جدال تنها موجود زنده دریاچه ارومیه برای بقا/تنها یک راه وجود دارد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- سکینه اسمی: هم‌زمان با بحرانی و خشک شدن دریاچه ارومیه از دهه ۷۰ تاکنون، وضعیت آرتمیا ارومیانا گونه بسیار باارزش و اقتصادی از گونه‌های آرتمیاهای موجود دنیا نیز بحرانی بوده و هرسال وضعیت آن حادتر می‌شود.

نزدیک شش سال است به دلیل غلظت بیش‌ازحد نمک و بالا بودن شوری دریاچه دیگر آرتمیای زنده‌ای در دریاچه ارومیه وجود ندارد.

به اعتقاد کارشناسان آرتمیا از بین کل جانوران پرسلولی در کره خاکی مقاوم‌ترین گونه در زمینه زیست در آب با میزان شوری بالاست ولی متأسفانه شرایط موجود دریاچه ارومیه و رسیدن آب آن به حالت فوق اشباع موجب به خطر افتادن حیات آرتمیا نیز شده است.

آرتمیا از بین کل جانوران پرسلولی در کره خاکی مقاوم‌ترین گونه در زمینه زیست در آب با میزان شوری بالاست ولی متاسفانه شرایط موجود دریاچه ارومیه و رسیدن آب آن به حالت فوق اشباع موجب به خطر افتادن حیات آرتمیا شده است

در دهه ۷۰ دریاچه ارومیه یکی از بهترین مکان‌ها و زیستگاه‌های جهانی آرتمیا بود ولی متأسفانه در دو دهه اخیر به دلیل مشکلات اکولوژیکی حادث‌شده هیچ‌گونه آرتمیایی از دریاچه ارومیه بهره‌برداری نشده و شرایط فعلی آن نیز هر روز بحرانی‌تر می‌شود.

بارش‌های مناسب بهاره هرچند بارقه‌های امیدی از بهبود نسبی دریاچه ارومیه و به‌تبع آن آرتمیا در دل‌ها زنده کرد اما با آغاز فصل گرما و تبخیر آب دریاچه ارومیه به همراه بالا رفتن میزان غلظت نمک این کورسوی امید نیز خیلی زود جای خود را به افسوس داد.

نتایج مطالعات دانشگاهی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، در سه‌ماهه فصل بهار آرتمیا در ورود آب به مصب های رودخانه به دریاچه بلافاصله اقدام به ادامه حیات و تکثیر کرده است ولی متأسفانه چون ورودی آب‌ها در دریاچه ارومیه موقتی بوده بلافاصله بعد از خشک‌سالی از بین می‌رود.

خشک‌سالی‌های یک دهه اخیر در منطقه و تبخیر بسیار بالا به همراه گرمای بیش‌ازحد و کاهش آب ورودی به دریاچه ارومیه سبب شده بود که غلظت نمک در روزهای اخیر به بالای ۳۶۰ گرم بر لیتر رسیده و شرایط مطلوب برای ادامه حیات آرتمیا ارومیانا از بین برود.

بارش‌های اخیر تأثیری بر آرتمیای دریاچه ارومیه نداشت

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در خصوص آخرین وضعیت این‌گونه باارزش به خبرنگار مهر گفت: در زمان حاضر وضعیت آرتمیای دریاچه ارومیه همچنان بحرانی است و بارش‌های مناسب بهاره نیز تأثیری در بهبود وضعیت این گونه نداشت.

علی نکویی فرد با بیان اینکه در زمان حاضر سطح تراز دریاچه ارومیه با وجود افزایش میزان بارش‌های بهاره در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال گذشته کاهش دارد افزود: در ماه‌های فروردین و اردیبهشت به دلیل افزایش بارش و میزان آب ورودی به دریاچه ارومیه تنها در برخی مناطق دریاچه ارومیه به‌خصوص در مصب رودخانه‌ها شوری پایین آمده و تعداد خیلی ناچیزی آرتمیا مشاهده شد اما مجدد با آغاز فصل تبخیر در نیمه دوم خردادماه وضعیت به شرایط بسیار بحرانی بازگشت.

وی با اشاره به کاهش میزان ورودی به همراه تبخیر بالای آب دریاچه ارومیه در نیمه دوم خردادماه سال جاری اظهار داشت: در زمان حاضر میزان شوری و نمک دریاچه ارومیه به ۳۴۰ گرم در لیتر رسیده است.

وی خاطرنشان کرد: در نیمه دوم خردادماه امسال آرتمیای جوان به تعداد دو دهم عدد در لیتر و آرتمیای بالغ به تعداد چهاردهم عدد در لیتر مشاهده شد.

در زمان حاضر نیاز صنعت آبزی پروری کشور ۳۰ الی ۵۰ تن تخم آرتمیاست که ۱۰۰ درصد این نیاز از طریق واردات تامین می شود

نکویی فرد با تأکید بر اینکه در حالت کلی آرتمیای دریاچه ارومیه وضعیت مناسبی ندارد اضافه کرد: شوری مطلوب برای زنده ماندن آرتمیا ۱۵۰گرم نمک در لیتر است اما میزان شوری کنونی دریاچه ارومیه به حدی است که آرتمیا قادر به ادامه زندگی نیست.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با بیان اینکه در دهه ۷۰ دریاچه ارومیه منبع عظیم تخم، بیومس آرتمیا در دنیا بود اظهار داشت: امروز کل نیاز منابع آبزی‌پروری ما به آرتمیا از طریق واردات تأمین می‌شود.

وی با بیان اینکه آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته‌شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲ درصد پروتئین و چهار درصد چربی دارد گفت: می‌توان میزان چربی آرتمیا را در پرورش مصنوعی و غذادهی دستی به میزان ۱۴ درصد افزایش داد.

نکویی فرد با اشاره به اینکه آرتمیا منبع غذایی مهم صنعت آبزی پروی به‌خصوص شاه‌میگو است گفت: در زمان حاضر نیاز صنعت آبزی‌پروری کشور ۳۰ الی ۵۰ تن تخم آرتمیاست که ۱۰۰ درصد این نیاز از طریق واردات تأمین می‌شود.

در حال حاضر هیچ تولید آرتمیایی در کشور نداریم

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با تأکید بر اینکه هم‌اکنون تولید آرتمیا در کشور نداریم و آنچه توسط بخش خصوصی به میزان دو تن صورت می‌گیرد بسیار ناچیز است گفت: بر اساس سیاست‌گذاری‌های صورت گرفته مقررشده هرسال نزدیک ۱۰ درصد نیاز کشور به آرتمیا را تأمین کنیم که نیازمند حمایت و اختصاص اعتبارات موردنیاز است.

وی در خصوص سؤالی مبنی بر طرح‌ها و تحقیقات در حال انجام در زمینه آرتیما پاسخ داد: متأسفانه در زمینه پایش و احیای آرتمیا طرح‌هایی در دست اجراست که همه این طرح‌ها از محل بودجه داخلی مرکز صورت می‌گیرد و هیچ اعتباری از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به طرح‌ها اختصاص داده نشده است.

ایجاد بانک ژن آرتمیا نزدیک سه الی چهارسال است مطرح شده اما به دلیل عدم تخصیص اعتبارات مورد نیاز هنوز اجرایی نشده است

نکویی فرد با گلایه از ناچیز بودن اعتبارات اختصاص‌یافته به طرح‌های تحقیقاتی این مرکز عنوان کرد: با اعتبارات موجود تنها امکان رصد آرتمیا در سه ایستگاه دریاچه ارومیه فراهم است اگر اعتبارات موردنیاز فراهم شود قادر خواهیم بود این پایش را در ۳۰ ایستگاه انجام دهیم.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در خصوص تهیه بانک ژن آرتمیا در کشور افزود: برای اجرای این طرح به ۳۰ میلیارد ریال اعتبار برای راه‌اندازی یک بانک ژن در بستر دریاچه و در ۱۰ هکتار زمین نیاز است و سالانه نیازمند تزریق و تعریف یک میلیارد ریال برای حرکت در مسیر استانداردهای جهانی است چراکه حق اعتبار به فائو نیز باید سالانه پرداخت شود تا این بانک ژن مرکز رفرنس در آسیا و منطقه باشد.

نکویی فرد با بیان اینکه ایجاد بانک ژن آرتمیا نزدیک سه الی چهار سال است مطرح‌شده اما به دلیل عدم تخصیص اعتبارات موردنیاز هنوز اجرایی نشده است گفت: طرح مهم و قابل‌ذکر دیگر بررسی و راه‌اندازی بانک سیست در کشور است که این طرح یک طرح بین‌المللی است و نیازمند حمایت دستگاه‌های مرتبط برای راه‌اندازی این بانک هستیم.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با تأکید بر اینکه تاکنون برای بانک سیست هیچ‌گونه اعتباری تخصیص پیدا نکرده علی‌رغم اینکه طرح در ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز ارائه شده است اظهار داشت: آرتمیا به جهت تجاری و اقتصادی اهمیت بالایی در کشور دارد که امید می‌رود امسال حمایت‌های لازم در این خصوص صورت گیرد.

پرورش آرتمیا در ۲ منطقه کشور در حال انجام است

نکویی فرد با اشاره به پرورش آرتمیا در کشور اظهار داشت: هم‌اکنون پرورش آرتمیا به‌صورت صنعتی در دو منطقه دشت فسندوز آذربایجان غربی و نیز استان کرمان توسط بخش خصوصی در حال انجام است و در کرمان نزدیک دو تن آرتمیا تولید شده است.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیا افزود: به‌صورت تحقیقاتی و علمی نیز با اخذ مجوز از محیط‌زیست آذربایجان غربی اقدام به پرورش آرتمیا در ۱۰ هکتار از بستر دریاچه ارومیه با استفاده از آب‌های نامتعارف و آب انتقال‌یافته از تصفیه‌خانه گلمان خواهیم کرد.

جمعیت آرتمیا در دریاچه ارومیه وابسته به شوری است و به دلیل بالا بودن شوری آب دریاچه ارومیه سالیان متمادی است این گونه باارزش وضعیت مناسبی در دریاچه ندارد

اظهارات نکویی فرد در حالی است که رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه نیز با تأیید شرایط نامناسب آرتمیا در دریاچه ارومیه اظهار داشت: جمعیت آرتمیا در دریاچه ارومیه وابسته به شوری است و به دلیل بالا بودن شوری آب دریاچه ارومیه سالیان متمادی است این گونه باارزش وضعیت مناسبی در دریاچه ندارد.

ناصر آق در گفتگو با خبرنگار مهر ادامه داد: برای اینکه آرتمیا در دریاچه ارومیه زندگی کند و نوزاد آرتمیا از تخم زنده بیرون بیاید باید شوری دریاچه ارومیه کمتر از ۸۰ گرم در لیتر باشد، این در حالی است که نزدیک دو دهه است شوری دریاچه ارومیه به‌صورت متوسط ۳۰۰ گرم بر لیتر است بنابراین در سال‌های اخیر ما شاهد وضعیت بحرانی آرتمیا در دریاچه ارومیه هستیم.

وی با اشاره به اینکه سالیان متمادی است جمعیت متراکمی از آرتمیا در دریاچه ارومیه مشاهده نشده است گفت: در منطقه شمال دریاچه ارومیه به دلیل بالا بودن غلظت بالای نمک هیچ آرتمیایی وجود ندارد تنها در بخش جنوبی دریاچه ارومیه هم‌اکنون سیست آرتمیا موجود است.

برداشت و بهره‌برداری از آرتمیا در شرایط فعلی دریاچه ارومیه غیرممکن است

رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه با بیان اینکه طی ۱۰ سال گذشته طرح تفکیک دریاچه ارومیه به دو بخش جنوبی و شمالی برای حفظ آرتمیا از سوی این پژوهشکده مطرح شد افزود: در آن سال‌ها این طرح چندان مورد استقبال قرار نگرفت اما امروز همه به این نتیجه رسیده‌اند که تنها راه نجات آرتمیا تفکیک دریاچه ارومیه به دو بخش جنوبی و شمالی است.

آق ادامه داد: در بخش جنوب دریاچه ارومیه میزان شوری آب دریاچه کم و زمینه برای ادامه حیات آرتمیا بیش از بخش شمالی آن فراهم است که با احیای فازبندی می‌توان زمینه احیای دریاچه ارومیه و آرتمیا را فراهم کرد.

رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه همچنین ایجاد استخر و مکان‌های مصنوعی در حاشیه دریاچه ارومیه را یکی دیگر از راه‌های حفظ «آرتمیا ارومیانا» دانست و افزود: با ایجاد این استخرها هم زمینه اشتغال فراهم‌شده و هم می‌توان از ذخایر آرتمیا صیانت کرد.

وی با تأکید بر برنامه‌ریزی کارشناسی شده، اصولی و علمی برای نجات دریاچه ارومیه و آرتمیا از شرایط فعلی گفت: می‌توان با استفاده از آب‌های موجود مانند رودخانه‌های منتهی به این دریاچه با صرف اعتبارات لازم تا حدودی مشکل فعلی دریاچه ارومیه را حل کرد.

آق با تأکید بر اینکه باوجوداین میزان کاهش هنوز تخم آرتمیا در دریاچه ارومیه موجود است گفت: اما ادامه روند کنونی و بحران دریاچه ارومیه موجب بالا رفتن میزان شوری آب و غلظت نمک دریاچه شده و تهدید جدی برای ادامه حیات آرتمیا محسوب می‌شود.

شرایط برای ادامه حیات آرتمیا فراهم نیست

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی نیز در خصوص آخرین وضعیت آرتمیا به خبرنگار مهر گفت: متأسفانه با تشدید بحران زیست‌محیطی دریاچه ارومیه سال‌های متمادی است آرتمیا نیز شرایط بحرانی را سپری می‌کند.

حجت جباری با تأکید بر اینکه ذخایر آرتمیا در دریاچه ارومیه کاهش شدیدی یافته است افزود: هم‌اکنون دریاچه ارومیه شرایط مطلوب برای زیست آرتمیا ندارد اقدامی که در حال حاضر ما برای حفظ و صیانت از آرتمیا می‌توانیم انجام دهیم این است که زیستگاه لازم را برای پرورش آرتمیا تهیه‌کرده و با اقدامات حفاظتی ذخایر این‌گونه باارزش را صیانت کنیم.

وی با بیان اینکه به دلیل شرایط بحرانی دریاچه ارومیه از سال ۷۶ تاکنون شاهد کاهش جمعیت، سیست و تخم آرتمیا در دریاچه بوده‌ایم اظهار داشت: در حال حاضر تنها سیست آرتمیا در دریاچه ارومیه وجود دارد که اگر شرایط احیای دریاچه ارومیه فراهم و این تالاب بهبود نسبی یابد آرتمیا نیز قادر به ادامه حیات خواهد بود.

در حال حاضر تنها سیست(تخم) آرتمیا در دریاچه ارومیه وجود دارد که اگر شرایط احیای دریاچه ارومیه فراهم و این تالاب بهبود نسبی یابد آرتمیا نیز قادر به ادامه حیات خواهد بود

وی گفت: در ماه‌های آتی شرایط دریاچه ارومیه به دلیل بالا بودن میزان تبخیر بحرانی‌تر شده و به‌تبع آرتمیا نیز در شرایط بحرانی‌تر قرار می‌گیرد هم‌اکنون تنها اقدامی که می‌توان انجام داد تهیه بانک ژنی و ذخیره‌سازی سیست آرتمیاست تا زمانی اگر دریاچه بهبود یافت بتوان مجدد آرتمیا را پرورش داد.

خشک‌سالی حاکم بر دریاچه ارومیه، تبخیر بالای آب، تغییر وضعیت زیستی دریاچه، مدیریت ناصحیح در استفاده از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، احداث سدها به همراه دخالت عوامل انسانی از اهم دلایل به خطر افتادن حیات دریاچه ارومیه و تنها موجود زنده آن آرتمیا به شمار می‌رود.

کارشناسان و مسئولان در تلاش هستند با دستیابی به راهکارهای پژوهشی، علمی و نیز عملی کردن آن‌ها برای رفع مشکلات و ایجاد شرایط مناسب به‌منظور صیانت از تنها موجود زنده دریاچه ارومیه اقدام کنند.

در حال حاضر ذخایر سیست و تخم آرتمیا در دریاچه ارومیه نسبت به سال ۷۶ کاهش بسیار چشمگیری دارد و طرح‌های احیای آن در استخرهای مصنوعی، ایجاد بانک ژنی و... هرچقدر هم به واقعیت نزدیک باشد نمی‌تواند از نگرانی خطر انقراض تنها موجود زنده دومین دریاچه شور ارومیه بکاهد.