نقش ابتلائاتی مثل کرونا در اضطرار به منجی باید بررسی شود/ نیاز به امام را در تمدن‌سازی نادیده گرفته‌ایم

به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان، به تازگی کتاب «نیازسنجی مهدویت پژوهی» به قلم حجت الاسلام دکتر «امیرمحسن عرفان»، مدرس، محقق و مولف مهدوی به همت مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم روانه بازار نشر شده است. به منظور بررسی اولویت ها، اهداف و ضرورت های نگارش این اثر با وی گفتگویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

حجت الاسلام عرفان درباره اهداف تالیف کتاب «نیازسنجی مهدویت پژوهی»، اظهار کرد: با توجه به تحولات پرشتاب کنونی و نیز وجود متغیرهای متعدد در عرصه علمی، ناگزیر به فاصله گرفتن از الگوهای سنتی هستیم و باید مطالعات مهدویت را متناسب با تحولات داخلی و منطقه ای به‌روزرسانی کنیم. برای از بین بردن غبار غربت از مهدویت لاجرم باید ساحت ها و مسائل قابل تامل در رویکرد به این آموزه را هم بشناسیم و هم به دیگران بشناسانیم.

وی ادامه داد: اذعان به چنین ضرورت هایی بود که انگیزه نگارش این کتاب را ایجاد کرد؛ یکی از مهمترین رویدادهای نیازسنجی پژوهشی، مدیریت صحیح مواجه با شبهات و چالش ها است وقتی نیازهای پژوهشی به درستی رصد شود می توان مبتنی بر این رصد راهبردهای کلان مبارزه با شبهات و چالش ها را پی ریزی کرد؛ دومین برونداد نیازسنجی پژوهشی، رصد مستمر نیازهای مخاطبان است، مخاطبان در جامعه با تنوعات قومی، مذهبی، نژادی، جنسیتی، رشته ای و .. در رویکرد به مهدویت مواجه هستند وقتی نیازسنجی کرده و نیازهای مخاطب را مد نظر قرار می دهید، می توانید پیام مهدوی را عمیق تر به مخاطب عرضه می کنید.

بازنمایی قلمروهای ناکارآمد با مهدویت پژوهی

حجت الاسلام عرفان با بیان اینکه سومین کاربرد مهدویت پژوهی بازنمایی قلمروهای ناکارآمد است، گفت: سوگمندانه بیشترین تحقیقات مهدوی به حوزه های کلامی، قرآنی و حدیثی محدود شده و ساحت های مهدویت پژوهی مثل پیوند این آموزه با مسائل سیاسی، مطالعات جامعه شناختی، مطالعات فرهنگی، مطالعات روانشناسی و مطالعات اخلاق و تربیت، رسانه، معماری، هنر، ادیان و اقتصاد و ... کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. در نیازسنجی مهدویت پژوهی قلمروهای ناکاویده بازنمایی می شود اینکه بدانیم چه ساحاتی می تواند به کمک ما بیاید که آموزه مهدویت را مورد تحقیق قرار دهیم.

وی تعمیق رویکرد میان رشته ای را چهارمین برونداد مهدویت پژوهی است، ابراز کرد: هر یک از مسائل مهدویت پژوهی را می توان از نظرگاه های مختلف مورد بررسی قرار داد؛ برای مثال انتظار منجی با رویکردهای قرآنی، کلامی و ... چراکه تنوع روش و کثرت در مهدویت مورد نیاز است چراکه مطالعات میان رشته ای محقق را از حد توجه به دانش واحد فراتر برده و او را نسبت به دانش های مختلف ناظر به مسئله واحد شنوا می کند برای تحقق رویکرد میان رشته ای نیازمند نیازسنجی پژوهه هستیم.

پرداختن به موضوعات تکراری مهدوی مفید نیست

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه پنجمین برون داد مهدویت پژوهی تمیز میان مسئله ها و مسئله نماها است، تاکید کرد: مفید بودن و دارای اولویت بودن ازجمله ویژگی های مطلوب یک پژوهش مهدوی است، اگر می گوییم پژوهش باید مفید باشد یعنی نیازی را مترفع کند، پرداختن به موضوعات تکراری مهدوی مفید نیست و کارکردی ندارد. اگر می گوییم پژوهش های مهدوی باید مفید باشد یعنی در دو سطح بنیادی و کاربردی اثربخش باشند اهداف بنیادنی پژوهش های مهدوی یعنی کشف خلاءهای معرفتی موجود در تبیین معارف مهدوی و کسب رهیافت جدید در عرصه معارف مهدوی و گسترش نظریه ها در حوزه مطالعات مهدوی.

تفاوت های رویکرد عوامانه و عالمانه به مهدویت

وی با بیان اینکه هدف در برنامه های کاربردی مهدویت پژوهی ناظر بر تغییر بینش ها، روش ها و منش ها نسبت به این آموزه است، گفت: از این رو، تاکید داریم یکی از مهمترین برونداد های نیازسنجی مهدویت پژوهی، تمییز بین مسئله ها و مسئله نماها است هدف در روی‌آورد عوامانه به مهدویت تقویت احساسات است اما در رویکرد عالمانه مبتنی بر نیازسنجی توجه به هدف رو به جلو است. در رویکرد عوامانه، پیام مهدوی بدون اولویت و با فقدان مخاطب شناسی منتقل می شود اما در رویکرد عالمانه باید دارای اولویت و ضرورت باشد.

حجت الاسلام عرفان اضافه کرد: عوامل در رویکرد عوامانه تمرکز بر آسان و فرومایه گرفتن مهدویت است اما در رویکرد عالمانه رویکرد کلان و پویا مدنظر است، در عالمانه منبع پیام باید مستند و مستدل باشد برخلاف رویکرد عوامانه؛ باید به مبرم ترین نیاز مخاطب پاسخ دهیم.

این مدرس مباحث مهدوی در ادامه بیان کرد: ششمین ضرورت نیازسنجی مهدویت پژوهی وجود تناسب محتوای پژوهشی با موقعیت و شرایط محیطی است اتفاقاتی که در عالم هستی رخ می دهد مثل درگیری با ویروس کرونا که باید بررسی کنیم ظرفیت این ابتلای همگانی در بسط اندیشه نجات و اضطرار به منجی چقدر کارگشا است؟.

وی تاکید کرد: وجود این تناسب یکی از مهمترین اهداف و کارکردهای مهدویت پژوهی است بدین معنا که محتوای پژوهشی باید با زمان و مکان هماهنگ باشد. تحقق این اصل به دو صورت ممکن است اولا انتخاب مسئله با شرایط و تغییر شرایط به تناسب مسئله پژوهشی که اگر این تناسب رخ داد سبب رغبت دیگران به داده پژوهشی می شویم و مسئله پژوهشی از حالت صرف به یادگیری مفید تبدیل شده و انسان را از علم نافع بهره مند کند. اگرچه مدعیان دروغین مهدویت در تاریخ فراوان بوده اند اما امروز نشانی از کیسانیه و واقفیه در جامعه ما نیست!

عرفان ابراز کرد: باید دنبال این باشیم که چرا ذائفه مردم در مهدویت ضعیف است؟ و باید دنبال ارتقاء کیفی این ذائقه باشیم و از موضوعات بدون مخاطب و چالش پرهیز کنیم. مهدویت پژوهی مبتنی بر نیازسنجی ما را از پژوهش های بدون مخاطب بازمی دارد.

وی تصریح کرد: اگر رصد کنیم فعالیت های پژوهشی مهدوی در قالب کتاب، مقاله و پایان نامه درمی یابیم در عرصه معارف مهدویت با کمبود پژوهش های مناسب و کارآمد مواجه هستیم، این بدان معنا است که پژوهش ها نتوانسته اند رابطه درست و منطقی با مخاطب برقرار کنند. به عبارت دیگر مراکز سفارش دهنده نیازهای خود را به درستی روشن نکرده اند و مسیر پژوهش در مهدویت بر اساس علایق پژوهشگران انتخاب می شود این شیوه نه تنها نیازها را مرتفع نمی کند بلکه احساس نیاز را افزایش می دهد برای آنکه فاصله احساس نیاز و اجرا را کم کنیم باید نیازها را تحلیل و اولویت بندی کنیم تا با اتمام پژوهش و ارائه گزارش نهایی کار را پایان یافته ندانیم.

حجت الاسلام عرفان ادامه داد: نکته دیگر که در مهدویت پژوهی به طور خاص در نظر گرفته نمی شود وجود حلقه های گوناگون در نظام پژوهشی است که در نتیجه آن به درستی از پژوهش ها استفاده نخواهیم کرد، باید توجه داشت پژوهشی در مهدویت سودمند است که همراه با سیاستگذاری فنی باشد. اگر بخواهیم مهمترین آسیب های مهدویت پژوهی را بیان کنیم فقدان خلاقیت روشی، عدم اولویت بخشی، فقدان رویکرد بینارشته ای، عدم توجه به شرایط محیطی، پاسخ های کهنه به سوالات جدید در عرصه مهدویت، بی توجهی به رویکرد سیستمی، یکسونگری، فقدان چشم مسئله یاب، رشد پژوهش های سطحی و عدم هم افزایی مراکز پژوهشی از جمله آنها است.

چرایی موازی کاری ها

وی ادامه داد: متاسفانه با تعدد مراکز مهدویت پژوهی هم در حوزه و هم در دانشگاه مواجه هستیم، وقتی هم افزایی میان مراکز مهدوی وجود ندارد، دچار موازی کاری می شویم به ویژه وقتی مسئولیت ها و رسالت ها به درستی تعیین نشده باشد. هر نوع برنامه ریزی بر الگویی استوار است باید روابط آنها بررسی شود در صورت پی ریزی چنین الگویی می توان اهداف پژوهشی را به صورت کیفی و کمی تعریف کنیم و میزان تغییرات را بسنجیم. بر اساس برنامه ریزی پژوهشی امکان مدیریت پژوهش فراهم می شود و متغیرها را بر اساس اهداف تغییر می دهیم.

این مدرس مهدوی در پایان خاطرنشان کرد: برنامه ریزی پژوهشی اگر نتواند دست نیافتنی ها را دست یافتنی کند اما قطعاً فقدانش دست یافتنی ها را دست نیافتنی می کند!، حساس ترین مرحله برنامه ریزی آن است که پس از سنجش میزان تاثیر پژوهش های گذشته نیازسنجی پژوهشی در افق آینده را مشخص کند. در این مرحله باید به برآورد نیازهای مهدویت پژوهی پرداخت و طبق آن اهداف آرمانی، میان مدت و بلندمدت را تعریف کرد. اینها ذیل برنامه ریزی پژوهشی می گنجد که در مهدویت کمتر به آن توجه شده است. مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب، زمینه سازی برای درک ولایت عظما و تحقق تمدن نوین اسلامی را رسالت جوانان معرفی کرده اند که در آن باور به منجی و اضطرار به امام ظرفیت های بالایی دارد. اضطرار به حجت الهی در ساخت تمدن نوین اسلامی بحث کلانی است که کمتر مورد بحث قرار گرفته است.

پایان پیام/9