تحلیل بازارهای هنری ایران در عصر کرونا

البته این برآوردها، براساس تخمین منطقی و در مقایسه با سال گذشته است. همچنان که بارها گفته شده، بازار هنرهای ایران شفاف نیست، یعنی دسترسی به اطلاعات و آمار دقیق فروش برای رسانه‌ها یا مراکز پژوهشی از جمله دانشگاه‌ها با دشواری‌های زیادی روبه‌روست. تقریبا در همه گزارش‌هایی که مربوط به چرخه مالی هنرها در ایران است، اعداد و ارقام به‌صورت تخمینی و براساس برآوردهای منطقی محاسبه می‌شود. با این همه رجوع به برخی آمارهای منتشر شده درباره فروش محصولات فرهنگی و هنری و همچنین بررسی ظرفیت بازارگاه‌ها از جمله سالن‌های اجرای کنسرت، سینماها و تماشاخانه‌ها و... می‌تواند تصویر نسبتا جامع و واقع‌گرایانه‌ای از کم و کیف بازارهای هنری در ایران ارائه کند. در این گزارش تلاش شده خسارت بخش‌های مختلف بازارهای هنری ایران در موسیقی، سینما، تئاتر و همچنین شبکه‌های توزیع اینترنتی و خانگی محصولات هنری بررسی شود.

موسیقی

پایگاه اطلاع رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا، در گزارشی در این باره نوشته است که معمولا در هرسال به‌طور میانگین حدود ۱۲۰۰ سانس کنسرت در سراسر کشور برگزار می‌شود یعنی به‌طور میانگین در هر ماه ۱۲۰ سانس. (در ماه‌های محرم و صفر، همه اجراها به دلیل عزاداری تعطیل می‌شود) اما بیشتر این کنسرت‌ها یعنی چیزی حدود ۵۰۰ سانس کنسرت مختلف در این دو ماه برگزار می‌شود. از این رو تعطیلی کنسرت‌های پایان سال و نوروزی، بزرگ‌ترین ضربه کرونا به موسیقی کشور بوده است. لغو کنسرت‌های عیدانه در اسفند و فروردین گذشته به‌دلایل محدودیت‌های کرونایی، صنف موسیقی را با شوک بزرگ ۱۱ میلیارد تومانی روبه‌رو کرد. در طول دو هفته‌ نخست اسفند ۱۳۹۸ بیش از ۱۳ هزاربلیت خریده شده از تیوال لغو شد و تا پایان سال این رقم به بیش از ۲۰ هزار بلیت رسید. این تنها بلیت‌های اینترنتی فروش رفته در یک سایت ارائه دهنده بلیت اینترنتی و تنها برای یک ماه است.

افزون بر این بر اساس میانگین برگزاری کنسرت در هر ماه که ۱۲۰ سانس کنسرت است و با توجه به این نکته که میانگین مخاطبان هر کنسرت را می‌توان حدود ۵۵۰ نفر تخمین زد، امکان برآورد خسارت کرونا به بازار کنسرت‌های کشور وجود دارد. بنابراین در پنج ماه اخیر با حساب میانگین قیمت ۴۵ هزار تومانی برای هر بلیت، چیزی حدود ۱۵ میلیارد تومان درآمد از دخل موسیقی حذف شده است. اما درمورد کنسرت‌های آنلاین هنوز رقم دقیقی از درآمدها منتشر نشده است. همچنین هیچ مرکزی هم برای بررسی و رصد درآمدهای حاصل از فروش آلبوم‌های موسیقی وجود ندارد تا چرخه مالی بازار موسیقی در دوره کرونا بررسی شود.

اکران

سینماها چهار ماه تمام تعطیل بودند. حتی پروژه‌های تولید فیلم هم در این مدت متوقف شد تا روند شیوع بیماری کنترل شود. سرانجام با تلاش بسیاری از فعالان بازار سینما که کسب‌وکارشان را در آستانه تعطیلی می‌دیدند، سینماها از اول تیر باز شدند. اما استقبال عمومی از اکران فیلم‌ها در سینماها آنقدری نبود که انتظار می‌رفت. گزارش فروش فیلم‌ها مصداق عینی این نکته است. از زمان یاد شده، حدود ۵۰ مجتمع سینمایی فعال بوده‌اند که این تعداد مجموعا نزدیک به ۸۰ سالن را در اختیار تماشاگران فیلم‌ها قرار داده‌اند. این سالن‌ها در طول نزدیک به یک ماه از بازگشایی نزدیک به ۴ میلیارد تومان درآمد داشته‌اند. در واقع سینماها در طول این یک ماه به‌طور میانگین در هر روز تنها کمی بیشتر از صد میلیون تومان فروش داشته‌اند. به تعبیر دیگر، هر روز حدود دو میلیون تومان و هر ماه ۶۰ میلیون تومان به ازای هر سینما! رقمی که کفاف هزینه‌های سینماها را هم چندان نمی‌دهد اما دست‌کم می‌تواند بخشی از حقوق پرسنل را پوشش دهد. بسیاری از سالن‌داران معتقدند که همین درآمد پایین نیز می‌تواند به ادامه حیات سینماها کمک کند. سال ۹۷ سینمای ایران در ابتدای مرداد ماه بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان فروش داشت و در سال گذشته این رقم به ۱۲۶ میلیارد تومان رسیده بود که نشان‌دهنده رشد ۲۶ درصدی است. به بیان دیگر در صورت عدم افزایش فروش سینماها در مقایسه با سال گذشته، کرونا باعث شده تا سینماها ۵/ ۱۲۲ میلیارد تومان متضرر شوند.

اکران آنلاین: اکران آنلاین که نخستین بار با اکران فیلم «خروج» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا رسمیت پیدا کرد توانست تجربه خوبی از اکران فیلم‌ها در ایران را به نمایش بگذارد. از ۲۴ فروردین که اکران آنلاین آغاز شد تا سوم مرداد ماه فیلم‌های «خروج»، «طلا»، «تیغ و ترمه»، «حکایت دریا»، «زیرنظر»، «کشتارگاه»، «بهت» و «مهمانخانه ماه نو» به‌صورت آنلاین در دسترس دوستداران سینما قرار گرفته‌اند. این فیلم‌ها در مجموع بیش از ۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان فروش داشته‌اند. تعداد بلیت‌های فروش رفته برای تماشای این فیلم‌ها بیش از ۵۵۰ هزار عدد بوده است.

تئاتر

به‌رغم بازگشایی سالن‌های تئاتر در ایران، برخی برآوردها از کاهش ۸۰ درصدی استقبال عمومی ‌از تئاترهای روی صحنه خبر می‌دهد. پیش از بازگشایی سالن‌ها طبق آماری که وزارت ارشاد اعلام کرده است، در اسفندماه ۱۸۴ اثر نمایشی اجرایشان را متوقف کرده‌اند و برنامه اجرای ۵۸ گروه نمایشی در فروردین و اردیبهشت نیز پس از تعطیلی‌ها متوقف مانده است. با این حساب از ابتدای شیوع کرونا تا زمان بازگشایی محدود تئاترها، ۲۴۲ تئاتر اجرایشان را متوقف کرده یا به تاخیر انداخته‌اند. خسارت وارده به فروش بلیت برای اجرای این گروه‌ها با فرض میانگین ۲۳ تماشاگر برای هر اجرا در هر شب و میانگین قیمت ۲۰ هزار تومانی برای هر بلیت در یک ماه، نزدیک به یک میلیارد تومان است.

این درحالی است که تنها اجراهای برنامه‌ریزی‌شده تا پیش از اسفند ماه سال گذشته را بررسی می‌کنیم. افزون بر این با لحاظ تعطیلی خرداد و ظرفیت‌های محدود شده سالن‌ها در یک ماه اخیر نیز، تخمین برآورد خسارت به بازار تئاتر در ایران حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد تومان است.

شبکه‌های پخش

شبکه‌های پخش عمدتا دو ابزار توزیع آنلاین و فیزیکی را دربرمی‌گیرد. اولی را با نام وی‌اودی می‎شناسیم و دیگری را با نام شبکه نمایش خانگی. این هر دو شبکه توزیعی در روزهای همه‌گیری کرونا توانستند رشد بسیار قابل توجهی در افزایش فروش را تجربه کنند. البته باوجود در دسترس بودن آمار دقیق فروش و تعداد بینندگان، تاکنون آمار دقیقی از میزان افزایش فروش از زمان همه‌گیری کرونا تا مرداد ماه در رسانه‌ها منتشر نشده است اما فیلیمو و نماوا به‌عنوان دو شرکت بزرگ ارائه‌دهنده خدمات تماشای اینترنتی، در روزهای نخست سال نو اعلام کرده‌اند که میزان مخاطبان آنها در طول دوره شیوع بیماری کرونا تا ۶۵ درصد افزایش پیدا کرده است. این میزان افزایش در طول چهار ماه گذشته بیشتر نیز شده و طبق برآوردهای تخمینی به آستانه ۷۵ درصدی نیز رسیده است. نکته دیگر اینکه براساس آمارهای اعلام شده از سوی فیلیمو تماشای آنلاین انیمیشن در فروردین امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته بیش از ۷۴ درصد رشد داشته است.

همچنین در بخش شبکه نمایش خانگی نیز برخی آمارها از رشد فروش ۳۵ تا ۶۰ درصدی خبر می‌دهد. نکته آن است که توزیع سریال‌های جدید از جمله سریال‌های «همگناه»، «کرگدن» و «دل» همزمان با اعمال محدودیت‌های اجتماعی ناشی از کرونا، باعث افزایش استقبال از دی‌وی‌دی‌های شبکه نمایش خانگی شد.