حال خوش گوزن‌ها در دشت‌ناز

به گزارش ایرنا، زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی مناطقی از غرب و جنوب غربی ایران است ، اما روند کاهشی تعداد این گونه ارزشمند و زیبا در دهه ۳۰ سبب شد که از اواخر همان دهه اقداماتی برای نجات گوزن‌های زرد ایرانی در کشور انجام شود و از اوایل دهه ۴۰ نیز نگهداری این گونه‌ها در مناطق و زیستگاه‌های جدید و حفاظت شده آغاز شد.

اکنون نزدیک به ۶۰ سال است که حفاظت ویژه از این گونه جانوری انجام می‌شود و مهم‌ترین مرکز نگهداری و تکثیر گوزن زرد ایرانی هم سایت تکثیر نیمه‌طبیعی دشت ناز در ساری است؛ جایی که طی دو سال اخیر تعداد گوزن‌های زرد ایرانی در آن رشد قابل توجه و چشمگیری داشته و امیدواری برای دوباره دیدن گوزن‌ها در زیستگاه‌ اصلی‌شان پس از رسیدن تعدادشان به حد مطلوب را بیشتر کرده است.

افزایش ۶۰ درصدی جمعیت گوزن زرد

در روزهایی که فضای مجازی و رسانه‌ها پر از خبرهای تلخ و نگران‌کننده محیط زیستی هستند، شنیدن این خبر که تعداد گوزن‌های زرد ایرانی سایت دشت‌ناز طی کمتر از دو سال حدود ۶۰ درصد افزایش یافته، خوشحال‌کننده و جذاب است. حالا گوساله‌های به دنیا آمده در دو سال اخیر با اقدامات حفاظتی انجام شده، دور از هر گونه خطر زندگی می‌کنند و حال و روز خوب و آرامی را می‌گذرانند؛ خبری که در پیگیری وضعیت گوزن‌ها از مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران می‌شنویم.

«حسینعلی ابراهیمی کارنامی» که این روزها مثل همیشه چالش‌های محیط زیستی مازندران را پیگیری می‌کند و آخرین رخداد تلخ مورد پیگیری برای او و همکارانش هم مرگ ۲۴ هزار قطعه ماهی در سوادکوه است، افزایش تعداد گوزن زرد ایرانی در مازندران را خبر خوش محیط زیستی برای همه دوستداران حیات وحش می‌داند.

او به خبرنگار ایرنا می‌گوید: خوشبختانه تلاش‌های همکاران ما طی دو سال اخیر نتیجه داد و با کاهش تلفات، بر جمعیت این گونه‌های زیبای جانوری افزوده شده است.

فاصله از انقراض

۲۵ خرداد امسال هم با تولد یک گوساله مرال خزری در پناهگاه سمسکنده تعداد این گونه‌ها به ۲۲ رأس رسیده بود تا امیدواری برای بقای این جانورهای زیبا و جذاب و نادر افزایش یابد و حالا هم مسئولان حفاظت محیط زیست مازندران از افزایش تعداد گوزن‌های زرد ایرانی خبر می‌دهند.

زمانی فقط چهار رأس گوزن زرد ایرانی در این پناهگاه وجود داشت و اکنون پس از گذشت چندین سال و با تلاش‌های مستمر محیطبانان، تعداد این گونه جانوری که یکی از چهار گونه پستاندار در معرض خطر انقراض کشور بر اساس معیارهای جهانی حفاظت محسوب می‌شود به ۵۳ رأس رسیده است.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سال ۱۳۹۷ تعداد گوزن‌های موجود در این سایت ۳۳ رأس بود که با اجرای برنامه‌های حفاظتی برای پیشگیری از تلف شدن و طعمه قرار گرفتن گوزن‌ها، اکنون تعدادشان به ۵۳ رأس رسیده است.

رفع خطرهای طبیعی

کوروس ربیعی می‌افزاید: تا سال ۱۳۹۷ هم زاد و ولد گوزن‌ها انجام می‌شد و وضعیت مطلوبی هم داشت ، اما معمولا این گوساله‌ها طعمه جانوران گوشتخوار مانند گربه وحشی و شغال می‌شدند و این زاد و ولدها تاثیری بر افزایش تعداد گوزن‌ها نداشت. برای نمونه در سال ۱۳۹۷ با این که ۹ گوساله گوزن در این سایت متولد شد، به دلیل این که هر ۹ گوساله طعمه حیوانات دیگر شدند رشدی در تعداد نداشتیم. به همین دلیل از سال ۱۳۹۸ برنامه‌هایی را برای حفاظت بیشتر از این گوزن‌ها در مقابل خطرات طبیعی اجرا کردیم.

در پناهگاه‌های نیمه‌طبیعی حیات وحش، هدف اصلی تکثیر یک گونه است و به ناچار باید در این شرایط بخشی از چرخه حیات وحش را متوقف کرد. این نکته را ربیعی بیان می‌کند و می‌گوید: مراکزی به عنوان پرورش پایگاه تکثیر نیمه‌طبیعی و محصور انتخاب می‌شوند، هدفی برای حفاظت و پیشگیری از انقراض یک گونه مشخص دارند؛ یعنی چرخه طبیعی غذایی حیات وحش نباید در این محدوده‌ها برقرار باشد، چون به این صورت تکثیر بدون تأثیر می‌ماند و گوساله‌ها طعمه حیوانات دیگر می‌شوند. بنابراین باید عوامل برهم زننده روند افزایش جمعیت جانور را حذف کنیم.

به گفته این مسئول، در دشت ناز هم هدف اصلی افزایش تعداد گوزن زرد ایرانی است و اگر چرخه طبیعی اکوسیستم برقرار باشد و گوشتخواران حضور داشته باشند این گونه‌ها در معرض انقراض قرار می‌گیرند. به همین دلیل است که طی سال‌های اخیر افزایش تعداد گوزن‌های زرد ایرانی چندان محسوس نبود و در روندی آهسته مشاهده می‌شد.

دشت‌ناز؛ مهم‌ترین مرکز پرورش گوزن زرد

البته پناهگاه دشت ناز در عین حال که تا دو سال پیش مانند سایر مراکز تلفات طبیعی هم داشت، به عنوان مرکز مرجع تکثیر این گونه‌ها، به هشت پناهگاه دیگر گوزن‌های زرد ایرانی که در ۶ استان قرار دارد نیز گوزن‌های زیادی تحویل داد. در این پناهگاه از سال ۱۳۴۲ پرورش گوزن انجام می‌شود و مرکز پایه پرورش گوزن زرد ایران محسوب می‌شود.

به استناد آمارهای اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، تا کنون ۶۵ رأس گوزن زرد از دشت‌ناز به پناهگاه‌های دیگر این گونه در کشور فرستاده شد، اما رشد چشمگیر ۶۰ درصدی تعداد گوزن‌ها در دشت‌ناز طی کمتر از دو سال اتفاقی کم‌نظیر در پرورش گوزن زرد ایرانی محسوب می‌شود که به گفته ربیعی با یک سری اقدامات حفاظتی و پیشگیرانه به دست آمد.

ورود گوشتخواران ممنوع

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از تلف شدن و طعمه شدن گوساله‌ گوزن‌ها را امن کردن پناهگاه از حضور حیوانات گوشتخوار عنوان می‌کند و می‌گوید: معمولا در مناطق شمالی گربه‌های وحشی و شغال به ویژه در مناطق جنگلی، بیشه‌زارها و حتی حاشیه مناطق مسکونی شهری و روستایی حضور دارند و همان طور که به حیوانات اهلی حمله می‌کنند، به گوزن‌ها نیز حمله می‌کردند. این مشکل را در پناهگاه سمسکنده نیز داشتیم. دو ضلع پناهگاه سمسکنده باغ، یک ضلع اراضی بنیاد و یک ضلع جاده است و به همین دلیل گربه‌های وحشی و شغال‌ها عمدتا وارد این زیستگاه گوزن‌ها می‌شدند که بناچار همه گوزن‌ها به دشت‌ناز منتقل شدند.

وی می‌افزاید: باید برای نجات گوزن‌ها ، دسترسی این حیوانات گوشتخوار به گوزن‌ها را قطع می‌کردیم. نخستین راه، زنده‌گیری این حیوانات برای دور کردن‌شان از محل زندگی گوزن‌ها بود که انجام شد و پس از آن هم اقداماتی برای ایمن‌سازی پناهگاه ۵۵ هکتاری دشت‌ناز انجام دادیم. نصب دوربین و نورافکن و همچنین برقراری نگهبانی ۲۴ ساعته از پناهگاه باعث شد که از سال ۱۳۹۸ طعمه‌خواری و شکار شدن گوزن‌ها توسط حیوانات وحشی به صفر برسد.

به گفته ربیعی پارسال ۹ گوساله و امسال هم تا کنون ۱۱ گوساله گوزن در دشت‌ناز متولد شد که همگی زنده هستند و جمعیت ۳۳ رأسی گوزن‌های این پناهگاه را به ۵۳ رأس رسانده است که بیشتر از سقف پیش‌بینی شده برنامه افزایش تعداد گوزن‌ها در مراکز تکثیر نیمه‌طبیعی این گونه جانوری است.

زاگرس در انتظار گوزن‌ها

سال‌هاست که حیات وحش ایران خالی از گوزن زرد است و این جانوران زیبا و کم‌نظیر فقط در چند پناهگاه و منطقه حفاظت شده حضور دارند و زندگی می‌کنند. رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران درباره مجموع تعداد گوزن زرد ایرانی در کشور می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۲۰۰ رأس گوزن زرد ایرانی در پناهگاه‌های کل کشور وجود دارد که بیشترین تعداد مربوط به دشت‌ناز است. اولویت و هدف نخست این است که گونه را از خطر انقراض نجات دهیم که با استمرار این روند این هدف محقق می‌شود. هدف بعدی هم رهاسازی گوزن زرد ایرانی در زیستگاه‌های اصلی‌شان یعنی مناطق غربی و جنوب غربی ایران پس از رسیدن تعدادشان به حد مطلوب است.

برنامه مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست این است که وقتی تعداد گوزن‌ها به حدی رسید که نگرانی از انقراض وجود نداشته باشد، هر سال تعدادی از گوزن‌ها در طبیعت رها شوند و امکان بقا و ماندگاری‌شان مورد بررسی قرار گیرد.

ربیعی می‌گوید: در نهایت هدف این است که این گوزن‌ها پس از چند دهه در طبیعت و زیستگاه خودشان حضور یابند. به همین دلیل هم در نگهداری و پرورش این گوزن‌ها توجه زیادی به اهلی نشدن آن‌ها می‌شود. گوزن‌ها در این سایت‌ها نیز به صورت وحشی نگهداری می‌شوند تا دست‌آموز و رام نشوند و خوی طبیعی‌شان حفظ شود. امیدواریم شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که بشود جمعیتی از این ‌گوزن‌ها را در زیستگاه‌های طبیعی خودشان در جنوب غرب کشور رها شوند.

گوزن‌های زرد ایرانی در گوشه‌ای از مازندران بر خلاف بسیاری از گونه‌های جانوری روزگار خوبی را می‌گذرانند و محیطبانان هم حواس‌شان هست که این مهمانان قدیمی طبیعت مازندران مانند دو سال اخیر دور از دسترس شغال‌ها و گربه‌های وحشی باشند تا تعدادشان بیشتر شود. هر چند زیستگاه اصلی این گوزن‌ها مازندران نیست ، اما حالا تقریبا همه‌ نمونه‌های موجود از این گونه در کشور، برآمده از طبیعت مازندران هستند و احیای نسل‌شان وابسته به مازندران شده است. شاید اگر در سایر مراکز تکثیر نیمه‌طبیعی نیز این رشد تعداد اتفاق بیفتد و افزایش جمعیت گوزن‌ها در دشت‌ناز هم به همین شکل ادامه یابد، تا کمتر از ۱۰ سال دیگر بتوان باز هم شاهد جست و خیز گوزن‌ها در زیستگاه اصلی‌شان بود.