ای در حوزه روانشناسی ورزش روبرو شدند. اولین همایش بین المللی روانشناسی ورزش هم که در سال 1965 برگزار شد، کاربرد علم روانشناسی در موفقیت ورزشکاران را مورد بررسی قرار داد، لذا امروز یکی از اجزای مهم موفقیت در مسابقات ورزشی، بکارگیری مهارت‌های روانی در کنار مهارت‌های جسمانی است.

وی افزود: امروزه ورزشکاران فقط با مهارت‌های جسمانی و آمادگی بدنی نمی‌توانند به مقام قهرمانی دست پیدا کنند، بلکه مهارت‌های جسمانی باید در کنار مهارت‌های روانی قرار بگیرد. این به آن معنی نیست که یکی از آنها نقش مهمتری دارد، هر کدام از آنها در جایگاه خودشان مهم هستند ولی امروزه استفاده از مهارت‌های روانی با بهره‌گیری از علم روانشناسی، در محیط‌های ورزشی نسبت به قبل اهمیت بیشتری پیدا کرده است و چنانچه بخواهیم ورزش در کشور ما موفقیت باثبات، هدفمند و رو به پیشرفتی داشته باشد، در کنار استفاده از علم و تکنولوژی یکی از علوم مهمی که باید در فرایند قهرمانی مورد استفاده قرار دهیم، علم روانشناسی و روانشناسی ورزش است.

بهرامی در بخش دیگری از سخنانش به جایگاه روانشناسی ورزش در جهان اشاره کرد و گفت: از دهه 1980 که از این علم در تیم‌های ملی شوروی استفاده شد، موفقیت این کشور در میادین ورزشی نسبت به دیگر کشورها افزایش پیدا کرد و کشورهای غربی به بررسی علت موفقیت تیم‌های شوروی پرداختند و متوجه شدند که یکی از علت‌های موفقیت ورزش شوروی در کنار آمادگی جسمانی، تمرین، تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها استفاده از علم روانشناسی با حضور روانشناسان ورزشی است. امروزه در کنار همه تیم‌های موفق دنیا در رشته‌های مختلف و در سطح قهرمانی، متخصص تغذیه، متخصص پزشکی ورزشی و آنالیزور وجود دارد، ولی یکی از افرادی که در فرایند قهرمانی به برنامه‌ریزان این تیم‌ها کمک می‌کند روانشناس ورزش است.

عضو هیئت علمی گروه تربیت بدنی دانشگاه اراک در خصوص چرایی عدم استفاده از روانشناسان ورزش در کشور نیز اظهار کرد: شرایط حضور روانشناسان ورزشی در کشور ما هنوز چندان عملیاتی نشده است چراکه اجباری در بهره‌گیری از آنها وجود ندارد. امروزه اگر از هر مربی در خصوص اهمیت روانشناس ورزش و حضور او در تیم بپرسیم قطعا می‌گوید حضور روانشناس خیلی بااهمیت است؛ ولی اراده‌ای برای اینکه به شکل سازمان‌یافته از حضور روانشناسان ورزش در تیم‌ها استفاده کنند، وجود ندارند. البته استقبال مربیان نسبت به قبل بسیار بهتر شده است، به طوری که در تیم‌های ملی فوتبال بانوان، تنیس‌ روی ‌میز، ژیمناستیک و کبدی از حضور روانشناس ورزش در کنار تیم استفاده می‌شود. منتها باز اینجا یک مشکلی وجود دارد و آن این است که زمانی تیم‌ها از روانشناسان استفاده می‌کنند و به سمت آنها گرایش پیدا می‌کنند که تیم با بحران مواجه شده است که این یک اشکال محسوب می‌شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: باید به این نکته توجه کرد که اگر آمادگی جسمانی یک فرایند است و در طی زمان به دست می‌آید، آمادگی روانی هم به همین گونه است. به عبارت دیگر یک روانشناس حداقل باید یک سال یا 9 ماه در کنار تیم حضور داشته باشد تا در تورنمنت و مسابقاتی که تیم پیش روست بتواند از مهارت‌های روانی ورزشکاران جهت قهرمانی و موفقیت تیم استفاده کند. در حال حاضر متاسفانه زمانی تیم‌ها به روانشناس ورزشی گرایش پیدا می‌کنند که تیم در معرض بحران است یا از رتبه‌های بالای جدول به سمت پایین آمده و شرایط عادی و نرمالی ندارد، اما تیم‌هایی که در شرایط عادی از روانشناسان ورزش استفاده می‌کنند، بسیار موفق بوده‌اند.

معاون فرهنگی دانشگاه اراک در بخش دیگری از سخنانش به اقدامات صورت گرفته جهت ترویج روانشناسی ورزش در کشور پرداخت و گفت: از سال 1392 رشته دانشگاهی روانشناسی ورزش در کشور تاسیس شده و هم اکنون در 4 دانشگاه دولتی شهید بهشتی، علامه طباطبایی، دانشگاه اراک و دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد، روانشناس ورزش تربیت می‌شود؛ البته باید توجه داشت که این یک رشته بین رشته‌ای محسوب می‌شود و از یک طرف با ورزش و از طرف دیگر با علم روانشناسی مرتبط است، لذا افرادی که به این حوزه وارد می‌شوند هم باید از مهارت‌های عملی در یک یا دو رشته ورزشی اطلاع داشته باشند و هم علم روانشناسی بدانند؛ یعنی به نوعی تحصیلکرده‌ رشته روانشناسی و حوزه تربیت بدنی باشند. اگر افرادی که به این حوزه وارد می‌شوند فعال و علاقه مند باشند، قطعا می‌توانند به تیم‌ها کمک کنند.

بهرامی در ادامه خاطرنشان کرد: از سال 96 هم دوره دکتری این رشته در دانشگاه تهران راه‌اندازی شده است که امسال در دومین سال خود در این رشته دانشجو جذب می‌کند.

بهرامی افزود: سازمان نظام رواشناسی کشور هم کمیته‌ای تحت عنوان کمیته روانشناسی ورزش دارد که افرادی که از آن کمیته مجوز می‌گیرند، می‌توانند در تیم‌های ورزشی فعالیت کنند. در عین حال کمیته مهارت‌های ذهنی کمیته ملی المیپیک هم در این زمینه و در فدراسیون‌های مختلف، فعالیت‌هایی را انجام داده است و فدراسیون‌ها را به استفاده از روانشناسان ورزشی ترغیب کرده است. از طرفی پژوهشگاه تربیت‌بدنی و علوم ورزشی نیز کمیته‌ای تحت عنوان کمیته روانشناسی ورزش دارد و از طریق پژوهشگاه تربیت بدنی هم این علم در حال گسترش است تا روانشناسان بتوانند با استفاده از موفقیت‌های این علم ورزشکاران را در فرایند قهرمانی و به طور کلی، موفقیت، کمک کنند. در این راستا دانشگاه‌های مختلف هم تلاش می‌کنند افراد موفقی را در قالب کارشناس، کارشناس ارشد و دکتری تربیت کنند.

عضو کمیته روانشناسی ورزش انجمن روانشناسی ایران در خصوص کاربرد روانشناسی ورزش در محیط ورزشی نیز گفت: به طور کلی اگر بخواهیم روانشناسی را تعریف کنیم می‌گوییم روانشناسی علم مطالعه ویژگی‌های درونی بر اساس رفتار انسان است و بر همین اساس روانشناسی ورزش "علم مطالعه ویژگی‌های درونی بر اساس رفتار ورزشکار در محیط ورزشی" است. حال باید تلاش کنیم تا از ویژگی‌های علمی روانشناسی در محیط ورزشی استفاده کنیم تا به ورزشکار کمک کنیم به موفقیت برسد. به عنوان مثال زمانی که در کشور ما تب و تاب جام جهانی وجود داشت، مردم در مجموع از عملکرد تیم رضایت داشتند. در تحلیل روانی بازیکنان می‌توانیم به این موضوع پی ببریم که بازیکنان تیم ملی به یک خودباوری درونی دست پیدا کردند که می‌توانند در مقابل تیم‌های بزرگ از قبل بازنده نباشند و اعتماد به نفس لازم را به دست آورند.

وی در ادامه افزود: توجه در کنار تمرکز از مهارت‌های مهم شناختی محسوب می‌شوند و استفاده از این دو فاکتور باعث موفقیت ورزشکار می‌شود. بازیکنان تیم ملی ما از این فاکتورها استفاده کردند و عملکرد بسیار خوبی را نیز از خود به نمایش گذاشتند و در کنار این فاکتورها، ورزشکاران ما توسط مربی، رسانه‌ها و مردم مورد حمایت روانی قرار گرفتند که این موضوع باعث شد علیرغم باخت و عدم صعود به مرحله بعد، در ذهن مردم عملکرد مثبتی داشته باشند. لذا باید تلاش کنیم که همه‌ تیم‌های ورزشی در رده‌های باشگاهی و بخصوص در فدراسیون‌های مختلف، ضرورت استفاده از روانشناس ورزشی در کنار تیم ها را به عنوان یک اصل مهم ترویج کرده و نهادینه کنند. اگر این اصل در فدراسیون‌های ورزشی جایگاه خود را به دست بیاورد قطعا در آینده شاهد موفقیت‌های بیشتر تیم‌های ورزشی کشور در مسابقات مختلف و تورنمنت‌های بین‌المللی خواهیم بود.

بهرامی در پاسخ به این پرسش که روانشناسی ورزش بیشتر به حال ورزشکاران ورزش‌های انفرادی مفید است یا تیم‌های ورزشی نیز گفت: به طور کلی ارائه خدمات روانشناسی به ورزش‌های تیمی و فردی تفاوت‌هایی دارد. ما ابتدا در یک تیم باید روی تک تک بازیکنان شناخت پیدا کنیم و پس از آن است که متوجه می‌شویم که یک بازیکن اعتماد به نفس لازم را ندارد، دیگری توجه مناسبی ندارد، دیگری تمرکز خوبی ندارد و ورزشکار دیگر هنوز به خودباوری نرسیده است؛ اینها را باید تک تک مورد برسی قرار دهیم و با آنها ارتباط برقرار کنیم و کمک کنیم تا مهارت‌هایشان بهبود پیدا کند، همچنین وقتی مجموعه نقاط ضعف روانی تک تک افراد کاهش پیدا می‌کند، همین موضوع به عنوان یک نقطه قوت در کنار تیم قرار می‌گیرد و می‌تواند تیم را به موفقیت برساند. ما باید یک سری صحبت‌ها و ارتباطات را با تیم برقرار کنیم و یک سری تعاملات را نیز به صورت خصوصی با ورزشکار برقرار کنیم.

وی گفت: یکی از نقاط ضعف عملکرد تیم ملی فوتبال در جام جهانی 2018 حضور بسیار زیاد برخی از بازیکنان در فضای مجازی بود. این حضور و فعالیت بازیکنان در فضای مجازی و گرفتن اطلاعات گاها منفی از فضای مجازی در مورد خود، باعث اثرگذاری منفی روی مهارت‌های ورزشی ورزشکار می‌شود. چنانچه یک روانشناس در کنار تیم حضور داشت، می‌شد این مسائل را کنترل کرد. قطعا برخی از بازیکنان ما استفاده زیادی از فضای مجازی نکردند، اما بازیکنی مثل سردار آزمون بیش از 6 ساعت در شبانه روز آنلاین بود در حالیکه کسب اطلاعات منفی اثرات روانشناختی روی ورزشکار می‌گذارد و بازخوردهای منفی از طریق کاربران شبکه‌های مجازی باعث اثرگذاری منفی روی بازیکن می‌شود. اگر می‌توانستیم این موضوعات را کنترل کنیم و اگر فردی در کنار تیم بود که این احساس خطر را درک می‌کرد و می‌توانست این موضوعات را کنترل کند، شاید می‌توانستیم عملکرد بهتری در این دوره داشته باشیم. کما اینکه برخی از بازیکنانی که عملکرد خیلی خوبی داشتند، رصد شدند و حضور کمتری در فضای مجازی داشتند.

بهرامی گفت: به صورت کلی مولفه‌های اجرا و عملکرد خوب در ورزش سه فاکتور آمادگی جسمانی، آمادگی مهارتی و آمادگی‌ روانی است. یعنی اگر بازیکنی از آمادگی خوبی برخوردار باشد، مهارت‌های لازم شامل تکنیک و تاکتیک را هم خوب یاد بگیرد و در عین حال از مهارت‌های روانشناختی خوبی هم برخوردار باشد و به موقع از آنها استفاده کند، انتظار داریم که از مولفه‌های اجرایی خوبی برخوردار باشد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: از آنجاکه مهارت‌های روانی خیلی گسترده هستند، اگر بتوانیم در رشته‌های مختلف ورزشی یک روانشناس ورزشی که از آن رشته اطلاعات لازم را دارد و از اطلاعات خود در حوزه روانشناسی هم بهره می‌برد در کنار تیم قرار دهیم قطعا می‌تواند در مسیر موفقیت، ورزشکاران را کمک کند. امروزه نمی‌توانیم بگوییم تیم‌هایی موفق هستند که از آمادگی جسمانی خوبی برخوردار باشند، آمادگی جسمانی تیم ملی اسپانیا در جام جهانی کم نبود ولی در مقابل اروگوئه شکست ‌خورد، چون آمادگی روانی بازیکنان این تیم دچار خدشه شد و نتوانستند قابلیت و توانایی‌های خود را به خوبی نشان دهند.

وی گفت: به طور کلی در تمام سطوح مهارتی با تفاوت‌هایی، حضور روانشناس اثربخش است؛ یعنی روانشناسی از بهبود عملکرد یک بازیکن مبتدی گرفته تا بازیکنان تیم های ملی را شامل می‌شود؛ البته اثر روانشناسی در سطوح مهارتی بالاتر بیشتر است.

بهرامی گفت: امروزه کسی نسبت به اهمیت حضور روانشناس ورزش در کنار تیم‌های مختلف ورزشی شک ندارد، اما این کفایت نمی‌کند. در این خصوص نیاز به یک سری قوانین و مقررات داریم که الزام‌آور باشند. مربی یا باید روانشناسی را بلد باشد یا از روانشناسان ورزش بهره بگیرد. در کشور موارد کمی داریم که شخصی هم مربی باشد و هم روانشناسی بداند؛ البته " کی روش" در این خصوص مقداری اطلاعات دارد. در سطح دنیا چون اکثر مربیان این ویژگی را ندارند، از یک روانشناس ورزشی در کنار تیم خود استفاده می‌کنند.

وی تصریح کرد: روانشناس قرار نیست جای مربی را بگیرد یا مشکلی برای مربی ایجاد کند، بلکه قرار است با همکاری و تعامل با مربی در مسیر مهارت‌های روانی به بازیکنان کمک کند و به نوعی عصای دست مربی باشد، لذا اگر در قوانین تجدیدنظر و تغییراتی ایجاد شود که حضور روانشناس در کنار تیم الزام‌آور باشد، قطعا در آینده شاهد موفقیت بیشتر ورزش کشور در رشته‌های مختلف خواهیم بود ولی در حال حاضر این قانون وجود ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اراک در خصوص زمان مناسب برای استفاده از روانشناسان در کنار تیم‌های ملی در مدت زمان باقی مانده تا المپیک خاطرنشان کرد: برای حضور در المپیک 2020 توکیو باید به محض معین شدن تیم‌های ورزشی و نفرات اعزامی، از حوزه روانشناسی و روانشناسان ورزش جهت کمک به تیم‌های ملی استفاده کنیم. البته گاها از روانشناسان ورزشی در کنار تیم‌های ملی استفاده می‌شود ولی به علت مشکلات مالی از حضور آنان در تورنمنت ممانعت می‌شود و از لیست اعزامی‌ها حذف می‌شوند که این به مراتب کار اشتباه‌تری است، یعنی اگر یک تیم از ابتدا روانشناس ورزشی نداشته باشد، بهتر است تا اینکه در مقطع حساس تورنمنت او را حذف کنند.

وی افزود: روانشناس ورزشی باید حداقل یک سال تا 9 ماه قبل از شروع مسابقات در کنار تیم باشد و در حین مسابقات نیز در کنار تیم حضور داشته باشد. بعد از مسابقات هم باید آنها را ارزیابی کنیم که آیا این تیم نسبت به سال قبل که روانشناس نداشته، پیشرفت داشته است یا خیر. اگر به این نتیجه رسیدیم که حضور روانشناس در تیم بازخورد و اثر مثبت داشته است، استفاده از روانشناس ورزشی را در فرایند قهرمانی، از تمرین تا مسابقات به عنوان الزام و قانون در وزارت ورزش و جوانان به کار بگیریم.

بهرامی گریزی نیز به حضور خود به عنوان روانشناس ورزشی در المپیک 2012 لندن زد و گفت: جالب است بدانید حضور مداوم یک روانشناس در کنار بازیکنان شرکت کننده در المپیک در رشته وزنه برداری برای اولین بار در سال 2012 رخ داد. اگر شما تاثیر روانشناس را در کنار تیم ملی بررسی کنید، متوجه می‌شوید که یکی از موفق‌ترین دوره‌های حضور تیم ملی وزنه برداری در المپیک در سال 2012 بود.

وی اظهار کرد: بنده به عنوان روانشناس ورزشی تیم ملی از شش ماه قبل در کنار تیم حضور داشتم. در آن زمان حسین رضازاده رئیس فدراسیون و کوروش باقری سرمربی تیم ملی بودند و به این باور رسیده بودند که روانشناس آنها و تیم را یاری کرده و مزاحمتی نیز برای آنها ایجاد نمی‌کند.

بهرامی خاطر نشان کرد: در حال حاضر برخی تیم‌های ملی از حضور روانشناس استفاده می‌کنند. باور مربی نسبت به ضرورت حضور و تاثیرگذاری روانشناس در کنار تیم در روند عملیاتی شدن این مهم تاثیر زیادی دارد، در حال حاضر نسبت به قبل خیلی شرایط بهتری داریم و حضور روانشناسان ورزش در تیم‌های ورزشی در مرحله اعتمادسازی است. خوشبختانه در یکی دو سال گذشته اعتماد نسبتا خوبی توسط روانشناس ورزشی در سراسر کشور ایجاد شده و تیم‌های مختلف به اهمیت حضور یک روانشناس در کنار خود اعتماد و اعتقاد بیشتری پیدا کرده‌اند و معتقد هستند که روانشناس ورزشی می‌تواند موفقیت‌شان را نسبت به قبل بیشتر کند. به طور کلی روند استفاده از روانشناسان در کنار تیم‌های ورزشی با سرعت مناسب و خوبی در حال پیشروی است.

بهرامی تصریح کرد: در حال حاضر البته استقبال از حضور روانشناس در کنار تیم در حد حرف است، در حالی که باید به این مسئله اعتقاد درونی داشت تا حضور این متخصصان در کنار تیم ها عملیاتی شود. در حال حاضر اگر از هر رییس فدراسیون یا مربی بپرسیم، می‌گوید که حضور روانشناسان بسیار مهم است اما این که چه اراده‌ای، چه برنامه‌ریزی و چه اعتمادی در این حوزه وجود دارد، مهم است. خوشبختانه روانشناسان ورزش در مرحله اعتمادسازی نسبتا موفق بوده‌اند و اکثر مربیان و روسای فدراسیون‌ها این اعتقاد را پیدا کرده‌اند که چنانچه از این علم استفاده کنند، می‌توانند موفقیت ورزشکارانشان را شاهد باشند.

انتهای پیام