مختصری از زندگینامه عالم جلیل القدر سید مرتضی رضوی کشمیری

تولد
سید مرتضی رضوی کشمیری در هشتم ربیع الاول سال 1268 هـ. ق. در ایالت کشمیر، در خانواده ای روحانی از سلسله سادات رضوی، به دنیا آمد.
پدرش سید مهدی شاه، فرزند سید محمد، عالمی زاهد بود که در ایالت کشمیر به تبلیغ معارف اسلامی و تدریس علوم دینی، اشتغال داشت.
مادرش بانویی دانشمند و با کمال بود. وی دوشا دوش همسرش سید مهدی شاه به تبلیغ و تدریس علوم مختلف می پرداخت که در تدریس و تعلیم دانش ریاضی دارای احاطه خاص و در این زمینه شهرت فراوانی داشت.[1]

نسب
سید مرتضی کشمیری از نوادگان امام رضا(علیه السلام) بوده که نسبش با چند واسطه درخشان به آن حضرت می رسد[2]از این رو به «رضوی» مشهور است.[3]
نسبت دیگر او، «قمی» است چه این که اجدادش از مدینه به قم مهاجرت نمودند و در آن شهر ماندگار شدند. جدّ بزرگش سید محمد اعرج فرزند احمد ابی المکارم فرزند ابوجعفر موسی مبرقع، اولین فرد از این خاندان بود که در سال 256 هـ. ق. به قم آمد. او در شب چهارشنبه 21 ماه ربیع الاول 296 هـ. ق. در قم وفات یافت و در خانه ای که برایش خریده بودند، به خاک سپرده شد. محل دفن او هم اکنون به نام مقبره موسای مبرقع در محله چهل اختران قم معروف است.[4]
او را «کشمیری» می گویند، چون جد هفتم وی سید ابوالحسن شاه از عالمان و فقیهان قمی بود که برای ترویج احکام دین به مشهد رضوی و از آن جا به ایالت کشمیر هندوستان هجرت کرده و در همان جا ماندگار شد و سلسله خاندان کشمیری را تأسیس کرد. قبر سید ابوالحسن رضوی قمی در محلی به نام «بلبل لَنکر» یا «بلبل لانکَر» واقع است که یکی از زیارت گاه های معروف کشمیر به حساب می آید.[5]

خاندان کشمیری
آل کشمیر که یک شاخه از آن به «آل هاشم» نیز شهرت دارد، از خاندان های معروف در ایالت کشمیر، قم و خصوصاًکربلا هستند. عالمان و فقیهان معروف بسیاری از آن برخاسته و منشأ خدمات فرهنگی و اجتماعی فراوانی در جامعه اسلامی بوده و هستند. از میان آنان می توان به عالمان و فقیهان زیر اشاره کرد:
سید عبدالله رضوی حائری آل کشمیری (متوفای 1305 هـ. ق)
سید محمدحسن فرزند سید عبدالله حائری، (متوفای 1328هـ. ق)
سید محمدعلی (متوفای 1376 هـ. ق.) فرزند سید محمدحسن فرزند سید عبدالله از عالمان مبارز در انقلاب میرزای شیرازی دوم علیه انگلیسی ها که مزدوران انگلیسی، منزل وی را درکربلا به توپ بستند.
سید میر مختار شاه رضوی حائری آل کشمیری (متوفای 1328 هـ. ق)
سید رضا آل کشمیری از روحانیون مبارز و از یاران آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی در عصر پهلوی که به عراق و از آن جا به بیروت تبعید و از یاران امام موسی صدر گردید.[6]

تحصیلات
سید مرتضی رضوی کشمیری، بعد از فراگیری خواندن و نوشتن و قرائت قرآن، مقدمات علوم دینی را از همان کودکی آغاز نموده و تا نوجوانی در کشمیر ادامه داد. او نهج البلاغه، شرح هدایه ملاصدرا، ریاضیات، منطق و فلسفه را زیر نظر مدرسان، فقیهان و دانشمندان ماهر کشمیر و با کمک فهم سرشار، استعداد فراوان و حافظه قوی، به خوبی فراگرفت. وی در سال1284هـ. ق. در سن 16 سالگی همراه دایی خود سید محمد کشمیری متوفای 1313 هـ. ق. برای تکمیل یافته های خود راهی شهرهای کربلا و نجف اشرف، شهر علم و فقاهت شد و در آن دو شهر نزد عالمان و فقیهان نامدار به کسب علوم عقلی و نقلی پرداخت و پس از سال ها تحصیل و تحقیق و تهذیب نفس، به درجه بلند اجتهاد و کمال نایل آمده، در ردیف دانشمندان آن عصر قرار گرفت.[7]
سید مرتضی کشمیری، در میان عالمان و فقیهان نجف و کربلا از جایگاه علمی خاص برخودار بود. وی علاوه بر احاطه بر زبان های فارسی، عربی و هندی در علوم حدیث، فقه، اصول، اخلاق، فلسفه، رجال و سایر علوم اسلامی داشت. به طوری که می توان گفت در همه آن دانش ها دارای تخصص و تبحر بود. آن گونه که در وصفش گفته اند با هیچ کدام از فقیهان، فیلسوفان، عالمان اخلاق، روایت شناسان و دیگر دانشمندان نمی نشست، مگر آن که آن ها اعتراف می کردند که وی در همه دانش های اسلامی، دارای تخصص و احاطه کامل است.[8]

استادان و مشایخ اجازه
سید مرتضی کشمیری، در محضر استادان فراوانی در کشمیر، کربلا و نجف، به تحصیل علوم اسلامی و کسب مراحل عالی کمال معنوی پرداخت. شرح حال نویسان نام برخی از آن استادان را به شرح ذیل ذکر کرده اند:

سید مهدی کشمیری
وی پدر سید مرتضی کشمیری که در کشمیر، نهج البلاغه و شرح هدایه ملاصدرا و بعضی از مقدمات علوم حوزه را به فرزندش سید مرتضی آموخت.[9]

سید محمد کشمیری (متوفای 1313 هـ. ق)
وی دایی سید مرتضی، متولد 1260 هـ. ق. فرزند سید علی شاه فرزند سید صفدر شاه فرزند سید صالح رضوی قمی، کنیه اش ابوالحسن، از شاگردان میرعباس تستری استاد الاعظم و میرزا احمد علی قائمة الدین است که خدمات فرهنگی، علمی و اجتماعی فراوانی انجام داد از جمله، ساخت مدارس علمیه در لکنهو به نام مدرسه ایمانیه و مدرسه سید حیدر علی یا فاطمیه و مدرسه سلطان المدارس که در آن به تدریس و تبلیغ احکام دین مشغول بود و بعد از وفات وی، فرزند عالمش سید محمدباقر کشمیری متوفای 1346 هـ. ق. در آن مدرسه راه پدر را ادامه داد.[10]

محمد یوسف انصاری
محمد عبد الحلیم انصاری
مولی تفضل حسین
سید مرتضی کشمیری، درس های ریاضیات، منطق و فلسفه را در کشمیر نزد این سه استاد آموخت.[11]

سید مهدی قزوینی (متوفای 1300هـ. ق)[12]
سید مهدی فرزند سید حسن قزوینی نجفی حلی، از شاگردان شیخ موسی و شیخ علی کاشف الغطاء و سید باقر و سید محمدتقی قزوینی، دارای آثار فراوان از جمله بصائر المجتهدین در 15 جلد است.[13]

سید حسین بهبهانی (متوفای 1300 هـ. ق([14]
وی فرزند ابراهیم حسینی موسوی بهبهانی، متولد 1215 ق. در بهبهان، از شاگردان شیخ انصاری است. او در سال 1300 هـ. ق. در راه بازگشت از حج در محله بئرالدرویش، نزدیکی های مدینه به دست راهزنان به شهادت رسید.[15]

شیخ محمدحسین کاظمی، (متوفای 1308هـ. ق)[16]
وی متولد 1224 هـ. ق. در کاظمیه، دانشمندی فقیه، زاهد و مرجع تقلید عرب زبان ها در زمان خود بود. به امور مسلمانان، خصوصاً در حل مشکلات اقتصادی مردم و نهی از منکر بسیار کوشا بود.[17]

شیخ محمدتقی هروی (متوفای 1299هـ. ق)[18]
وی متولد 1217 هـ. ق. فرزند حسین علی هروی اصفهانی حائری، متولد هرات و نویسنده کتاب های «تلخیص تحفة الابرار» و «نهایة الامال فی کیفیة الرجوع الی الرجال» است.[19]

ملا حسین قلی همدانی درگزینی نجفی (متوفای 1311 هـ. ق)[20]
وی فقیهی اصولی، متکلمی بزرگ، فیلسوفی متألّه و عارفی دل سوخته و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود که تقریرات درس های فقه و اصول استادش را نگارش می کرد.[21]

شیخ زین العابدین مازندرانی حائری (متوفای 1309 هـ. ق)[22]
وی متولد 1224 هـ. ق. در مازندران، فرزند ملامسلم و از شاگردان شیخ علی کاشف الغطاء و شیخ محمدحسن نویسنده جواهر الکلام در نجف و سید ابراهیم قزوینی نویسنده ضوابط الاصول در کربلا است. از جمله آثار او، زینة العباد در موضوع فقه است، که خلاصه درس استادش قزوینی است. علاوه بر سید مرتضی کشمیری، شیخ عبدالله مازندرانی (متوفای 1331 هـ. ق)، شیخ علی خاقانی نجفی (متوفای 1334 هـ. ق)، شیخ محمدتقی شیرازی (متوفای 1340 هـ. ق)، و شیخ شعبان گیلانی نجفی (متوفای 1309 هـ. ق) از شاگردان برجسته وی محسوب می شوند.[23]

میرزا حسین خلیلی تهرانی (متوفای 1326 هـ ق)[24]
وی فرزند خلیل رازی تهرانی، از شاگردان بارز شیخ محسن بن خنفر عفکاوی متوفای 1270ق. و شیخ محمدحسن صاحب جواهر متوفای 1266 ق. و شیخ مشکور حولاوی متوفای 1272 ق. و نویسنده شرح نجاة العباد است. او دارای خدمات اجتماعی فراوانی در نجف از جمله ساخت دو مدرسه بزرگ و کوچک برای تحصیل طلاب علوم دینی و احداث قنات برای تأمین آب ساکنان نجف است.[25]

میرزا محمدحسن شیرازی (متوفای 1312ق)[26]
وی فرزند میرزا محمود فرزند اسماعیل شیرازی، متولد 15 جمادی الاول سال 1230 هـ. ق. در شیراز، صاحب فتوای معروف تحریم تنباکو، و استاد فقیهان و دانشمندان بزرگی همچون، سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقی و میرزا اسماعیل شیرازی، سید محمد اصفهانی و شیخ محمدکاظم خراسانی است.[27]

سید حسین ترک

شیخ محمد لاهیجی[28]

بعضی از شرح حال نویسان، علاوه بر استادان ذکر شده، شیخ مرتضی انصاری را نیز در زمره استادان بنام وی ذکر کرده اند.[29]ولی به نظر می رسد که صحیح نباشد چرا که شیخ مرتضی انصاری (متوفای 1281 هـ. ق.) است و سید مرتضی کشمیری در سال 1284 هـ. ق. برای تحصیلات عالی علوم دینی وارد نجف اشرف شده است.[30] بنابراین وی سه سال بعد از وفات شیخ انصاری در محضر استادان نجف و کربلا به تحصیل پرداخته است از این رو نمی تواند از شاگردان شیخ انصاری باشد.

شیخ نوح قرشی نجفی (متوفای 1300هـ. ق)[31]
شیخ نوح قرشی فرزند شیخ قاسم جعفری نجفی، از شاگردان صاحب جواهر، شیخ علی کاشف الغطاء، شیخ حسن کاشف الغطاء و از مشایخ روایت سید عبدالصمد شوشتری جزائری، سید محمد هاشم چهارسوقی و سید مرتضی کشمیری است. همان طور که از استادان سید اسدالله دشتی اصفهانی، شیخ عبدالحسین تهرانی، سید ابراهیم سبزواری و سید جعفر مازندرانی نیز بود. از آثار او، شرح شرایع، و «الامامه» است که کتاب الامامه را در سال 1293 هـ. ق. تألیف کرده است.[32]

شیخ محمدحسن یاسین بن محمدعلی (متوفای 1308 هـ. ق)

سید حسن بن سید محمدرضا بحرالعلوم.

میرزا احمد هاشم فرزند میرزا زین العابدین موسوی خوانساری (متوفای 1318 هـ. ق)

سید اسدالله اصفهانی (متوفای 1290هـ. ق)[33]

تدریس
تحصیلات علمی و اخلاقی سید مرتضی کشمیری تا سال 1311 هـ. ق. ادامه پیدا کرد و با وفات استاد اخلاق و عرفانش آیت الله ملا حسین قلی همدانی در این سال، تدریس علوم دینی را به طور رسمی آغاز و تا آخر عمر با برکتش ادامه داد. بسیاری از دانشمندان و جویندگان علوم اسلامی در درس های فقه، اصول و اخلاق وی حاضر شده، از اقیانوس دانش وی، گوهرهای علم و معرفت به دست آورده، بهره های فراوان بردند.[34]
جامعیت در علوم اسلامی، احاطه بر اصول و فروع در آن علوم، اطلاع از مبانی و اقوال و نیز تقوای عالی و وجود کمالات معنوی، عامل جذب شاگردان بزرگ به مکتب علمی او بود. شیخ آقا بزرگ تهرانی از دانشمندان اسلامی در این باره می گوید: من چندین سال در محضر آیت الله سید مرتضی کشمیری به تحصیل پرداختم. او را عالمی ربانی، جامع علوم فقه، اصول، حدیث، تفسیر و دیگر علوم رسمی و غیر رسمی حوزه یافتم.[35]

شاگردان
سید مرتضی کشمیری، جامع علوم عقلی، نقلی و دارای کمالات معنوی ویژه ای بود از این رو شاگردان فراوانی در مکتب علمی خود از قبیل فقه، اصول و اخلاق پرورش داد که هر کدام از آن ها در عصر خویش از مفاخر و بزرگان عالم اسلام به حساب آمدند. از جمله این شاگردان:

سید محمود مرعشی نجفی (متوفای 1338هـ. ق.)
سید محمود ملقب به شمس الدین فرزند علی شرف الدین متولد 1279هـ. ق. (پدر آیت الله مرعشی نجفی مؤسس کتابخانه معروف در قم)، عالمی فقیه، اصولی، متخصص در علم رجال و نسب سادات و مورخ و از استادان میرزاحسین خلیلی و محمدکاظم آخوند خراسانی بود. وی از شاگردان بارز درس اخلاق، تهذیب نفس و سیر و سلوک سید مرتضی کشمیری است.[36]

میرزا ابراهیم تبریزی
وی فرزند محمد سمیع معروف به آقا بالا، متولد تبریز، از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی، لطف الله لاریجانی، شیخ هادی تهرانی، میرزا عبدالحسین ایروانی و سید مرتضی کشمیری بود.[37]

از دیگر شاگردان وی:
شیخ علی قمی
شیخ محمدحسین بن محمد خلیل شیرازی عسکری )نویسنده تعلیقه بر تفسیر بیضاوی)
سید علم الهدی نقوی کابلی (متوفای 1368هـ. ق)
سید محمد موسوی خلخالی
حاج آقا حسین طباطبایی قمی (متوفای 1366هـ. ق)
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
سید محمدحسین غزنوی
شیخ حسن علی نخودکی اصفهانی (متوفای 1361 هـ. ق)
شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم (متوفای 1355 هـ. ق)
شیخ آقا بزرگ تهرانی نویسنده الذریعه الی تصانیف الشیعه (متوفای 1389 هـ. ق)
شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (متوفای 1361 هـ. ق)[38]
شیخ حسین حیدر عاملی[39]
سید عبدالله ثقة الاسلام (متوفای 1382 هـ. ق)
نویسنده ارشاد المسلمین الی اولاد امیرالمؤمنین(علیه السلام)
سید ناصر حسین لکنهوی (متوفای 1361هـ. ق.) نویسنده حدیث الطیر.
میرزا محمود شیرازی (متوفای 1378 هـ. ق)
نویسنده حاشیه بر خلاصة الحساب و کفایة الاصول.
میرزا عنایة الله اخباری.
میرزا محمد جولانی (متوفای 1361 هـ. ق)
شیخ جواد شاه عبدالعظیمی (متوفای 1355هـ. ق)
شیخ علی دامغانی (متوفای 1362 هـ. ق.)
میرزا حسن حائری (متولد 1287 هـ.ق.)
شیخ عیسی لواسانی (متوفای 1364 هـ. ق)
شیخ عبدالغنی الحر (متوفای 1358 هـ. ق.)
شیخ علی اکبر نهاوندی (متوفای 1369 هـ. ق.)
سید شهاب الدین مرعشی نجفی
عبدالحسین شیرازی (متوفای 1370 هـ. ق)
میرزا عبدالباقی ملاباشی شیرازی (متوفای 1354 هـ. ق)
شیخ محمدحسن عمرو آبادی (متوفای 1363هـ. ق)[40]

تألیفات
سید مرتضی کشمیری، دارای مهارت و تخصص کافی در تمام رشته های علوم اسلامی بود از این رو علاوه بر تدریس، به نگارش در آن زمینه نیز پرداخت. گر چه بیشتر آن ها در حد دست نوشته باقی ماند. به هر حال تألیفات و دست نوشته های آن دانشمند اسلامی را تحت عنوان های ذیل می توان معرفی کرد:
اعلام الاعلام فی علم الرجال
حاشیة علی القوانین
حاشیة علی ریاض المسائل سید علی طباطبایی
تعلیقة علی شرح الهدایة للقاضی میبدی
حاشیة علی شرح اللمعه
تعلیقة علی تقویم المحسنین
رسالة فی اعمال الهندسه
شرح علی التحریر سلطان الحکماء
شرح علی صفحة الاسطرلاب للبهایی
رسالة فی البعد بین البلاد
تعلیقة علی الحاشیة للمولی غلام یحیی
تعلیقة علی الحواشی میر زاهد علی شرح التهذیب
تعلیقة علی شرح التخلیص الچغمینی
بحث فی الاسطرلاب
تعلیقة علی شرح البیرجندی لسلطان الحکماء
ملحق الرساله فی البعد بین البلاد
شرح عبارة المنهاج للمولی الکرباسی حول القبله
تعلیقة علی رسالة ابن فهد حلی
تعلیقة علی امل الآمل للحُرّ العاملی
شرح مبحث الزوال
رسالة فی شرح روایة عبدالله بن سنان من اصحاب الصادق(علیه السلام)
تعلیقة علی رسالة خلاصة الحساب للشیخ البهائی
تعلیقة علی منتخب الاتحاف للسیوطی
تعلیقة علی شرح درایة الحدیث للشهید الثانی
تسلیک النفس الی جانب القدس[41]

عارفی بزرگ
عارف کسی است که شناختی واقعی از خداوند، اسماء، صفات و مظاهر آن ها و نیز شناختی حقیقی از ارتباط جهان با خدا و رابطه خدا با جهان پیدا کرده است. عارف کسی است که با ریاضت و عبادت، نفس امّاره خود را رام، آن را از هر گونه زنگار رذیله پاک و زمینه را برای تابش نور حقیقت در آینه دلش آماده می کند و علاوه بر آن باطن خود را به زیور فضائل معنوی مزیّن می کند و به کمالات عالی دست می یابد. سید مرتضی کشمیری نیز از زمره عارفان بزرگ عصر خویش بود که در سایه تربیت و ارشاد عارفان بزرگی همچون ملا حسین قلی همدانی (متوفای 1311 هـ. ق.) به درجات عالی عرفان رسید. این عالم ربانی در نهایت ورع و تقوا و پیوسته در جهاد نفس و ریاضت، عبادت سیر و سلوک عرفانی بود.[42]

کرامات سید مرتضی کشمیری
آیت الله سید مرتضی کشمیری، در پرتو علم و عمل و تقوای فراوان و در سایه عبادت و بندگی خالصانه خداوند، به مدارج عالی کمال انسانی دست یافت و در زمره اولیای خدا و صاحب کرامات فراوان شد که سراسر زندگی وی پر از آن کرامات و ظهور و تجلی فیض الهی است. اشاره به دو کرامت از این عالم ربانی و فرزانه خالی از لطف نخواهد بود.

مشکل گشا حضرت زهرا(علیها السلام)
در کربلا یکی از طلاب علوم دینی، آیت الله عارف، سید مرتضی کشمیری را به حجره خود دعوت نمود و او نیز قبول کرد. آن طلبه همراه آیت الله کشمیری به سوی حجره اش راهی شد، به در حجره رسیدند. دیدند در حجره بسته است. چرا که هم حجره ای او در را قفل و کلید را با خود برده بود. آن طلبه از این واقعه بسیار ناراحت شد، از آیت الله کشمیری عذرخواهی کرد و گفت: اگر اجازه دهید قفل را بشکنم. آیت الله کشمیری فرمود: مشهور است که اگر نام مادر حضرت موسی(علیه السلام) را بر قفل و در بسته بخوانند، بدون کلید باز می شود. قطعاً نام و مقام مادر ما حضرت زهرا(علیها السلام) از نام و مقام مادر موسی(علیه السلام)بالاتر است. از این رو دستش را بر روی قفل در حجره گذارد و گفت: یا فاطمه. که قفل فوراً باز شد.[43]

دعا برای مریض
مرحوم سید محمد نصیرآبادی نقل می کند:
«هنگامی که آیت الله سید مرتضی کشمیری در عراق بود، یکی از دوستانم به نام نواب مولوی سید اصغر حسین، به بیماری سختی مبتلا گردید به طوری که از معالجه نتیجه نگرفت. شبی در عالم رؤیا دیدم در باغ سبز و خرمی هستم و در آن جا قصر با شکوهی وجود دارد. چون در فکر درمان سید اصغر حسین بودم، تصمیم داشتم از آن باغ بیرون آیم، ناگاه صدایی از آن باغ شنیدم که می گفت: کجا می روی؟ برای پرستاری از سید اصغر حسین می روم. او گفت: چرا به محضر سید مرتضی کشمیری نمی روی تا برای سید اصغر دعا کند؟ گفتم: او در کجاست؟ گفت: در میان همین قصر است. در عالم خواب به طرف قصر رفته و وارد قصر شدم سید مرتضی را در مصلای قصر دیدم. سلام کردم، جواب سلام مرا داد و لبخند زد. عرض کردم: برای شفای سید اصغر حسین دعا کنید. ایشان دعا کرد. من از قصر بیرون آمدم. ناگاه از خواب بیدار شدم. دریافتم که اول اذان صبح است. وضو گرفتم و نماز خواندم و سپس به خانه سید اصغر حسین رفتم. دیدم آیت الله سید مرتضی کشمیری به عیادت ایشان آمده و در کنار بستر سید اصغر حسین نشسته است، ماجرای خواب خود را برای آقا نقل کردم و تقاضای دعا برای شفای سید اصغر حسین نمودم، سید مرتضی گریه کرد و فرمود: شاید شخص دیگری را دیده ای. و به من فرمود: موضوع را مخفی بدار. برای شفای سید اصغر حسین دعا کرد، به طوری که او همان روز شفای کامل پیدا کرد.[44]

اقامه نماز جماعت
سید مرتضی رضوی کشمیری علاوه بر آن که یک چهره علمی بزرگ بود، به عنوان عالمی ربانی در اذهان عوام و خاص کربلا، دارای تقدس خاصی بود. از این رو از او درخواست کردند تا در کربلا به اقامه جماعت بپردازد. او نیز درخواست آنان را پذیرفته، در حرم مقدس حسینی به اقامه جماعت پرداخت که تا آخر عمر شریفش ادامه داشت. مردم کربلا، خصوصاً اهل علم آن شهر، علاقه خاصی به وی داشتند و در نماز جماعت به او اقتدا می کردند.[45]

از نگاه دیگران
دانشمندان علوم مختلف اسلامی و نیز شرح حال نویسان، به خاطر وجود ویژگی های علمی و معنوی در سید مرتضی کشمیری او را با صفات متعدد ستوده اند و از او به بزرگی یاد کرده اند.
شیخ آقا بزرگ تهرانی او را به سید مشایخ خود، علاّمه و با تقواترین توصیف می کند.[46] و در جای دیگر از او به نام عالم ربّانی، جامع علوم عقلی و نقلی، در نهایت ورع و تقوا، یاد می کند.[47]
نویسنده کتاب عشائر کربلا در مورد سید مرتضی کشمیری می گوید: او فقیهی زاهد و باورع و دارای کرامات گوناگون بود.[48] آیت الله مرعشی نجفی نیز او را به جامعیّت در علم و عمل و گستردگی اطلاع و آگاهی نسبت به اخبار، آگاه به مبانی فلسفی و سایر علوم اسلامی توصیف می کند.[49]
نویسنده گنجینه دانشمندان می گوید: سید عالمان، آیت الله سید مرتضی رضوی فرزند سید مهدی کشمیری، عالمی فقیه، محدثی آگاه، عابدی با ورع، پارسایی باتقوا و عارفی صالح، از نوادر عصر خویش بود. به یک واسطه از آیت الله حاج آقا حسین قمی(رحمه الله) شنیدم که گفته است: من منکر بودم که آدم خوب در زمان ما پیدا شود، تا وقتی که حاج شیخ ابوالقاسم کبیر را در قم و حاج سید مرتضی کشمیری را در کربلا ملاقات کردم و یقین پیدا کردم که در این زمان هم آدم خوب پیدا می شود.[50]

بازماندگان
از آیت الله سید مرتضی کشمیری پنچ دختر و دو پسر به نام های سید محمد کشمیری (متوفای 1392 هـ. ق.) و سید علی (متوفای 1396 هـ. ق.)باقی ماند.[51] سید محمد رضوی کشمیری معروف به پرهیزکار، در 27 ذی الحجه 1312 هـ. ق. به دنیا آمد تحصیلاتش در نجف اشرف و هم درس با آیت الله سید ابوالقاسم خویی بود. او از دانشمندان و عارفان زمان خویش بود. بارها او را در حرم حسینی(علیه السلام) در حال اعتکاف، تضرع و توسل دیده اند. از وی آثار ذیل باقیمانده است:
تحفة النجف
عدة الدارین
ریگستان نجف (مجموعه اشعار فارسی)
خطرات الجنان فی سفر خراسان (عربی)
وی در سال 22 شعبان سال 1392 هـ. ق. در کراچی به لقاءالله پیوست و بنابر وصیت او پیکرش در صحن مطهر حضرت امیر مؤمنان علی(علیه السلام) در نجف اشرف به خاک سپرده شد.[52]
از سید محمد رضوی کشمیری پنج فرزند باقی ماند که سید مرتضی رضوی کشمیری و سید محمد رضوی کشمیری از عالمان و بزرگان عالم اسلام به حساب می آیند.
سید مرتضی رضوی از عالمان بنام نجف و مصر بوده و دارای آثار ارزشمندی از جمله: ـ «مع رجال الفکر فی القاهره» است این کتاب درباره شیعه و شامل مصاحبه های دکتر طه حسین و دیگر استادان او در جامعة الازهر مصر است.
و اما سید محمد رضوی نیز از بزرگان علم و ادب بوده است و آثاری از وی به یادگار مانده است از جمله:
لماذا اخترت دین الاسلام
لماذا اخترت مذهب الشیعه
تحفة الرضویّه
توضیح البیان فی تفسیر القرآن
الشیعة فی عصور الظالمین
علی(علیه السلام) لاسواه
ثمرة العلم و...[53]

وفات و مدفن
آیت الله عارف سید مرتضی کشمیری بعد از سال ها تحصیل، تدریس و تهذیب نفس، در تاریخ 13 شوال سال 1323 هـ. ق. در شهر مقدس کاظمین دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر پاک او بعد از غسل و کفن و اقامه نماز بر آن، به کربلای معلی انتقال داده شد و بعد از تشییع در حجره سوم بیرون از باب زینبیه موسوم به حجره کابُلیَّه به خاک سپرده شد.[54]

ـــــــــــــــــ
پی نوشت ها
[1] مصفی المقال، ص 457، الاجازة الکبیرة، ص 432 و مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[2] عشائر کربلا و اسرها، ص 183.
[3] وی فرزند مهدی فرزند محمد کرمالله فرزند رضا فرزند حبیب فرزند مهدی فرزند مهدی فرزند محمد فرزند ابوالحسن فرزند سلامالله فرزند شاه میرزا فرزند عزالدین محمد عطاء الله معروف به میربدلا فرزند محمد فرزند محمد فرزند سلمان احمد فرزند ابی البطاء فرزند جعفر فرزند محسن فرزند ابراهیم فرزند علاء الدین فرزند محمد اکبر فرزند اسماعیل فرزند ضیاء الملک فرزند میر سلطان اویس فرزند عطاء الله فرزند محمد هاشم فرزند فخرالدین فرزند عبدالرزاق فرزند محمد فرزند علاء الدین فرزند اسماعیل فرزند ابراهیم فرزند محمد فرزند صالح فرزند احمد فرزند محمد اعرج فرزند احمد ابی المکارم فرزند ابوجعفر موسی مبرقع فرزند امام جواد(علیه السلام) فرزند امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) است. (عشائر کربلا و اسرها،ص183)
[4] تربت پاکان، ج 2، ص 18.
[5] اعیان الشیعه، ج 2، ص 339 و الاجازةالکبیرة، ص432.
[6] تراث کربلا، ص150 و عشائر کربلا و اسرها، ص183 تا ص 185.
[7] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.
[8] گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384، معارف الرجال، ج 2، ص 409، مصفی المقال، ص 457 و الاجازة الکبیرة، ص 432.
[9] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.
[10] نقباء البشر، ج 1، ص 39.
[11] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[12] همان.
[13] اعیان الشیعه، ج 10، ص 145.
[14] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[15] شهداء الفضیله، ص 331.
[16] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.
[17] اعیان الشیعه، ج 9، ص 257.
[18] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[19] اعیان الشیعه، ج 9، ص 195.
[20] الاجارة الکبیرة، ص 432.
[21] معارف الرجال، ج 1، ص 271. شرح زندگی وی در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.
[22] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[23] معارف الرجال، ج 1، ص 331.
[24] الاجازة الکبیرة، ص 432.
[25] معارف الرجال، ج 1، ص 276.
[26] الاجازة الکبیرة، 432.
[27] معارف الرجال، ج 2، ص 233.
[28] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.
[29] همان، و تراث کربلا، ص 150.
[30] الاجازة الکبیرة، ص 432.
[31] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258 و اعیان الشیعه، ج 10، ص121.
[32] ماضی النجف و حاضرها، ج 3، ص 82.
[33] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، معارف الرجال، ج 3، ص 213 و ص 276 و الاجازة الکبیرة، ص 433.
[34] الاجازة الکبیرة، ص 432.
[35] مصفی المقال، ص 457.
[36] معارف الرجال، ج 2، ص 397 (پاورقی)
[37] تراجم الرجال، ج 1، ص 21.
[38] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258.
[39] تکملة امل الامل، ص 172.
[40] المسلسلات فی الاجازات، ج 2، ص 49، ص 77، ص 112، ص 147، ص 160، ص 206، ص 214، ص 216، ص 235، ص 241، ص 263، ص 341، ص 355، ص 377، ص 383، ص 388، ص 413، ص 421، معارف الرجال، ج 2، ص 187 (پاورقی)، الاجازه الکبیرة، ص 432.
[41] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الذریعة، ج 2، ص 237 و مصفی المقال، ص 457 و الاجازة الکبیرة، ص 432.
[42] معارف الرجال، ج 2، ص 409، مصفی المقال، ص 457، الاجازة الکبیرة، ص 432.
[43] گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384.
[44] ستارگان حرم، ش 11، ص 40. به نقل از نجوم السماء، ص 236.
[45] معارف الرجال، ج 2، ص 410، الاجارة الکبیرة، ص432 و گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384.
[46] الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 2، ص 237 و نقباء البشر، ج 1، ص 40.
[47] مصفی المقال، ص 457.
[48] عشائر کربلا و اسرها، ص 184.
[49] الاجازة الکبیرة، ص 432.
[50] گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 383 و ص 384.
[51] مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258.
[52] تذکره علمای امامیه پاکستان، ص 256.
[53] معجم رجال الفکر و الادب، ص 376، مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، تذکره علمای امامیه پاکستان، ص 256، دائرة المعارف للاعلمی ج 24، ص 69، و ج 26، ص 269.
[54] اعیان الشیعه، ج 10، ص 121، مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، تراث کربلا، ص 150 و الاجارة الکبیرة، ص 432.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه