رازی؛ خالق و مبتکر شیمی نوین و داروسازی


رازی؛ خالق و مبتکر شیمی نوین و داروسازی

رازی توجه خاصی به دارو سازی داشته و کتب بسیاری در این زمینه تحلیل کرده است. این آثار  یا تک نگاشته‌اند و یا کتاب‌هایی هستند که در بخش‌هایی از آن‌ها به شرح خواص دارویی گیاهان و مواد معدنی پرداخته شده است. در واقع رازی پایه‌های داروشناسی و داروسازی امروز را بنا نهاده است و به سبب فعالیت‌های دارویی و ابداعات وی است که از او به عنوان «پزشک داروساز»...

داروسازی که از قدیمی‌ترین دانش‌ها در تاریخ تمدن بشری است، در آغاز از پزشکی جدا نبوده ولی به سبب نیاز همیشگی به دارو و ضرورت شناخت مواد دارویی از دانش پزشکی جدا شد. چنانچه از منابع و تحقیقات دارویی بر می‌آید تحول بنیادی در دانش داروسازی با تأسیس دانشگاه جندی شاپور در ایران عهد ساسانی پیوند دارد چرا که این دانشگاه حلقه ارتباط و تلاقی مکاتب ایرانی، هندی، سریانی و یونانی بود. بعد از ظهور و گسترش اسلام، داروسازی در قلمرو مسلمانان پیشرفت فوق العاده‌ای کرد. دانشمندانی که در طبقه بندی علوم کوشیده‌اند داروسازی را از فروع علم طب و نه چنان علمی مستقل در شاخه علوم طبیعی بررسی کرده اند.

ظاهراً نخستین کسی که در طبقه بندی علوم، داروسازی را دانشی خاص، نه یکی از فروع پزشکی به شمار آورد فخر رازی بود. میراث داروسازی ایران، یونان و هند از طریق نهضت ترجمه به تمدن اسلامی منتقل شد و مسلمانان در آثار ترجمه‌ای خصایص علمی و منافع طبی گیاهان دارویی را شناختند. از مهم‌ترین تألیفات دوره اسلامی پیش از راضی می‌توان به کتاب الادویة المفردة اثر اسحاق ابن حنین اشاره کرد. ولی بی گمان ابوبکر محمد ابن زکریای رازی (۲۵۱-۳۳۱ق) از مهم‌ترین داروسازان دوره اسلامی است. وی در شاخه‌های مختلفی چون داروسازی، پزشکی، دندان پزشکی و... نیز توانایی و مهارت داشت.

محمد ابن زکریای رازی در شهر ری دیده به جهان گشوده است. نام پدر رازی، زکریا و نام جدش یحیی است. پدر رازی به کار زرگری اشتغال داشت و رازی در کودکی شغل و حرفه پدری را دنبال می‌کرد با این همه، وی خانواده ثروتمندی نداشت و خود نیز هیچگاه در طریق مال اندوزی گام ننهاد. در حدود ۲۸۳ ه.ق به بغداد رفت و در مدت اقامت در این شهر به پزشکی علاقه‌مند شد و آن را آموخت. وی همچنین علوم مختلف را در نزد استادان به نام آن روزگار فرا گرفت. شمار آثار او در علوم مختلف به بیش از ۲۰۰ تألیف می‌رسد.

رازی که توجه خاصی به دارو سازی داشت و کتب بسیاری در این زمینه تحلیل کرد. این آثار یا تک نگاشته‌اند یا کتاب‌هایی هستند که در بخش‌هایی از آن‌ها به شرح خواص دارویی گیاهان و مواد معدنی و دارویی پرداخته شده است. در واقع رازی پایه‌های داروشناسی و داروسازی امروز را بنا نهاده است و به سبب فعالیت‌های دارویی و ابداعات وی است که از او به عنوان «پزشک داروساز» یاد می‌شود. از جمله این کتاب‌ها می‌توان به الحاوی، خواص الاشیا، الفصول فی طب و القونج و... اشاره کرد.

محمّد بن زکریای رازی پزشک، فیلسوف و شیمیدان ایرانی، افکارش تحولات جدی در علوم طبیعی پدید آورد و مسیر طب، شیمی و فیزیک را دگرگون ساخت؛ وی میراث علمی ماندگاری در زمینه پزشکی، شیمی و فلسفه به یادگار نهاده است. او به عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و به نام طبیب المسلمین و ملقب به جالینوس العرب از شهرت جهانی برخوردار است. در دوره اسلامی وی نخستین پزشکی بود که از الکل برای گندزدایی،ازجیوه به عنوان مسهل و از برخی ترکیبات دارویی در بی‌حسی استفاده کرد.

رازی به‌سبب احاطه بر دانش کیمیا و آگاهی از خواص سنگ‌های معدنی، توانست فرآورده‌های شیمیایی جدیدی وارد علم داروسازی کند؛ هم‌چنین دستورالعمل‌های متعددی برای ساخت داروهای ترکیبی ارائه کرد که تا آن هنگام در بین مسلمانان بی‌سابقه بود. شیوه رازی در درمان بیماری‌ها، بسیار ساده بود و تا حد امکان به جای دارو، غذا تجویز می‌کرد؛ چون او به طبیعت داروها، سرد یا گرم، واقف بود و مضرات استفاده از داروها را نیز می‌شناخت.

رازی برخلاف بسیاری از پزشکان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و امراء و بزرگان بودند، وی با مردم عادی بیشتر سروکار داشته است. ابن‌الندیم در کتاب الفهرست خود می‌گوید: «رازی تفقد و مهربانی به همه کس، به ویژه فقراء و بیماران داشته، از حالشان جویا و به عیادتشان می‌رفت و مقرری‌های کلانی برای آن‌ها گذاشته بود. رازی با آثار خود در زمینه داروها پایه فکری داروشناسی و داروسازی را در طب اسلامی بنا نهاده است. وی از داروهایی نام می‌برد که پیش از وی پزشکان آن را نمی‌شناختند مثلاً نسخه‌هایی که رازی برای درمان آبله تجویز می‌کرد احاطه وی را بر دارو و شناخت آن‌ها نشان می‌داد. رازی تاکیدمی‌کند که دارو می‌تواند از راه پوست،مخاط و استنشاق جذب شود.

جورج سارتون، رازی را یکی از بزرگترین آزاداندیشان تمام دنیای اسلام نامیده است. وی بزرگترین پزشک دنیای اسلامی و یکی از بزرگترین پزشکان تمام زمان‌ها بوده است. طبق نظر برخی از مورّخان، رازی خودآموزی پزشکی را از زادگاه خود یعنی شهر ری شروع کرد و با استفاده از نوشته‌های هندی در طب و همچنین کتب پیشکسوتان یونانی به ویژه بقراط و جالینوس، اطلاعات مقدماتی دانش پزشکی را فرا گرفت.

با نگاه به فهرست آثاری که رازی به طور مستقل یا در ضمن کتب پزشکی به داروسازی و داروشناسی اختصاص داده است می‌توان به نقش بی‌بدیل وی در تکامل و گسترش علم داروسازی پی برد زیرا رازی در زمینه داروسازی شیوه‌های نوینی به کار بست که تا آن هنگام سابقه نداشت. به سبب همین اقدامات و یافته‌هاست که از او با عنوان خالق و مبتکر شیمی نوین و داروسازی امروزی یاد کرده اند.

منابع:

*فرخنده زاده،م و دیگران.(۱۳۹۴). «داروسازی محمدبن زکریای رازی». تاریخ و تمدن اسلامی. شماره ۲۱. صص: ۲۴-۳.
*عفتی، ق.ا. (۱۳۹۱). «زکریا رازی، دانشمند و طبیب روشندل». ناشر دفتر فرهنگ معلولین. صص: ۴۷-۱.

انتهای پیام

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه خراسان رضوی

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


کلید سعادت