از رواداری در روابط چه می‌دانید؟

یونسکو ۱۶ نوامبر را "روز جهانی رواداری" اعلام کرده است. این روز باید افکار عمومی جهان را نسبت به رواداری و خطرات ناشی از نارواداری حساس کند.

در زمانه‌ای که فرهنگ‌ها و دین‌های گوناگون جهان، بیش از پیش در کنار هم قرار می‌گیرند، رواداری یکی از بنیادی‌ترین عنصر‌های همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌هاست. رواداری که امروزه آن را فضیلت و ارزشی راهنما می‌دانند، در وهله‌ی نخست به معنی دستیابی به تفاهم در پذیرفتن تفاوت‌هاست.

از آنجا که جامعه‌ی انسانی پدیده‌ای متکثر است، همواره آبستن درگیری و منازعه است. در چنین منازعه‌ای آدمی مسئول رفتار خویشتن و پیامد‌های آن است؛ بنابراین بویژه در شرایط بحرانی و فشار، تصمیم برای رفتاری متناسب، از اهمیت زیادی برخوردار است.

رواداری معیاری برای چنین رفتاری به دست می‌دهد و به آدمیان می‌آموزد که چگونه می‌توان با درایت و بصیرت ناشی از پذیرفتن اصل برابرحقوقی آدمیان، منازعه‌ای را تاب آورد یا آن را به گونه‌ای مسالمت‌آمیز حل کرد.

یک منازعه همواره ناشی از نفی متقابل است که در آن مخالفت با تصورات ارزشی و هنجار‌های طرف مقابل نهفته است. در چنین وضعیتی، رواداری چشم‌اندازی به هر طرف منازعه ارائه می‌دهد تا بدون دست برداشتن از دیدگاه‌ها و باور‌های خود، در مقابل دیدگاه‌ها و باور‌های طرف مقابل شکیبایی و نرمش نشان دهد و مآلا امکان بر حق بودن آن‌ها را در نظر آورد.

چنین رفتاری ممکن می‌سازد تا نظرات گوناگون در کنار هم همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و امکان تحقق اهداف گوناگون در کنار هم بوجود آید. تنها با رواداری است که همزیستی صلح‌آمیز میان آدمیان ممکن می‌شود و افراد می‌توانند در سایه‌ی آن فردیت خود را نیز حفظ کنند.

درباره‌ی مفهوم رواداری
واژه‌ی «رواداری» در زبان فارسی، برگردان مفهوم "تولرانس" در زبان‌های اروپایی است که خود برگرفته از فعل لاتینی tolerare به معنی شکیبا یا بردبار بودن است.

منظور از آن بدوا تاب آوردن و تحمل کردن وضعیت‌هایی بوده که نمی‌توانیم بر آن‌ها تاثیر بگذاریم و آن‌ها را تغییر دهیم. اما معنی رواداری در عصر روشنگری در اروپای سده‌ی هجدهم متحول شد و به آن چیزی گفته می‌شود که امروز هم از این مفهوم مستفاد می‌شود.

امروزه رواداری یعنی تاب‌آوری و تحمل نظرات، اعتقادات، شیوه‌های رفتاری و علایق دیگران. این رویکرد موضوعاتی از حوزه‌های دین، فرهنگ و جهان‌بینی را دربرمی‌گیرد. رواداری یعنی رفتار بردبارانه، محترمانه و دوستانه با هر کس و به‌ویژه با کسانی که با ما متفاوت‌اند یا افکار دیگری دارند.

یک نمونه‌ی روشن برای رواداری، رفتار آدم بی‌دینی است که در برابر دین‌داران و امور و مناسک آن‌ها انعطاف نشان می‌دهد. ممکن است امور اعتقادی یک دین‌دار برای یک انسان بی‌دین عجیب و غیرقابل فهم باشد، اما او به عوض تمسخر آن‌ها یا بی‌احترامی به فرد مؤمن، تفاوت‌های او با خود را به رسمیت می‌شناسد و آن‌ها را تحمل می‌کند.

نمونه‌های دیگری برای رواداری، شکیبایی و بردباری در قبال فرهنگ‌های دیگر و تفاوت‌های ناشی از آن، گرایش‌های سیاسی و مسلکی، و آداب و رسوم و عادات بیگانه است. رواداری در جایی آشکارا جلوه می‌کند که ما هر انسانی را همانگونه بپذیریم که واقعا هست؛ با همه‌ی ویژگی‌هایش و مستقل از آن که با ویژگی‌های ما همخوانی دارند یا نه.

اما رواداری به معنای تسلیم یا اغماض نیست، بلکه پیش از هر چیز رویکردی فعالانه در به‌رسمیت شناختن حقوق جهانشمول بشر و آزادی‌های اساسی دیگران است.

رواداری هرگز نمی‌تواند در خدمت توجیه هرگونه تحدید و تهدید ارزش‌های بنیادین قرار گیرد. هم آحاد انسانی، هم گروه‌های اجتماعی و هم دولت‌ها می‌بایست روادار باشند. بر این پایه می‌توان گفت که رواداری عنصر استوارسازی حقوق بشر، تکثرگرایی، دموکراسی و حکومت قانون است.

این اصل هرگونه جزم‌گرایی و مطلق‌گرایی را پس می‌زند و همه‌ی هنجار‌هایی را که در اسناد بین‌المللی حقوق بشر تصریح شده‌اند مورد تاکید قرار می‌دهد.

اما رفتار مبتنی بر رواداری امری بدیهی نیست. در بسیاری از جوامع نارواداری حاکم است و بدبینی و بی‌احترامی مستمر نسبت به دگراندیشان و اقلیت‌های مذهبی و قومی و جنسیتی بیداد می‌کند. رواداری درست قطب مخالف چنین رفتار‌هایی است و به ما می‌آموزد که باور‌ها و اعتقادات و نظرات دیگران را تاب آوریم و با آن‌ها مدارا کنیم. رویکرد روادارانه نهایتا صلح اجتماعی را تضمین می‌کند.

مرز‌های رواداری
قطب مخالف رواداری، "نارواداری" است، یعنی زمانی که ما هیچ نظری جز نظر خود را به رسمیت نشناسیم، با هر کس که اندیشه‌های متفاوتی داشته باشد مرزبندی کنیم و تصورات ارزشی او را که برای ما بیگانه است نادرست و انحرافی بدانیم. نارواداری می‌تواند در حالت‌های گوناگون با اشکال مختلفی از تحقیر و خوارشماری نظرات مخالف، تا کاربست جبر و خشونت در اشکال ظریف و پیچیده یا کاملا عریان آن همراه گردد.

افراد ناروادار تاب تحمل دگراندیشان را ندارند و نمی‌پذیرند که افکار و شخصیت و خصوصیات آدمیان متکثر و متفاوت است و همه‌ی انسان‌ها یکسان نمی‌اندیشند و یکسان رفتار و زندگی نمی‌کنند. تبعیض ورزی قومی و مذهبی و جنسیتی، نژادپرستی و سرکوب دگراندیشان، اشکال گوناگون نارواداری هستند که حتی ممکن است در بدترین حالت به جنگ بینجامند.

تاکید بر اهمیت رواداری ضروری است. اما یک چنین ارزش والایی نیز مرز‌های خود را دارد. هر کس باید تلاش کند روادار باشد، اما وضعیت‌هایی وجود دارد که در آن نباید در قبال برخی رفتار‌ها و نظرات رواداری نشان داد.

مرز رواداری در جایی است که یک نفر با رفتار یا گفتار خود آزادی فردی دیگران را محدود یا حقوق و منزلت انسانی آنان را پایمال می‌کند. بر این پایه می‌توان گفت که رواداری در جایی پایان می‌یابد که رفتار‌های سوء و تبهکارانه یا سخنان و عقاید انسان‌ستیزانه آغاز می‌شوند.

چنین رفتار‌ها و گفتار‌هایی را نباید تحمل کرد، بلکه باید در برابر آن‌ها ایستاد و از حقوق انسانی خود و دیگران دفاع کرد.

آموزش رواداری
جوامع باز و روادار در نظام‌های آموزشی و تربیتی خود، انسان‌ها را با روح مدارا، رفتار احترام‌آمیز نسبت به دیگران و عدم تبعیض پرورش می‌دهند و چارچوب‌های ضروری سیاسی و اجتماعی را به این منظور مقرر می‌کنند. بدین‌سان اعضای جامعه، رفتار مسالمت‌آمیز و خشونت‌پرهیز به هنگام منازعات را می‌آموزند.

رسانه‌های گروهی نیز می‌توانند از طریق گشودن فضا برای گفت‌وگوی آزاد، ترویج ارزش‌های روادارانه و اشاره به خطر‌هایی که گسترش گروه‌های ناروادار و ایدئولوژی‌ها ایجاد می‌کنند، در این زمینه نقشی سازنده بازی کنند؛ بنابراین تربیت و آموزش در تقویت رواداری نقشی انکارناپذیر دارند.

هر قدر در جامعه‌ای رواداری، تحمل‌پذیری و رفتار مداراجویانه نسبت به دیگران در میان شهروندان نیرومند‌تر باشد، به همان نسبت می‌توان در آنجا توان ناشی از منازعات اجتماعی را آسان‌تر در جاده‌ای سازنده هدایت کرد و نظام متکثر و دموکراتیک را استوارتر ساخت.

بر این پایه‌می‌توان گفت که رواداری یکی از ستون‌ها برای ثبات دموکراسی است. در یک جامعه‌ی روادار، ترس، دشمنی، خشونت، جزمگرایی، نفرت و تعصب بسیار کمتری وجود دارد تا در یک جامعه‌ی بسته و تکصدایی. رواداری تکامل آزاد شخصیتی فرد را تضمین و ذوق و استعداد سازندگی او را تقویت می‌کند و به این اعتبار یکی از سنگ‌پایه‌های اصلی و اجتناب‌ناپذیر نظام دموکراتیک است.

رواداری برای مسائل کانونی دموکراسی مانند تضمین آزادی، تکثرگرایی، قانونمداری و پاسداری از حقوق اقلیت‌ها، اهمیتی بنیادین دارد.

منبع: دویچه وله