تخصص؛ حلقه گمشده سمن‌های سبز بوشهر

نگاه مستقل، شناخت جایگاه منحصر به فرد و فعالیت همگرا و تخصصی از مواردی است که کارآمدی سازمان‌های مردم نهاد را تضمین می‌کند، نکاتی که در میان سمن‌های محیط زیستی بوشهر ضعف و قوت‌هایی داشته است و فعالیت‌آنها را تحت تاثیر قرار داده‌است.

استان بوشهر در زمان حاضر ۲۶ سازمان مردم نهاد ثبت شده محیط زیستی دارد که در زمینه‌های آموزش، محیط زیست شهری، حیات وحش، توسعه پایدار روستایی، جوانان، محیط زیست دریایی، کوهستان، تالاب، ایمنی و محیط زیست و علمی فعالیت می‌کنند.

سمن‌ها به عنوان حامیان مردمی و غیر انتفاعی محیط زیست استان بوشهر از دیلم در شمالی ترین تا عسلویه در جنوبی ترین نقطه طبیعت بوشهر را از فراز کوهستان و مراتع تا دریا مورد توجه قرار داده‌اند و اقدامات آنها از ساخت آبشخور برای ساکنان کوه و دشت تا صدور مجوز واحدهای صنعتی و آلودگی شهرها از نظرها پنهان نمانده‌است.

رسالت و اقدامات شاخص سمن‌های زیست محیطی

رئیس اداره آموزش و پژوهش حفاظت محیط زیست بوشهر وضعیت فعالیت سمن‌های محیط زیست در این استان را مطلوب ارزیابی کرد و گفت: فرهنگ سازی، مطالبه‌گری و نقش نظارتی را از ویژگی‌های سمن‌های محیط زیستی است و باید این سازمان‌های مردم نهاد هر چه بیشتر به سمت فعالیت تخصصی و هدفمند گام بردارند تا در این زمینه موثرتر واقع شوند.

حیدر فقیه افزود: سازمان‌های مردم نهاد داوطلبانه و غیر دولتی هستند و می‌توانند فعالیت و اقدامات دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی که در ارتباط با محیط زیست و منابع طبیعی استان قرار می‌گیرد را پیگیری کنند و نقش نظارتی خود را ایفا کنند و در این ارتباط باید با تخصص و به صورت هدفدار حرکت کنند.

وی اظهارداشت: اقدام شاخص سازمان‌های مردم نهاد در این بخش در سال جاری، همکاری موثر آنها در مقابله با آتش سوزی‌های ابتدای تابستان در مراتع استان بود.

فقیه افزود: همچنین گروه‌های مردم نهاد در مناطق مختلف استان بوشهر به صورت داوطلبانه در آموزش جوامع محلی و حفاظت از حیات وحش، ساخت آبشخور و تامین و تهیه علوفه پرداختند که به بهبود شرایط زیست برای حیات وحش این استان کمک می‌کند.

وی اضافه کرد: سازمان‌های مردم نهاد استان بوشهر به عنوان محیط یار، اقداماتی همچون ترویج محله سبز، آموزش صیادان و جوامع ساحلی، ترویج کسب و کارهای سبز و متناسب با طبیعت، گردشگری پایدار و پژوهش‌ها و برگزاری همایش‌های محیط زیستی همکاری موثری در این استان انجام داده‌اند.

نقاط ضعف و قوت

رئیس اداره آموزش و پژوهش حفاظت محیط زیست بوشهر ادامه داد: تعداد کم اعضا در سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی استان یکی از نقایص است که اقدامات این گروه‌ها را محدود می‌کند در حالی که اگر یاوران بیشتری جذب کنند با گسترش اقدامات نتایج آن نیز دامنه بیشتری خواهد داشت.

وی افزود: شبکه‌ای شدن و اقدام هماهنگ سازمان‌های مردم نهاد از دیگر نکات الزامی است که سبب پیگیری قوی‌تر مطالبه‌ها می‌شود و ضرورت تقویت آن در بین سمن‌های بوشهری احساس می‌شود.

فقیه تاکید کرد: از دیگر ضعف‌های این گروه‌ها این است که به صورت تخصصی در یک زمینه خاص فعالیت نمی‌کنند در حالی که فعالیت هر یک از سمن‌ها به صورت متمرکز و تخصصی بر یکی از مسائل زیست محیطی این استان نتیجه بسیار بهتری به همراه دارد.

رئیس اداره آموزش و پژوهش محیط زیست بوشهر یادآور شد: سازمان‌های مردم نهاد غیر سیاسی، غیر دولتی و غیر انتفاعی برای ثبت رسمی سازمان‌شان باید دست کم ۹ عضو داشته باشند و از این تعداد حداقل ۲ نفر از آنها درک تخصصی و متناسب با موضوع را کسب کرده باشند.

تخصص حلقه مفقود سمن‌های محیط زیستی

مسئولان سازمان‌های مردم نهاد حفاظت از محیط زیست استان بوشهر نیز علاوه بر برشمردن اقدامات شاخص خود و همکارانشان، به نقاط کمرنگ شده‌ در ایفای رسالت بی‌بدیل این سازمان‌ها در حفاظت از طبیعت و هوای بوشهر اشاره کردند.

نماینده سمن‌های حفاظت از محیط زیست بوشهر و مسئول سازمان مردم نهاد حیات سبز لیان بیان کرد: تخصصی نبودن گروه‌های مردم نهاد استان بوشهر در حفاظت از محیط زیست و نبود افراد با تخصص علمی مرتبط با آن فعالیت در میان اعضا مهم‌ترین ایرادی است که به این سازمان‌ها وارد است.

رضا پرتو سنگی افزود: در صورتی که سمن‌ها با تخصص در حوزه‌ای ورود کنند می‌توانند آگاهانه دست به اقدام بزنند و با ارائه دلایل دقیق و علمی خود مطالبه‌گری و نقد را در دستورکار قرار دهند و سبب عملکرد بهتر مسئولان و آگاهی جامعه شوند.

وی تعداد اندک اعضای فعال را از دیگر مسائل قابل طرح این سمن‌ها دانست و اضافه کرد: در هنگام ثبت و روی کاغذ تعداد اعضا بیش از ۱۰ نفر است اما در عمل یک یا دو نفر از اعضا فعال هستند و از این روی در اقدامات میدانی گسترده کمبود وجود دارد.

نماینده سمن‌های حفاظت از محیط زیست بوشهر از بسنده کردن سمن‌های بوشهر به اقدامات سمبولیک مانند پاکسازی ساحل و مراتع انتقاد و بیان کرد: باید در ارتباط برقرار کردن، اطلاع رسانی و درگیر کردن جوامع محلی به مساله حفظ محیط اقدام بیشتری صورت گیرد تا با ایجاد آگاهی و فرهنگ‌سازی، جوامع خود ادامه دهنده اقدامات زیست محیطی باشند.

پرتو سنگی گفت: جای خالی انجمن‌هایی در زمینه تخصصی بهداشت سلامت و آپارتمان‌نشینی و ترویج و فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از مبدا با تخصص جامعه‌شناسی در استان احساس می‌شود و فعالیت تخصصی در زمینه تالاب، سواحل و منابع آبی در استان کم است.

نماینده سمن‌های حفاظت از محیط زیست بوشهر عنوان کرد: آگاهی رسانی به جوامع محلی با دستاوردهایی چون توقف ایجاد پتروشیمی در دشتستان و پویش نجات کوه حفاظت شده بیرمی و توقف فعالیت معدن در شیرینه، ایجاد پویش نه به پلاستیک و ترویج استفاده از کیسه پارچه‌ای در نانوایی‌ها، ورود به آموزش و پرورش و آگاه‌سازی و مطالبه‌گری پایه‌ای و انتقال مفاهیم حفاظت از محیط زیست به خانواده‌ها از این طریق، حضور فعال در کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی شهرستانی و استانی، شرکت در پروژه‌های ملی و منطقه‌ای، هشدار در زمینه جداسازی زباله‌های عفونی در دوره شیوع کرونا، ایجاد پناهگاه برای سگ‌های خیابانی و ساماندهی این حیوانات، آگاهی رسانی درباره سایت دفن زباله بوشهر که بدون حصار بودن آن سبب ورود دام‌های سبک و سنگین به آن می‌شود بخشی از اقدامات شاخص سمن‌های محیط زیستی بوشهر در سال‌های اخیر بوده‌است.

وی اظهار داشت: سازمان‌های مردم نهاد نباید به دستگاه‌های دولتی وابستگی داشته باشند تا بتوانند مانند پلی بین مردم و شرایط با دستگاه‌های اجرایی عمل کنند و وظیفه اصلی خود به عنوان تنویر افکار را جدی بگیرند.

مسئول سازمان مردم نهاد حیات سبز لیان در معرفی این سمن عنوان کرد: این سازمان با سه نمایندگی در شهرستان‌های دیلم، تنگستان و دشتی و دفتر مرکزی بوشهر در زمینه حفظ تالاب و اکوسیستم های آبی و بویژه مشاغل سازگار با طبیعت، حفاظت از کوهستان فعالیت می‌کند.

پرتو سنگی، مهمترین صدمه به محیط زیست استان در زمینه منابع آب را استفاده بیش از اندازه کشاورزان از آب روخانه و تالاب حله دانست و بیان کرد: تلاش برای کاهش برداشت آب از تالاب‌ها با ترویج آبیاری قطره‌ای و کشاورزی دیم و همچنین پیشگیری از ورود پسماند به تالاب‌ از اقدامات این سازمان برای حفاظت از منابع زیستی استان است.

وی افزود: با توجه به خشکسالی و حقابه کمی که در تالاب‌ها داریم برداشت باید کاهش یابد، به سمت افزایش کشاورزی دیم در منطقه برویم و آبیاری نخیلات که اکنون حجم زیادی از آب را هدر می‌دهد، قطره‌ای شود.

مسئول سمن حیات سبز لیان آموزش جوامع محلی برای اشتغال متناسب با طبیعت را یکی دیگر از فعالیت‌های شاخص سمن حیات سبز لیان دانست و عنوان کرد: آموزش صنایع دستی، پرورش شتر و شتر مرغ، پرورش گل و گیاه و گیاهان بومی بوشهر، آموزش صیادان برای جلوگیری از آلودگی دریایی، آموزش محیط یار در مدارس درباره آموزش محیط زیستی فعالیت می‌کنیم.

استقلال سمن‌ها زمینه ساز نظارت و نقد سازنده

مسئول سازمان سیراف پارس موزه که در زمینه میراث فرهنگی و محیط زیست در سطح استانی فعالیت می‌کند عنوان کرد: سازمان‌های مردم نهاد استان باید پیوسته استقلال خود را حفظ کنند زیرا برای داشتن توانایی نقد سازنده باید فراتر از دستگاه‌های اجرایی باشند و با وابستگی به این دستگاه‌ها قدرت خود را از دست می‌دهند.

محمد کنگانی تاکید کرد: تنها در این صورت سمن‌ها می‌توانند به طور واقعی بازوی سازمان‌های دولتی در حفاظت از محیط زیست باشند.

وی ادامه داد: اقدام برای پیشگیری از آلودگی‌های ناشی از تاسیسات گازی استان بوشهر در حمایت از سلامت محیط زندگی جوامع بومی، پاکسازی ساحل و آثار تاریخی، راه اندازی کشوری نه به زباله، درختکاری، کلاس‌های آموزشی و توزیع کیسه‌های پارچه‌ای برخی از اقدامات زیست محیطی این تشکل است.

کنگانی در نقد آلودگی زیست محیطی تاسیسات گازی جنوب استان در نزدیکی محل زندگی جوامع بومی گفت: کارکنان این تاسیسات هر ۱۴ روز یکبار به ریکاوری می‌روند اما افراد محلی به کجا می توانند بروند، محیط زیست به این مسئله ورود کند.

سمن‌ها؛ دیده‌بان محیط زیست

سازمان مردم نهاد مهر اندیش جوان از سمن‌هایی که نقش نظارتی او در خاموشی یکی از نقاط آلودگی زای پارس جنوبی نمود یافته است و جلسات و نشست‌های بسیاری برای پیشگیری از دیگر آلودگی‌های واحدهای صنعتی داشته است که از این دست می‌توان ورود پسماندها و فاصلاب صنعتی به دریا و آلودگی گوگردهای سرطان‌زا که با تش باد جنوب پراکنده می‌شود را برشمرد.

علی فخاری معتقد است: این سازمان‌ها با فاصله کمی که با مسائل زیست محیطی دارند و به خوبی مشکلات و نقیصه‌ها را لمس می‌کنند، می‌توانند نقش دیده‌بان را ایفا کنند.

او گفت: سازمان ما ۱۰ عضو اصلی دارد و پیوسته در نشست با مسئولان ارائه دهنده و پیگیر مسائل زیست محیطی شهرستان کنگان بوده است و علاوه بر آن کلاس‌های آموزشی و تورهای پاکسازی متعددی نیز برگزار کرده‌است.

نقش بی‌بدیل سمن‌ها در فرهنگ سازی

مسئول سازمان مردم نهاد حامیان کوه سیاه دشتستان گفت: جوامع محلی در نگهداری از محیط زیست و حیات وحش نقش اساسی دارند و بدون همکاری آنها نمی‌توان از محیط زیست استان حفاظت کرد بنابراین نقش سازمان‌های مردم نهاد در آموزش، ارشاد و فرهنگ‌سازی در بین جوامع محلی شاخص است.

علی شریفی بیان کرد: فرهنگ حفاظت از محیط زیست در جوامع محلی هنوز بخوبیی نهادینه نشده و در عمل ضعیف است.

او که به همراه خانواده‌اش و هشت عضو حامیان کوه سیاه برای حفظ محیط زیست منطقه بوشکان فعالیت می‌کنند گفت: بوشکان منطقه بسیار خوبی برای پناهگاه حیات وحش استان بوشهر است و مراتع مناسبی دارد حفاظت از آن حیاتی است و محیط بان‌های محیط زیست با توجه به حقوق و مزایای کمی که دریافت می‌کنند، فداکاری کرده‌اند و ما نیز در کنار آنها هستیم.

سمن نمونه متخصص، پرشمار و موفق بوشهر

انجمن ستاره شناسی و طبیعت معلمان ایران سازمان مردم نهادی است که در زمینه نجوم و محیط زیست آموزش‌های پایه‌ای را برای حساس کردن دانش‌آموزان به کره زمین و محیط زیست پیرامونشان آغاز کرده‌است.

این سمن بوشهری که تلاش‌هایش را در کشور نیز گسترش داده و دانش‌آموزان زیادی را جذب کرده‌است تنها در استان بوشهر نزدیک به ۲۰ هزار عضو دارد.

مسئول این سازمان بیان کرد: تلاش می‌کنیم بچه‌ها را به صورت علمی و پایه‌ای با مفاهیم طبیعت کره زمین آشنا و در آنها برای حفظ زمین حساسیت ایجاد کنیم.

حسن باغبانی گفت: دانش آموزان را به بحث درباره مسائل کنونی زمین مانند گرمایش، معضلات آب و آلودگی هوا می‌کشانیم و به لحاظ عملی نیز تلاش می‌کنیم نگرش آنها به محیط پیرامونشان را تغییر دهیم و در کلاس‌ها از آنها خواسته می‌شود پروژه‌ای را در باره محیط پیرامونی خود انجام و ارائه کنند.

او عنوان کرد: اعضای سمن نجوم و محیط زیست در ارتباط با جامعه محلی نقش اساسی را در جلوگیری از تاسیس پتروشیمی در مکانی نامناسب در دشتستان داشت.

باغبانی افزود: نقش موثری در حفظ حرا و پویش نجات بیرمی از دیگر فعالیت‌های اصلی و پایه‌ای این سمن است.

ضرورت اصلاح نگاه عمودی مسئولان به سمن‌ها

وی معتقد است: بزرگترین چالش سازمان‌های مردم نهاد استان بوشهر درک خودشان است و اینکه خود را به دستگاه‌های دولتی نیازمند و وابسته می‌دانند که نزدیکی به نیروهای قدرت توان نقد و تصمیم‌گیری آنها را کاهش می‌دهد.

مسئول این سازمان مردم نهاد اضافه کرد: نگاه بالا دستی مسئولان دستگاه‌های دولتی ایراد بزرگ و پایه‌ای در فعالیت سمن‌ها است در حالی که سازمان‌های مردم نهاد همانطور که از اسمشان پیداست مردمی هستند و بنا نیست کمکی دریافت کنند بنابراین باید این دید اصلاح شود.

باغبانی بیان کرد: عدم همگرایی یکی از بزرگترین چالش‌های سمن‌های بوشهری است که در زمان حاضر رو به بهبودی است.

در کنار نقاط قوت سازمان‌های مردم نهاد فعال در استان بوشهر پراکنده بودن، غیر تخصصی بودن، تضعیف نگاه و عمل مستقل و تعداد اندک اعضا از ضعف‌هایی است که هم توجه مسئولان محیط زیست و هم اذهان سازمان‌های مردم نهاد را به خود جلب کرده‌است.

سمن‌های حفاظت از محیط زیست بوشهر با شماری بالاتر از متوسط کشوری و پهنایی از شمال تا جنوب استان ظرفیت گسترده‌ای برای حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی استان فراهم کرده‌است.

بررسی دقیق‌تر ضعف و قوت‌های این سازمان‌ها و تلاش پویا و هماهنگ برای رفع نقایص قابلیت بی‌بدیلی را برای حفظ سرمایه‌های خدادادی بوشهر ایجاد می‌کند که شاید سازمان‌های دولتی کمتر از پس آن برآیند.