نگاهی به مجموعه داستان آذر ماه آخر پاییز کاری از ابراهیم گلستان

ابراهیم گلستان (۱۳۰۰) نویسنده، روشنفکر، فیلمساز ایرانی است. وی در داستان نویسی شیوه ای خاص و منحصر به فرد داشته است که برخی آن را متاثر از ارنست همینگوی نویسنده برجسته آمریکایی می دانند. او در داستان نویسی معاصر نقشی انکار نشدنی داشته است. یکی از کارهایی که ابراهیم گلستان در داستان نویسی انجام می داد، خلق مجموعه داستان هایی است که داستان های آن به گونه ای به یکدیگر مرتبط هستند. این نوع داستان‌ها نه بر اساس درون ‌مایه یا شخصیت‌های داستانی، بلکه براساس ساختارهای مشابه به یکدیگر مرتبط می ‌شوند. برخی از آثار گلستان عبارتند از: مد و مه، شکار سایه، آذر ماه آخر پاییز ، اسرار گنج دره جنی و خروس.

آذر ماه آخر پاییز؛

آذر ماه آخر پاییز اولین بار در سال ۱۳۴۷ شمسی منتشر شد. این مجموعه حاوی هفت داستان کوتاه به نام های به دزدی رفته‌ها، آذر، ماه آخر پاییز، تب عصیان، در خم راه، یادگار سپرده، شب دراز، میان دیروز و فردا است. داستان های این مجموعه بیشتر روایتگر فضای جامعه ی ایران در دهه های ۲۰ و ۳۰ شمسی است.

داستان های آذر ماه آخر پاییز به نوعی با یکدیگر ارتباط پیدا می کنند که این ارتباط نیز به گونه ای خاص حاصل می شود. شیوه ی روایت و زبان هر یک از داستان ها می تواند مخاطب خود را به یاد داستان دیگری از این مجموعه بیندازد. درون مایه ی کلی این اثر نیز شاید ترس، وحشت و اضطراب باشد زیرا این عناصر در تمام داستان ها جاری است و شخصیت ها نیز هر کدام این حالات روانی را در خلال داستان تجربه می کنند.

این داستان ها با لحن ویژه و فرم خود و نه تنها با دیالوگ و محتوا، برهه ای از تاریخ را به شکلی واضح روایت می کنند. شاید مخاطبی که اهل مطالعه ی تاریخ نباشد، در مواجهه با این اثر بتواند اطلاعاتی را دریافت کند که در نهایت باعث مطلع شدن وی از آن دوران تاریخی می شود. عامل دیگری که موجب می شود آذر ماه آخر پاییز علاوه بر روایت داستان روایت دقیق جامعه در دو دهه باشد، شخصیت هایی است که طیف های مختلفی را شامل می شوند. طیف هایی که در کنار هم جامعه ای را شکل می دهند. جامعه ای که “درمانده” است، همانند شخصیت های درمانده ی این کتاب. این ترس و درماندگی در هر کدام از شخصیت های این کتاب متفاوت و متنوع است.

در داستان اول شخصیت دچار ترسی مبهم و عجیب است. این ترس مانند اضطراب و وسواس به گونه ای واگیر دار است تا جایی که مخاطب می بیند که چطور این ترس از شخصی به شخص دیگر انتقال پیدا می کند و موضوعی اساسی و مهم تبدیل می شود. در “پاییز فصل آخر” سال است مردی به خاطر کاری که مجاز نیست در شبی بارانی در خیابان ها به نوعی سرگردان است و کل داستان قرار است که او یک تصمیم بگیرد اما ترس و درماندگی این شخصیت مانع از تصمیم گیری و حتی رفتاری منطقی در شخصیت می شود.

همانطور که گفته شد این ترس و درماندگی در دیگر داستان ها نیز وجود دارد و مخاطب با تنوع این حالت روانی در اشخاص مختلف روبرو می شود که این نیز می تواند از روانکانه بودن و تیز بین بودن نویسنده سرچشمه گرفته باشد. یکی دیگر از نکاتی که هر چه بیشتر باعث باور پذیری حالت های شخصیت ها می شود همان رابطه ی بین متنی میان داستان های مجموعه آذر ماه آخر پاییز است. این رابطه می تواند مخاطب را در دست یافتن به معانی بیش ‌تر کمک می ‌کند.

می توان گفت ابراهیم گلستان از زمره نویسندگانی بود که در روایت آثار خود به واقع رئالیست بود. این تاکید به این خاطر است که با توجه به تاخیر ورود رئالیسم به ایران این مکتب همواره در کشور ما دچار نقص هایی بوده است اما ابراهیم گلستان با روایت های تمام رئالیست خود در جا انداختن این مکتب در ایران نیز نقش بسزایی را ایفا کرده است. او بیشتر از آنکه بگوید و توصیف کند، واقعیت را بی کم و کاست نشان می دهد. مجموعه داستان آذر ماه آخر پاییز بارها در ایران منتشر شده است که اولین آن پس از انقلاب ۵۷ انتشارات بازتاب نگار بوده است.