استفاده از رنگ‌دانه‌ها برای تعیین اصالت آثار تاریخی‌فرهنگی

به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، رویا بهادری، استادیار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی‌فرهنگی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری این مطلب را روز گذشته 24 بهمن 96 در نخستین همایش و کارگاه تخصصی تعیین اصالت اشیای تاریخی‌فرهنگی و هنری اعلام کرد.

او با عنوان تعیین اصالت نسخه‌های خطی به وسیله شناسایی رنگ‌دانهها و رنگینه‌های آنها به سخنرانی پرداخت و گفت: «کاربرد بسیاری از این رنگ‌دانهها مثل زرنیخ، سفید سرب، سرنج، شنگرف، مالاکیت، آبی مصری، وردیگریس، زعفران، آزوریت و لاجورد به دوره باستان و تعدادی نیز مثل آبی پروس، سبز زمردی، باریت، اکسید تیتانیم، اکسید روی، آبی کبالت، زرد باریم، زرد کروم، زرد کادمیوم و قرمز کادمیوم به قرون 18، 19 و 20 برمی‌گردد.»

او با اشاره به آنالیز رنگ‌های به‌کاررفته در 19 نسخه تاریخی قرآنی، از تاریخ‌گذاری و بررسی اصالت تاریخی این نسخه‌ها با توجه به نوع مواد به کار رفته خبر داد.

بهادری افزود: «برای شناسایی نمونه‌ها علاوه بر روش‌های شیمیایی از روش‌های دستگاهی مثل طیف سنجی فروسرخ تبدیل فوریه مجهز به سلول ATR، طیف سنجی رامان، میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM) و میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به تجزیه شیمیایی پاشندگی پرتو ایکس (SEM- EDX) برای شناسایی رنگ‌های طلایی و غیر طلایی استفاده شد.»

او اظهار کرد: «بررسی رنگ‌های طلایی به کار رفته در تزیینات 12 نسخه خطی نشان داد که از 24 نمونه رنگ طلایی، 10 نمونه طلا، دو نمونه آلیاژ طلا و نقره، 10نمونه مخلوط مس، روی و قلع و دو نمونه زعفران و قلع است.»

او با بیان این نکته که این رنگ‌ها در خطوط حاشیه، سر سوره، مرکب و علامت آیه به کار رفته بودند، گفت: «به نظر می‌رسد کاربرد آلیاژها به‌جای طلا مربوط به بعد از دوره صفویه است، به همین دلیل شناسایی سایر رنگ‌های به‌کاررفته در این نسخه‌ها و چند نسخه قرآنی دیگر انجام شد.»

بهادری افزود: «آنالیز 55 نمونه رنگ به کار رفته در تزیینات نشان داد از وجود رنگینه و رنگ‌دانههایی مثل نیل، روناس، سفید سرب، کلسیت، شنگرف، سرنج، زرنیخ و زنگار (وردیگریس)، زعفران و آزوریت که از همه آنها در رساله‌های قدیمی نام برده شده، از مواد متداول در دوره صفویه بوده است.»

به گفته او، علاوه بر ترکیبات نامبرده در بالا از ترکیبات منگنز، نقره، آبی پروس و سبز زمردی نیز استفاده شده بود که نشان می‌داد این نسخه‌ها متعلق به دوره قاجاریه هستند.

او افزود: «دو رنگ‌دانه آبی پروس و سبز زمردی به ترتیب در سال‌های 1704 و 1818 میلادی به روش‌های مصنوعی تهیه و وارد بازار شدند و خیلی زود توانستند جای خود را در بین رنگ‌دانههای طبیعی به دلیل شفافیت و سهولت کاربرد باز کنند.»

بهادری اظهار کرد: «با توجه به شناسایی رنگ‌دانههای به‌کار‌رفته در تزئینات نسخه‌های خطی می‌توان آنها را به دو دوره صفوی و قاجار دسته‌بندی کرد.»

او افزود: «بر این اساس در صورت استفاده از رنگ‌دانههایی مانند آبی پروس یا سبز زمردی در نسخه‌هایی که ادعا می‌شود مربوط به قبل از قاجار است، باید به اصالت آنها شک کرد.»

او در پایان خاطر نشان کرد: «در رنگ‌های به کار رفته در نسخه‌هایی که از طلا در آنها استفاده شده بود رنگ‌دانههای جدید به کار نرفته بود.»

بررسی اصالت سنجی تابلوهای نقاشی سه پایه‌ای

در ادامه نشست، محسن قانونی، پژوهشگر آزاد با عنوان «استفاده از روش‌های مطالعه فن‌شناختی و آسیب‌شناختی در بررسی اصالت‌سنجی تابلوهای نقاشی سه‌پایه‌ای» به سخنرانی پرداخت.

این دکترای مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی گفت: «از دیرباز تاکنون مبحث شناخت، بررسی و اصالت سنجی آثار نقاشی یکی از مهم‌ترین وجوه و دغدغه‌های موجود در قبال این آثار در موزه‌ها و مراکز نگهداری خصوصی و دولتی بوده است.»

او با بیان این نکته که پیش از ورود به سده بیستم و توسعه روش‌های مطالعه علمی آثار نقاشی، بسیاری از بررسی‌ها در این حوزه دقت نظر لازم برای پذیرش قطعی و مستند را نداشته‌اند، گفت: آنچه از برآیند اینگونه کارشناسی‌ها و بررسی‌ها در طول ادوار مختلف تاریخی به دست می‌آید لزوم استفاده از روش‌هایی است که بتوانند به صورت علمی با کمترین میزان دخالت در آثار و با قطعیت به نتایجی قابل اتکا برسد.

قانونی افزود: «با ورود به سده بیستم و توسعه علوم مختلف، روش‌های مطالعه علمی آثار نقاشی، از ساده ترین روش‌ها تا پیشرفته‌ترین روش‌های آنالیز دستگاهی در خدمت مقاصد فن‌شناختی و آسیب شناختی مرتبط با حوزه اصالت سنجی و حفظ آثار نقاشی قرار گرفتند. به گفته او، این روش‌های مطالعه فیزیکی و شیمیایی آثار توانستند براساس نیاز گروه مطالعه کننده روی اثر، نتایجی قابل اتکا و قابل پذیرش در مجامع علمی به دست آورند به گونه‌ای که امروزه استفاده از این روش‌ها اصلی جدایی ناپذیر از مراحل مطالعه، نگاهداشت و مرمت آثار نقاشی است.»

استفاده از روش‌های غیرتهاجمی برای مستندنگاری

مانفرد شراینر، از موسسه علم و فناوری در هنر، آکادمی هنرهای زیبای اتریش دیگر سخنران این نشست بود.

او در سخنان خود با موضوع «استفاده از روش‌های غیرتهاجمی برای مستندنگاری و آنالیز غیرتهاجمی میراث‌فرهنگی» از پیشرفت شگرف تکنیک‌های کامپیوتری و الکترونیک در دهه‌های گذشته خبر داد.

او با اشاره به روش‌های جدید در تصویربرداری دیجیتال و شیمی گفت: «این روش‌ها نه تنها در شناسایی مواد، بلکه در اصل و اصالت، ساخت و ساز فنی و حفاظت افق‌های جدیدی را به وجود آورده است.»

او با بیان این نکته که به موازات توسعه سازمانی، الزامات تجزیه و تحلیل مواد تغییر یافته است، در توضیح دلیل آن گفت: «امروزه روش‌های غیر مخرب یا غیر تهاجمی ترجیح داده می‌شود.»

او افزود: «همچنین روش‌های تحلیلی هم باید در محل انجام شوند تا از آسیب و هزینه‌های بیمه بالا به علت حمل یک جسم به یک آزمایشگاه جلوگیری شود.»