ارزشهای دینی زیربنای فرهنگ جامعه هستند و جایگزینی ندارند
گروه فرهنگی_ استادیار علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید به اینکه ارزشهای اصلی ما مانند اعتقاد به توحید، رسالت پیامبر(ص) و امامت، وحدت و هماهنگی ملت ما را حفظ میکند، اضافه کرد: کسانی که ارزشهای دینی را نمیخواهند، بدانند که این ارزشها زیربنای فرهنگ جامعه ما هستند و هیچ جایگزینی برایشان وجود ندارد.
غلامرضا حسنی درمیان، جامعهشناس و پژوهشگر اجتماعی، در گفتوگو با ایکنا از خراسان رضوی، با تأکید به اینکه ارزشهای اصلی ما همانند اعتقاد به توحید، رسالت پیامبر(ص) و امامت، وحدت و هماهنگی ملت ما را حفظ میکند، اضافه کرد: کسانی که ارزشهای دینی را نمیخواهند، بدانند که این ارزشها زیربنای فرهنگ جامعه ما هستند و هیچ جایگزینی برایشان وجود ندارد.
انقلاب اسلامی در وجوه فرهنگی خاص شد
این استادیار علوم اجتماعی با بیان این مطلب که انقلاب اسلامی را بیشتر متصل به یک دگرگونی فرهنگی و در بخشی، مرتبط به دگرگونی ایدئولوژیک میدانند تا یک انقلاب اقتصادی یا انقلاب سیاسی صرف، ادامه داد: انقلاب اسلامی در وجوه فرهنگی خاص شد.
وی با اشاره به برخی شرایط فرهنگی که انقلاب اسلامی به مقابله با آن پرداخت، عنوان کرد: انقلاب اسلامی با نظام اشرافیت و نظامی که عدالت به ویژه عدالت توزیعی کمتر در آن لحاظ بود و ارزشهای خانواده در آن تهدید میشد، یا در بُعد ارزشهای اعتقادی و دینی، ساختار سیاسی به سمت سکولاریسم پیش میرفت مخالف بود.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی به دنبال آن بود که فاصله بین ساختار سیاسی و ساختار عمومی جامعه از بین برود، ادامه داد: جمهوری اسلامی در ذات خود، به دنبال ایجاد حاکمیتی برای به دست گرفتن قدرت نبود بلکه معنای جدیدی از قدرت ارائه کرد، یعنی اقتداری که مردم آن را پذیرفتهاند؛ بنابراین حاکمیت تبلور قدرت مردم بود و نه قدرت سیاسی یک حزب، گروه یا یک شخص.
بسط ارزشهای دینی در حوزههای مختلف؛ هدف فرهنگی انقلاب
حسنی درمیان با اظهار این مطلب که ایرانیان از قرنها پیش جامعهای دینی داشته و به دنبال استقلال و آزادی بودند، در خصوص ارزشهای فرهنگی انقلاب اسلامی، اظهار کرد: در انقلاب که با مشارکت همه اقشار مردم روی داد، به دنبال این بودیم که ارزشهای دینی در حوزههای توسعهای، علم و دانش و حوزههای مختلف را بسط دهیم و جامعهای بسازیم که به لحاظ اعتقادی و همچنین به لحاظ اقتصادی_اجتماعی مبتنی بر آن اعتقادات، به سمت عدالت عمومی پیش برود؛ جمهوری اسلامی برای تحقق این اهداف نیاز به یک ساختار فرهنگی داشت.
وی با اشاره به لزوم برخورداری از ساختار در جهت بازسازی فرهنگی و تحقق اهداف ارزشی انقلاب، بیان کرد: کشورهای بیگانه وقتی دیدند منافع آنها در ایران پس از انقلاب به خطر افتاده، جنگ را به ما تحمیل کردند؛ این جنگ با اینکه بسیاری از نقاط قوت و ضعف ما را به خودمان نشان داد و همگرایی و اتحاد بین ملت که بزرگترین قوت ما بود در آن بروز یافت اما انرژی ما را برای ساختن نظام فرهنگی و آنچه به دنبال آن بودیم، تحلیل برد.
این استاد دانشگاه با تأکید به اینکه همگرایی ملت و اتحاد بین دولت و ملت در دهه 60 بروز یافت و همچنان نیز ادامه دارد، افزود: هرچند امروز روزنههایی از خطر و آسیب فرهنگی دیده میشود.
حسنی درمیان در رابطه به تحقق و حفظ ارزشهای فرهنگی مورد نظر انقلاب، این موضوع را از دو بُعد خارجی و داخلی مورد بررسی قرار داد و افزود: همانطور که اوایل انقلاب با کشورهایی که دشمن بودیم، همچنان دشمن هستیم، با دوستانمان دوستیم، ایران هنوز در بین تودههای خارج از کشور، یک کشور عدالتخواه و در چالش با مرکزیت قدرت جهانی شناخته میشود؛ بنابراین اصولمان حفظ شده و خطوط قرمز و همبستگی ملی در بین همه احزاب ما وجود دارد اما وضعیت در بدنه اجتماعی داخل کشور متفاوت است.
وی در همین راستا اضافه کرد: آن عدهای که در عرصههای جنگ و سختیهای اجتماعی بزرگترین ایثار را داشتهاند، هنوز احساس محرومیت دارند و با توجه به شواهد آماری، فاصله طبقاتی و محرومیتها افزایش یافته که اگر این احساس، فقط در حد یک احساس هم باشد، به همگرایی اجتماعی ضربه میزند و نوعی واگرایی اجتماعی ایجاد میکند که باعث میشود مشارکت اجتماعی برخی اقشار را از دست بدهیم.
این جامعهشناس با تأکید به لزوم حفظ وحدت مردم در شعاع ارزشهای ملی، تأکید کرد: اینکه توقع داشته باشیم همه افراد جامعه موافق ما باشند باطل و غیرممکن است اما در سیاستگذاریها باید همه 80 میلیون نفر ایرانی و حتی حدود 5 میلیون ایرانی خارج از کشور را در نظر داشته باشیم؛ بنابراین هنر مدیریت سیاسی بهویژه از طریق احزاب این است که بتوانند مردم را حول اشتراکها حفظ کنند؛ بهعنوان مثال در مواردی که به پرچم یا هویت ملی ما توهین میشود، نباید به فکر موقعیت شخصی و حزبی بود بلکه همه باید نسبت به آن حساس باشند.
این استادیار علوم اجتماعی در خصوص علت اهمیت توجه به ارزشهای ملی در جهت تحقق فرهنگ صحیح، اظهار کرد: فرهنگ ملی و عمومی باید ارزش یابد؛ چراکه خردهفرهنگها در خدمت فرهنگ عمومی هستند و این فرهنگ عمومی است که همگرایی اجتماعی را ایجاد میکند.
اساس حفظ یک نظام فرهنگی، حفظ وحدت دینی است
حسنی با تأکید به اینکه اساس یک نظام فرهنگی، حفظ وحدت عمومی و ملی در حوزههای مختلف از جمله حوزه دینی است، اضافه کرد: حساسیتهای کاذب نسبت به جزئیات، به همگرایی ضربه میزند؛ اگر نتوانیم این وحدت و همگرایی را به وجود آوریم، ممکن است در یک پروسه درازمدت به ضد خودمان تبدیل شویم.
حسنی درمیان در همین راستا تنوع و تفاوتهای فرهنگی در حوزههای مختلف قومیتی و ... را یک ظرفیت برشمرد و تأکید کرد: تکثر و تنوع اگر وحدت خود را حفظ کند منجر به انسجام بیشتر خواهد شد؛ بنابراین اگر به این تنوع فرهنگی به عنوان ظرفیت نگاه شود، برنامهها و سیاستهای ما طوری خواهد بود که همه مردم را زیر چتر عدالت اجتماعی قرار میدهد.
نقش نظام آموزشی در تحقق وحدت ملی
وی در ادامه گفتههای خود در رابطه با نقش آموزش در حفظ وحدت و فرهنگ عمومی مردم، عنوان کرد: نظامهای آموزشی رسمی و غیررسمی ما باید ارزشهای محوری کشور را در برنامههایشان لحاظ کنند؛ ارزشهای ملی از جمله پرچم، مقدسات و ... در همین نظامهای آموزشی باید بازتولید شوند، البته نه اینکه فقط در حرف این کار را انجام دهیم بلکه باید در عمل هم صورت گیرد؛ عمل را الگوها نشان میدهند و معلمان، مدیران، هنرمندان و ورزشکاران همان الگوها هستند.
استادیار علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد با اظهار این مطلب که اگر الگوها اصول جمهوریت دینی را رعایت نکنند، نمیشود انتظار داشت در سطوح پایین این همگرایی اتفاق بیفتد، اضافه کرد: دلیلش هم آن است که فرد در نظام اجتماعی رشد میکند و این نظام اجتماعی زمینه را برای توسعه بستر فرهنگ ایجاد میکند.
وی در همین راستا ادامه داد: در پژوهشی که در شهر مشهد انجام دادم یکی از آسیب فرهنگی بارز، شکاف بین ذهنیت و عینیت بود یعنی آنچه میپنداریم با آنچه عمل میکنیم تفاوت و فاصله دارد.
این پژوهشگر اجتماعی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این مطلب که در تعریف امام خمینی(ره) به جای قدرت، خدمت مطرح است، درباره فرهنگ خدمت در جامعه، اظهار کرد: اقتداری وجود دارد که افراد به طور مشروع و در نظام انتخاباتی به افراد واگذار میکنند؛ افرادی که مسئولیتی پیدا میکنند نیز باید بدانند مسئولیت در این کشور با سایر کشورهای غیردینی تفاوت ماهوی دارد و آنها باید در عمل، خدمتگزار واقعی مردم باشند نه در سخن؛ چراکه در سخن همه از مردم تعریف و آنها را ستایش میکنند.
حسنی درمیان با تأکید به لزوم خدمترسانی واقعی به مردم از سوی مسئولان، ابراز کرد: این ارادت به مردم لازم نیست در سخن مطرح شود بلکه باید به تدریج در عملکرد سیستمی نشان داده شود و مسئولان نشان دهند در اتفاقاتی که رخ میدهد، در خط مقدم مسائل اجتماعی و در بطن وقایع هستند، همچنین اگر مشکل اقتصادی وجود دارد، شفاف با مردم در میان بگذارند؛ اگر مسئولان این چنین باشند، مردم نیز مشارکتشان را نشان خواهند داد.
حسنی در میان تأکید کرد: اگر کسی فکر میکند نمیتواند در قدرت به خواسته مادیاش برسد و نمیتواند سختیهای خدمت را تحمل کند و یا اگر میداند ناتوان است نباید مسئولیتی بپذیرد.
وی در پایان سخنانش با بیان اینکه حفظ فرهنگ به حفظ ارزشهای ملی بستگی دارد، افزود: ارزشهای ملی و مذهبی ما در هم تنیده شدهاند؛ حفظ تمامیت ارضی کشور به معنای حفظ تمامیت ارضی اعتقادات ما است چراکه وقتی کشورمان را حفظ کنیم اعتقاداتمان را حفظ کردهایم؛ علت اینکه پیامبر(ص) مدینه را به عنوان یک مرکز انتخاب کردند هم حفظ همین ارزشها و اعتقادات بوده است.
وی با اشاره به اینکه ارزشهای اصلی ما مانند اعتقاد به توحید، رسالت پیامبر(ص) و امامت، وحدت و هماهنگی ملت ما را حفظ میکند، اضافه کرد: کسانی که ارزشهای دینی را نمیخواهند بدانند که این ارزشها زیربنای فرهنگ جامعه ما هستند و هیچ جایگزینی برایشان وجود ندارد اما در همینحال خرافهزدایی و جهلزدایی برای هر فرهنگی لازم است و توجه عالمان، نخبگان، اندیشکدهها، حوزهها و مراکز آموزش عالی را میطلبد.
حسنی درمیان همچنین به لزوم توجه به راهحل مشکلات از درون تأکید کرد و افزود: تهدیدهای خارجی همیشه هستند و ما اگر علت آسیبها را به عوامل بیرونی ارجاع دهیم، کاری از پیش نخواهیم برد چراکه این تهدیدها همیشه بوده و هستند و خواهند بود.