جاذبه های گردشگری طبس ( تصاویر شهر طبس عروس کویر ایران )

این شهر در منطقه‌ای با آب و هوای بیابانی واقع شده‌ است. در شرق شهر طبس رشته‌کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می‌دهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور در این منطقه می‌باشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده‌ است.

بعضی گفته‌اند نام آنجا «تب بس» بوده است تب در فارسی به معنی حرارت و داغی است، یعنی بسی داغ عده‌ای نیز نام آن را به زبان سلوکیان مرتبط دانسته‌اند. ناصر خسرو در سفرنامه‌اش این شهر را طبس گیلکی خوانده است. طبس در زمین‌لرزه شهریور ۱۳۵۷ به‌طور کامل نابود و بعد از آن بازسازی‌هایی در آن انجام شد.

آب طبس از یک‌پارچه شدن چشمه‌های پرشماری تأمین می‌شود که از راه یک قنات به این شهر آورده می‌شوند و در جایی به نام «فره‌ونگ» از زیر زمین بیرون می‌آیند. این آب در راه خود به خاطر شیب طبیعی زمین چند آسیاب را نیز به راه می‌اندازد. این آب در قدیم پس از آبیاری و گذر از باغ گلشن، وارد شهر شده و باغ‌های و محله‌ها را آبیاری و آب‌انبارها را پر از آب می‌کرد.

دور بودن شهر طبس از شهرهای حاصل‌خیز و سختی راه کویر، جابه‌جایی هر گونه کالای فاسدشدنی به طبس را ناممکن می‌کرد و بنابراین مردم طبس میوه و سبزی خود را در محل تولید می‌کردند. فراورده‌های صادراتی این شهر را نیز فراورده‌های خشک و فاسدنشدنی مانند گندم و غله تشکیل می‌داد. در برخی نقاط پیرامون طبس حتی برنج نیز به عمل می‌آید و برنج‌زارهایی هم دارد.

طبس در سال ۲۹ تا ۳۰ قمری به‌ دست عرب‌ها اشغال شد و تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی همواره از آن به‌عنوان جایی که درختان نخل و مرکبات دارد یاد کرده‌اند. بر اساس مستنداتی که هرودوت تاریخ‌نویس، ارائه کرده و به نقل از جلد اول کتاب سرزمین خورشید ترجمه استاد ذبیح الله منصوری، «میت ری داتس» از جمله موبدان زرتشیتی بوده که در طبس می‌زیسته و به‌عنوان ناپدری کورش کبیر وی را در همین منطقه تا سن شانزده سالگی تربیت و بزرگ کرد.

طبس (تببس) در دوره نهضت اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود. از نوشته‌های سفرنامه‌نویسان این‌گونه برمی‌آید که باغ‌های طبس به جز قلعه‌باغ و باغ کلج قدمتی بیش از دوره افشاریان ندارند. خیابان گلشن در پایان دورهٔ زندیان و هنگامی که لطفعلی خان زند به طبس می‌آید و به پیشنهاد او تأسیس شد.

در شهریور سال ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای به شدت ۷٫۸ ریشتر طبس و روستاهای مجاور آن را ویران کرد. این زمین‌لرزه که یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های دهه اخیر در ایران بوده‌ است، حدود ۱۵٬۰۰۰ کشته به جای گذاشت. طبس تا قبل از زمین لرزه سال ۱۳۵۷ جز مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه‌بندی شده بود. تحقیقات و پژوهش‌های ریخت زمین‌شناسی و نو زمین‌ساختی نشان می‌دهد طبس به دلیل وضعیت خاص زمین‌شناسی مستعد زلزله‌هایی با قدرت بالا بوده، ولی ابزارهای موجود در گذشته توان شناسایی این پتانسیل را نداشته است.

دکتر محمد آریامنش زلزله‌شناس، که خود از بازماندگان همین زمین لرزه است، معتقد است تا قبل از زلزله سال ۱۳۵۷ حداقل سه زمین لرزه بزرگ در این منطقه روی داده است. وی طی سالیان متوالی پژوهش‌های مختلفی را در زمینه وضعیت لرزه‌خیزی و زلزله‌شناسی و چشمه‌های لرزه‌زا در طبس ارائه داده است.

از گذشته تا امروز طبس همواره به عنوان پل ارتباطی شرق ـ شمال‌شرق با غرب بوده. از راه ارتباطی مهم و استراتژیک پارت و هگمتانه و شوش و بین‌النهرین به پاسارگاد که از طبس می‌گذشته گرفته تا امروز که با نگاهی گذرا به نقشه‌ی راه‌های ایران به این مهم پی می‌بریم.

طبس که پیش‌تر شهری در استان خراسان بود، در سال ۱۳۸۰ و قبل از تقسیم استان خراسان بزرگ به استان یزد ملحق شد؛ ولی چند سال پس از تقسیم استان خراسان، در زمستان سال ۱۳۹۱، به استان خراسان جنوبی ملحق شد.

دیدنی‌ های طبس

برج هادرباش

نخلستان‌های طبس منطقه وسیعی را تحت پوشش خود دارند در قدیم جهت حفاظت از نخلستان در برابر سارقین و حیوانات وحشی برج‌های هادر باش ساخته شده است. هادر در گویش یزدی به معنای مواظبت و مراقبت است.

سد تاخیر شاه‌عباسی

این سد یکی از نمونه‌های عالی خلاقیت، دوراندیشی و سخت‌کوشی ایرانی است. در میان مردم محلی به طاق عباسی معروف است. این طاق بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد. میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا یا تاج آن سنگ به کار رفته است.

با توجه به اینکه به علت موقعیت خروجی سد، رسوب در پشت سد ذخیره نمی‌شود، می‌توان انتظار داشت برای هزاران سال، این سازه بی‌نظیر بدون نیاز به تعمیر و نگهداری و مدیریت، کارکرد اصلی خود را به انجام برساند.

غار حلوان

این غار در روستای حلوان در ۷۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان طبس قرار دارد. سن سنگ‌های غار حلوان تقریبا ۱۶۰ میلیون سال است و مربوط به دوره ژوراسیک میانی است. با توجه به این‌که در این غار بقایای زیادی از استخوان‌های حیواناتی همچون گوسفند، شتر، الاغ و پرندگان دیده می‌شود، شاید این غار پناهگاه حیوانات درنده باشد.

قلعه اسماعیلیان

در زمان سلجوقیان،‌ اسماعیلیان بر طبس استیلا یافتند و قلاع محکمی در کوه‌های آن ساختند. قلعه اسماعیلیان طبس که یکی از قلعه‌های معروف این فرقه است، بر فراز کوهی ایجاد شده که در مجاورت آن روستای خراوان پایین قرار دارد.

از فراز قلعه به هر طرف که چشم دوخته می‌شود، کوهستان است و افق بازی وجود ندارد. در درون قلعه چهار آب‌انبار وجود دارد که سالم‌ترین آن‌ها در بالاترین سطح کوه قرار دارد و تنها پوشش گنبدی آن در وسط از بین رفته است.

باغ گلشن

باغ گلشن یکی از باغ‌های نادر ایرانی است که آب جاری دائمی در آن جریان دارد. باغ گلشن طبس به‌وسیله امیرحسین خان، سومین حاکم طبس،‌ از سلسله خوانینی که به فرمان نادرشاه به حکومت طبس منصوب شد، ساخته شده است.

ساختمان سردر باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور ۱۳۵۷ طبس به‌کلی از بین رفت، اما هم‌اکنون در همان محل، ساختمانی با همان طرح و نقشه بنا شده است.

کاروانسرای خان

در مسیر جاده قدیم طبس به یزد، پس از عبور از کاروانسرای کلمرد و به فاصله ۳۰ کیلومتری آن، روستای رباط خان قرار دارد. در میان این روستا، کاروانسرای زیبای خان با معماری زیبا و قابل‌ توجهی قرار دارد. بنای این کاروان چهارگوش است.

یکی از ویژگی‌های معماری این کاروانسرا، کالبد فضایی مجموعه بادگیر و گنبد شاه‌نشین آن است، در آجرکاری‌های نماهای داخلی آن‌ها از گل چین‌هایی استفاده شده که بر زیبایی کار افزوده است.

امام‌زاده حسین بن موسی بن کاظم (ع)

حسین بن موسی الکاظم (ع) از جمله امامزادگانی است که مورخان آن را از فرزندان بلافصل امام کاظم (ع) دانسته‌اند. با توجه به برخی از اسناد، زمان بنای اولیه مزار این امامزاده در قرن پنجم هجری بوده است.

مقبره امامزاده حسین بن موسی الکاظم در طبس از قدیم مورد توجه و استقبال مردم بوده اما متاسفانه در زلزله ویرانگر طبس در سال ۱۳۵۷ این بنا به‌کلی ویران شد. پس از آن، آستان قدس رضوی اقدام به بازسازی آن کرد.

سد کریت

سد کریت در فاصله ۴۲ کیلومتری شهر طبس قرار گرفته است. از تاریخ ساختمان این بند اطلاعاتی در دست نیست و بخشی از طاق آجری آن ‌که در پایین بند وجود دارد در ناحیه تیزه از بین رفته و در نتیجه طرح کامل آن محو شده است. برخی مورخان این بنا را به دوره مغول نسبت داده‌اند.

با توجه به تنوع مصالح به کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر بر روی آن انجام گرفته، می‌توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است.

حدود ۱۵۰ سال قبل ۴ متر به ارتفاع بند افزوده شده این افزایش باعث جلوگیری از متروکه شدن این بند شده بود. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد بند قدیم که هنر سدسازی ایرانیان را آشکار می‌کند، قوسی بودن بند است.

قلعه طبس

سبک بنای قلعه طبس آشکار می‌کرد که در یکی از دوره‌های گذشته بنا گردیده، شاید در دوره‌ای که هنوز اسلام به خراسان نیامده بود. شیب کوه از خارج به‌سوی قلعه به‌قدری کم بود که در موقع راه رفتن شخص احساس نمی‌کرد که از یک سربالایی بالا می‌رود. به همین جهت شیب مزبور مانع از این نمی‌شد که از پایین کوه قلعه طبس را در بالای کوه مشاهده ننمایند.

در طرف‌های مشرق و مغرب و شمال قلعه فقط کوه بود و جز قلل کوه‌ها چیز دیگری به چشم نمی‌خورد. اما در قسمت جنوب یک وسعت روشن وجود داشت که آنجا جلگه‌ای بود بنام طبس و چون قلعه مزبور نزدیک به این جلگه بود، اسماعیلیان آن را «قلعه طبس» می‌گفتند.

از دیگر دیدنی‌های طبس می‌توان به روستاهای زیبای این منطقه مانند نایب‌اند، اصفهک، دره کال جنی، پناهگاه حیات‌وحش نایبندان، کویر حلوان، غار اژدهای رودسراب، جنگل سنو اشاره کرد که در این مختصر نمی‌گنجید به تمام آن‌ها پرداخت.