رد پای آب مجازی در ایران

نشست تخصصی "ردپای آب و آب مجازی" برگزار شد

پروفسور آرین هوکسترا (Arjan Hoekstra)، استاد دانشگاه توئنته هلند و فاطمه کاراندیش، استادیار دانشکده آب و خاک دانشگاه زابل، سخنرانان این نشست تخصصی بودند. مهندس عباس کشاورز، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، دکتر اسکندر زند، معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مهندس علیمراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، نیز در این نشست حضور داشتند.

در ابتدای این نشست، مهندس عباس کشاورز، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، پیام غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران به نشست تخصصی ردپای آب و آب مجازی را قرائت کرد.

کشاورز، ضمن ارائه نمودارها و آمارهای مصرف آبِ پنهان در ایران و میزان مصرف آب توسط مصرف کنندگان (مردم)، صنایع و‌ کشاورزی گفت: باید الگوی کشت محصولات خود را بر مبنای (شرایط) اجتماعی و اقتصادی تغییر دهیم و حتی این نکته را در نظر بگیریم که در هر فصلی، چه میزان آب مصرف شود.

بحران آب یک مشکل جهانی است

در ادامه این نشست، پروفسور آرین هوکسترا درخصوص مشکل آب در جهان گفت: این مشکل، یکی از بزرگترین ریسک های جهان بوده و فقط مختص ایران نیست. آب یک منبع جهانی است و همه باید قبول کنیم که اگر آب قبلاً منطقه ای بوده است، اکنون مانند صادرات غذا، ‌یک تجارت جهانی است.

هوکسترا افزود: تجدیدپذیری آب شیرین به دلیل کمبود بارش باران، محدود است. پس باید درست مصرف کنیم تا (منابع آب) از حد پایدار عبور نکند، اما متاسفانه در بسیاری از مناطق، شاهد فراتر رفتن ردپای آب از حد پایدار هستیم.

استاد دانشگاه توئنته تأکید کرد: می توان گفت، کل چرخه آب اعم از مصرف، تجارت، کسب و کار بسیار مهم است. همانطور که گفته شد، آب باران و (منابع) آب زیرزمینی محدود است و از طرفی، محیط زیست (رودخانه ها، دریاچه ها و برکه ها) نیز به آب نیاز دارد، پس نمی توانیم همه آب را (برای انسان) مصرف کنیم.

وی گفت: آمار میزان مصرف آب در بخش های مختلف در هر کشور، با کشور دیگر متفاوت است؛ اما غذا در همه جای دنیا، بیشترین (میزان مصرف) آبِ پنهان را به خود اختصاص داده است. باید صادقانه بگویم که ردپای آب در ایران به میزان ۸۵ درصد از حد پایدار گذشته است و میزان آب مصرفی در کشور شما بسیار زیاد است. گاهی این مسأله با خودکفایی و امنیت غذایی برابر تلقی می شود، درحالیکه اینطور نیست. به عنوان مثال، می توانید با واردات مناسب از کشورهای دوست، امنیت غذایی داشته باشید.

هوکسترا اظهار کرد: مواردی مانند کل چرخه تولید، تبخیر زیاد آب بخصوص برای تولید برق در ایران نیز مهم هستند. در عین حال، باید در مورد ردپای آب خاکستری - آبی که در صنعت و فاضلاب استفاده می شود - نیز صحبت کنیم؛ این مبحث بسیار حائز اهمیت است.

راه حل های خوبی برای کشاورزی وجود دارد

وی ضمن اشاره به بازدید خود از دریاچه ارومیه گفت: محصولاتی که به آب زیادی نیاز داشتند، در کنار دریاچه کاشتید و با احداث سدهای متعدد، زمینه را برای خشکسالی 90 درصدی دریاچه ارومیه فراهم کردید.

هوکسترا افزود: می توان از کم ‌کردن میزان تبخیر گفت که باعث کاهش مصرف و در نتیجه افزایش بهره وری می شود؛ آبیاری قطره ای؛ تجارت آب؛ کاشت محصولات در محل مناسب و درست؛ البته تمامی این راه حل ها بستگی به نوع آب و هوا و میزان آب آن منطقه دارد و براساس شناخت آن منطقه می توان این راهکارها را عملی نمود. پس می توان گفت که علاوه بر تجارت آب (صادرات و واردات غذا)، مصرف - بخصوص در رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی - نیز بسیار مهم است. اگر یک روز حمام نروید، ۵۰ لیتر آب و اگر (یک روز) گوشت مصرف نکنید، ۸۰۰ لیتر آب صرفه جویی کرده اید. در بحث انرژی، قطع درختان و سوزاندن چوب بسیار بدتر از این است که ما سوخت فسیلی استفاده کنیم. جایگزین این موارد، روی آوردن به انرژی های پاک مانند انرژی های خورشیدی و بادی است که هم پاک هستند و مشکل تغییر اقلیم را تا حدودی حل می کنند و هم، میزان مصرف آب را به طرز چشمگیری کاهش می دهند.

استاد دانشگاه توئنته تأکید کرد: در سطح بین المللی، تلاش های زیادی برای کم کردن ردپای کربن صورت می گیرد، اما متاسفانه مذاکراتی برای کاهش ردپای آب نداریم. ملزم هستیم که ردپای آب را کاهش دهیم تا در آینده با مشکلات بیشتری مواجه نشویم؛ پس باید برای هر منطقه، قانونی وضع کنیم تا منابع آبی خود را نه اسراف، بلکه بهینه مصرف کنند تا ارزش واقعی آب را بدانند. این کار با آموزش، فرهنگسازی و حمایت دولت، شرکت های خصوصی و حتی تغییر نوع سبک زندگی مردم محقق می شود. باید فراتر از آب نگاه کنیم و مسائل محیط زیستی و اجتماعی را نیز مدنظر قرار دهیم.

فاطمه کاراندیش، استادیار دانشکده آب و خاک دانشگاه زابل، در ادامه این نشست، به ضعف های مدیریتی اشاره کرد که باعث تشدید مشکل کمبود آب می شوند.

کاراندیش خاطر نشان کرد: مصرف الگوی ما بسیار بحرانی است و سیاست گذاری های امنیت غذایی در برنامه طولانی باید بازنگری شود. همچنین، آگاه سازی کشاورز که امر بسیار مهمی است و با رعایت و انجام این راهکارها، می توان ردپای آب را تا حدودی مدیریت کرد.

گزارش: سارا فرهادیان