آشنتایی با اصطلاح اصولی سیره متشرعه

سیره متشرعه به معنای روش عملى مسلمان و یا شیعیان در امور دینی. این قسم از سیره که نوعی اجماع عملی بین مسلمانان است، از اجماع قولی اعتبار بیشتری دارد. از بین انواع سیره متشرعه، آن سیره‌ای معتبر است که بدانیم در زمان معصوم نیز بوده است و از جانب وی هیچ منعی از آن رفتار ثبت نشده باشد.

تعریف
سیره به معناى روش، طریقه، هیئت، حالت، عرف و عادت است. سیره متشرعه نیز عبارت است از روش عملى گروهى از مردم که این روش عملی برگرفته و ناشی از مسلمان و یا شیعه دوازده امامى‌ آنان است.

اهمیت و جایگاه
گفته شده این نوع سیره در حقیقت نوعى اجماع، بلکه معتبرترین نوع آن است؛ زیرا اجماع عملىِ همه مسلمانان، چه علمای و چه غیر علما را شامل می‌شود، درحالى که اجماع قولى تنها اجماع علما مى‌باشد.
در کلمات فقها از این نوع سیره به اجماع فعلى نیز تعبیر شده است.

تفاوت با سیره عقلا
برخى از اندیشمندان علم اصول، فرق میان سیره عقلاء و سیره متشرعه را در دو امر دانسته‌اند:

*.برای استدلال به سیره عقلاء، همین‌که اثبات شود عقلای عالم، چنین کاری را بد نمی‌پنداشتند و آن را رد نمی‌کردند، کفایت می‌کند. اما سیره متشرعه در صورتی، حجیت خواهد داشت و قابل استدلال است که هم بنای عملی اهل یک شریعت بر آن کار اثبات شود و هم جریان داشتن آن سیره عملی تا زمان معصومین و رد نکردن آن توسط معصوم لازم است.
*.سیره متشرعه با وجود شرایط حجیت، به‌طور مستقل نشان‌دهنده دیدگاه معصوم است، اما سیره متشرعه، حتی بر فرض جریان داشتن میان عقلای عالم، باز هم احتمال دارد که شارع، آن را قبول نداشته و رد کند.

جایگاه
از سیره متشرعه در اصول فقه به عنوان یکى از راه‌هاى دستیابى به احکام شرع سخن گفته‌ شده، چنان‌که در فقه نیز بر احکام گوناگون در باب‌هایى بدان استناد و استدلال شده است.

اقسام
برخی از علمای اصول فقه، سیره متشرعه را بر چهار قسم دانسته‌اند:

قسم اول: سیره‌‏هایى که به‌‏طور قطع به زمان حضور یکی از معصومان علیه السّلام مى‌‏رسد و خود معصوم هم به آن عمل نموده است؛ مانند عمل به نقل فرد موثق که به نظر شیخ طوسى مسلمانان از زمان پیامبر اکرم تا به امروز به آن اعتماد میکردند.
قسم دوم: سیره‌هایی که به‌‏طور قطع به زمان معصوم مى‏‌رسد و خود وی به آن عمل نکرده ولى آن را امضا نموده است.
قسم سوم: سیره‏‌هایى که به‏‌طور قطع بعد از عصر معصومان پیدا شده است؛
قسم چهارم: سیره‏‌هایى که نسبت به آنها شک وجود دارد که آیا به دوران معصوم مى‌‏رسد و در حضور وی بوده یا خیر.

حجیّت
اگر سیره مسلمانان از نوع اول و دوم باشد، حجت است و نشان‌دهنده موافقت معصوم است؛ چون اجماعی عملی است و همانند اجماع‌های نقلی معتبر است. اما اگر از نوع سوم و چهارم باشد، ارزشی ندارد و حجیتی ندارد؛ چون همانند اجماع‌هایی است که بعد از عصر معصوم بر اساس قاعده لطف ادعا شده است.

شرط تحقق
حجیت سیره متشرعه مشروط به تحقق دو امر است:
اثبات معاصر بودن سیره با زمان معصوم علیه السّلام
رد نکردن و غیر مجاز ندانستن آن توسط معصوم.

گستره دلالت
سیره متشرعه، صرفا بر مشروعیت اصل یک فعل یا ترک آن دلالت دارد، نه وجوب، استحباب، حرمت و یا کراهت آن. هرچند، تمسک و توجه به مفاد سیره متشرعه واجب است.

منبع: پایگاه اینترنتی ویکی شیعه