تمهیدی برای آرامش در زندگی تنها موجود دریاچه ارومیه

به گزارش ایرنا، زندگی آرتمیا (نوعی میگوی ریز آب‌های شور) که جزو ارزشمندترین ذخایر آبهای نیلگون دریاچه ارومیه محسوب می‌شود، در دهه های اخیر به علت کم آبی دریاچه در معرض تهدید قرار گرفت و مدتی نیز اثری از این آبزی در سطح دریاچه مشاهده نشد.

با افزایش سطح آب دریاچه ارومیه در سال های اخیر که به همت دولت تدبیر و امید روی داد، زمینه رشد دوباره و زیست آرتمیا در بستر پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتری دریاچه فراهم شد و بار دیگر مردم منطقه شاهد بازگشت زندگی به این زیست بوم و آبزی منحصر به فرد آن هستند.

اما این آرامش مقطعی بود و در این میان عده‌ای نا آگاه از کارکردهای زیست محیطی این موجود ریز نیز که همیشه از آب گل آلود ماهی گرفته‌اند، باز بیکار ننشستند و برای صید آرتمیا از آبهای شور دست به کار شدند، غافل از اینکه با این اقدام تیشه بر ریشه محیط زیست و ذخایر ارزشمند صنعت آبزی پروری وارد می‌کنند.

تهدیدات موجود برای نابودی زندگی این جاندار در کنار خبر کشف ۶۰ تن آرتمیا از سودجویان در حوالی دریاچه ارومیه در هفته اخیر تلنگری بود تا از فعالان زیست محیطی و پژوهشگران این حوزه درباره برنامه ریزی‌ها، مطالعات و تحقیقات انجام شده بر روی نحوه صیانت از این جاندار پرس و جو شود.

قاچاق و صید غیر مجاز، وجود موانع تولید و پرورش مصنوعی آرتمیا و بحران کم آبی دریاچه و شوری بیش از حد خطر انقراض نسل این آبزی ارزشمند را در پی دارد و نیازمند راهکاری است تا بتوان این ذخیره ارزشمند زیست محیطی و اقتصادی را به عنوان میراثی ارزشمند به دست آیندگان سپرد.

تهدید زیست محیطی صید غیر قانونی آرتمیا در دریاچه ارومیه

رییس مرکز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی کشور در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: صید غیرقانونی آرتمیا و قاچاق انجام شده آن در دریاچه ارومیه توسط بومیان منطقه تهدیدی برای زیست این جاندار است.

علی نکویی فرد با اشاره به اینکه استفاده از مواد صید شده تنها باید به عنوان خوراک آبزیان استفاده شود، ادامه داد: اگر سیست فراوری شده وجود داشته باشد و طبق بسته بندی و الگوهای استاندارد تجاری باشد، هر نقطه از جهان که صنعت آبزی و به خصوص مراکز تکثیر میگو وجود داشته باشد خواهان دارد، هرچند شرکت‌های آمریکایی و چینی همیشه عرصه را برای رقبا تنگ می‌کنند.

وی درباره قاچاق تخم آرتمیا از دریاچه ارومیه، گفت: متاسفانه قاچاق زیادی در زمینه تخم آرتمیا توسط بومیان از این دریاچه صورت می‌گیرد که بخش زیادی از آن به علت نداشتن اطلاعات و دانش نگهداری و فرآوری از بین می‌رود و در عین حال به ذخایر سیست دریاچه نیز آسیب می‌زند.

وی اضافه کرد: طبق برآوردهای اخیر می‌توان ۷۰ تن سیست آرتمیا از دریاچه ارومیه برداشت کرد، بدون آن که به ذخایر آسیب برسد.

نکویی فرد ضمن موافقت با برداشت مجاز سیست آرتمیا از دریاچه ارومیه بیان کرد: این برداشت باید بر اساس ضوابط زیست محیطی و اطلاعات و تحقیقات انجام شود.

وی از سازمان حفاظت محیط زیست ایران و شیلات کشور خواست برای جلوگیری از قاچاق و از بین رفتن سیست آرتمیا توسط بومیان، برای بهره برداری مجاز و مناسب تدبیر کنند.

نکویی فرد به راه اندازی بانک سیست و اطلاعات ژنتیکی آرتمیا در کشور برای نخستین بار در دولت تدبیر و امید در راستای احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: یکی از اهداف این بانک، جلوگیری از انقراض نسل آرتمیای ارومیانا و حفظ، نگهداری و تجدید نسل آن است.

وی ادامه داد: چنانچه بر اثر تغییرات اقلیمی و افول تراز آبی دریاچه ارومیه با کاهش ذخایر ژنتیکی آرتمیا روبرو شویم،می توان در سال های بعد با بالا آمدن آب از این ذخایر به دریاچه تزریق کرد.

نکویی فرد جمع آوری سیست، تعیین هویت ژنتیکی، ثبت و ضبط و کد دار کردن آن‌ها را از دیگر اقدامات بانک سیست و اطلاعات ژنتیکی آرتمیا عنوان کرد و اذعان داشت: در جهان هشت گونه آرتمیا وجود دارد که هفت گونه آن دو جنسیتی است که از این تعداد، یک گونه مختص دریاچه ارومیه بوده و به نام این دریاچه ثبت شده است.

وی افزود: هم اینک ۹ استخر در مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در ارومیه به منظور نگهداری و تشکیل بانک ژن زنده آرتمیا احداث شده که مورد پایش و تعیین کیفیت قرار می‌گیرد.

رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با بیان اینکه در ایران ۲ گونه آرتمیا وجود دارد، گفت: تلاش می‌شود برای بانک سیست و اطلاعات ژنتیکی آرتمیا در کشور از مناطق مختلف دنیا سیست تهیه و پس از تعیین هویت ژنتیک برای آن شناسنامه صادر شود.

نکویی ادامه داد: ایران دومین بانک سیست جهان را داراست و برای کارهای تحقیقاتی تا کنون ۳۰ نمونه سیست کد دار از بلژیک و ۳۴ نمونه جدید دارای شناسنامه ژنتیکی از کشورهایی همچون آرژانتین، آمریکا، فلسطین اشغالی، یونان و مصر تهیه کرده و نگهداری می‌کنیم.

رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور از افزایش قابل توجه تخم این گونه جانور در دریاچه ارومیه به حدود ۳۵۰ عدد در لیتر در خرداد ماه امسال خبر داد و گفت: این افزایش منتج به نسل های متعدد آرتمیا خواهد شد.

نکویی فرد گفت: بر اساس ارزیابی ها از ذخایر دریاچه ارومیه، تعداد تخم یا سیست آرتمیا در این دریاچه در خرداد ۱۳۹۸حدود ۱۵ عدد در هر لیتر بوده که این رقم با افزایش نزولات آسمانی در سال قبل و اجرای طرح های احیا و رهاسازی آب رودخانه ها به دریاچه، افزایش یافته‌است.

وی اظهار داشت: هر ماه از طریق هفت ایستگاه برای ارزیابی ذخایر آرتمیای آب دریاچه ارومیه نمونه برداری می‌شود، ضمن آنکه خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و همچنین میزان تولید جلبک هایی که غذای آرتمیا هستند مورد سنجش قرار می‌گیرد.

دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاههای طبیعی آرتمیا در جهان

رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه و رییس انجمن علمی آبزی پروری ایران، در رابطه با پرورش آرتمیا در ارومیه گفت: دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا در جهان بوده و میزان آرتمیای تولید شده در این دریاچه، سالانه معادل آرتمیای تولید شده در سایر زیستگاههای بزرگ دنیا است.

ناصر آق افزود: آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته شده در جهان و منحصر به دریاچه ارومیه است که در حالت طبیعی حدود ۵۵ درصد پروتیین و ۱۰ درصد چربی دارد.

این محقق ادامه داد: در حال حاضر پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه جزء بهترین مراکز پژوهشی آرتمیا و آبزیان در سطح دنیا است و تاکنون تحقیقات زیادی در ارتباط با تدوین دانش فنی و بیوتکنیک بومی برای پرورش آرتمیا، عمل آوری و فرآوری آن و همچنین در خصوص کاربردهای آرتمیا در تغذیه ماهیان اقتصادی با ارزش انجام داده است.

آق با بیان اینکه پرورش و تولید آرتمیا خود یک صنعت بسیار درآمد زاست، بیان کرد: قیمت سیست خشک مرغوب آرتمیا در در بازار ایران در حال حاضر ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان و قیمت آرتمیای منجمد حدود شصت هزار تومان است.

رییس انجمن علمی آبزی پروری ایران گفت: با پرورش آرتمیا در هر ماه در هر هکتار می توان حدود ۵۰۰ کیلو آرتمیا به ارزش ۳۰ میلیون تومان و یا ۱۵ کیلو سیست خشک آرتمیا به قیمت حداقل ۱۲ میلیون تومان تولید کرد.

آق افزود: در حال حاضر مقدار زیادی سیست آرتمیا به صورت غیر قانونی و غیر علمی از دریاچه ارومیه صید می‌شود و بخش عمده آن بدلیل عمل آوری غیر علمی از بین می‌رود، ثروت عظیمی که در واقع باید صرف توسعه و پیشرفت و اشتغال زایی در استان بشود.

رییس انجمن آبزی پروری ایران با اشاره به اینکه صنعت میگو، ماهیان خاویاری، ماهیان دریایی و ماهیان زینتی در مراحل اول رشد به طور ۱۰۰ درصد به آرتمیا وابسته است، تاکید کرد: تقریبا کل نیاز کشور از آمریکا و چین وارد می‌شود و امروزه به هر دلیلی اگر واردات تخم آرتمیا متوقف شود صنعت آبزی پروری کشور با خطر بزرگی مواجه خواهد شد.

وی گفت: ضرورت دارد در اسرع وقت موانع موجود برای پرورش مصنوعی آرتمیا و بهره برداری از دریاچه ارومیه بر اساس قانون و ملاحظات اکولوژیکی برداشته شود تا بتوان از این موجود ارزشمند صیانت و حفاظت کرد.

کشف ۶۰ تن آرتمیا از سودجویان

مدیر کل حفاظت محیط زست آذربایجان غربی در این باره به خبرنگار گفت: یگان حفاظت محیط زیست در راستای صیانت از پارک ملی دریاچه ارومیه همواره گشت زنی در این زیست بوم را در دستور کار دارد و در تیرماه امسال ۶۰ تن آرتمیا را سودجویان در این راستا کشف و ضبط شد.

مهران نظری بیان کرد: متخلفان محکوم به پرداخت ۹۰۰ میلیون ریال جریمه نقدی به اداره کل حفاظت محیط زیست شدند و آرتمیاها موجود نیز کشف و ضبط و در دریاچه رهاسازی شد.

وی اضافه کرد: لازم است تا اطلاع رسانی، آموزش‌های لازم زیست محیطی برای جوامع محلی در این زمینه ارائه و زمینه اشتغال و تولید در این بستر فراهم شود تا از صید بی رویه در این بخش جلوگیری شود و جوامع محلی به جای تبدیل شدن به نابود کنندگان این جانداران به حافظان این موجود ارزشمند تبدیل شوند.

مدیر کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان‌غربی با بیان اینکه در ۲ سال گذشته با بهبود شرایط دریاچه ارومیه، آرتمیا ارومیانا به وضعیت بسیار مناسب رسیده، گفت: با افزایش حجم آب و کاهش میزان شوری، سیست‌های آرتمیا تفریخ شده و تبدیل به آرتمیای بالغ شده‌اند و به‌ وفور در سطح آب دریاچه می‌توان آرتمیا را مشاهده کرد.

وی بیان کرد: بر اساس سیکل زندگی آرتمیا همه‌ساله در فصل بهار با مساعد شدن شرایط اکولوژیکی از جمله گرم شدن دمای هوا و آب، افزایش اکسیژن آب و کاهش شوری به دلیل ورود آب شیرین موجب می شود جنین داخل سیست ها تفریغ شده و بعد از چند روز تبدیل به آرتمیای بالغ شوند.

نظری بیان کرد: در صورت مناسب بودن شرایط مختلف ممکن است جمعیت آن به حد شکوفایی برسد و بعد از اتمام تابستان آنچه از آرتمیا در آب شور دریاچه بر جای می‌ماند، سیست و لاشه آرتمیا های مرده می باشد.

وی افزود: سیست های رها سازی شده از آرتمیاهای ماده، در آب و رسوبات دریاچه باقی می مانند و در سال آینده مجددا موجب حیات در دریاچه می‌شوند.

خریداری بیش از چهار تن سیست آرتمیا

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در طی سالهایی که وضعیت دریاچه بحرانی بود و به خصوص بخش جنوبی دریاچه به طور کامل خشک شده بود نگرانی از احتمال از بین رفتن آرتمیا بیشتر شد.

حجت جباری گفت: جهت حفظ ذخایر ژنتیکی این گونه بومی و منحصر بفرد، اداره کل حفاظت محیط زیست استان اقدام به خرید بیش از چهار تن سیست آرتمیا ارومیانا کرد که هم اکنون در سردخانه با شرایط استاندارد نگهداری می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر هیچ گونه مجوزی برای برداشت سیست و آرتمیا از دریاچه ارومیه صادر نمی‌شود، افزود: چنین تصمیمی نیازمند بررسی های بیشتر و ارزیابی دقیق ذخایر آرتمیا در دریاچه در طی ماههای آینده می‌باشد.

وی با بیان اینکه برای ارزیابی ذخایر با سازمان مدیریت و برنامه ریزی مکاتبه شده‌است بیان کرد: در صورت تامین اعتبار مطالعات ارزیابی ذخایر آرتمیا انجام می‌شود.

وی صنعتی سازی پرورش آرتمیا توسط بخش خصوصی در خارج از مرز پارک ملی دریاچه ارومیه را راهکاری دیگر برای حفاظت از ذخایر ارزشمند آرتمیا اورمیانا بین کرد و گفت: این اقدام هم می‌تواند منجر به اشتغالزایی شود و هم جلوی صید غیر مجاز را سد کند.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی اضافه کرد: اداره کل حفاظت محیط زیست استان آمادگی خود را جهت بررسی و اظهار نظر در باره درخواست های موجود در آن زمینه اعلام کرده ‌است.

اولین بار در کشور از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ برداشت صنعتی آرتمیا از دریاچه ارومیه انجام شد که این برداشت به دلیل کاهش شدید آب دریاچه ارومیه، افزایش میزان شوری آن، آرتمیای زنده موجود در دریاچه به صفر رسید.

صنعت آبزی پروری جهان سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد دارد و نزدیک به ۳۰ میلیون نفر در این صنعت در کل جهان مشغول به کار هستند که همگی وابسته به تولید و پرورش آرتمیاست که در همین راستا ایران می تواند در تولید این جانور دریایی و ایجاد اشتغال نقش بسزایی ایفا کند.

آرتمیا موجود کوچکی است که به عنوان غذای زنده در تغذیه آغازین میگو، ماهیان دریایی، ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی کاربرد وسیعی دارد و چهار گروه آبزیان در مراحل اول رشد وابسته به این موجود پرانرژی و مقوی هستند.

آرتمیا اورمیانا در شوری حداکثر ۲۲۰ گرم در لیتر می تواند زیست کند ولی اکنون وضعیت شوری دریاچه ارومیه به دلیل عبور از فصل گرما و کاهش بارندگی بیشتر از این میزان بوده است و امکان حیات برای این گونه جانوری را دشوار می‌کند.

سالانه نزدیک به ۱۰۰ کیلوگرم سیست آرتمیا در کشور تولید می‌شود و ۱۰ تا ۳۰ تن سیست آرتمیا برای مصرف داخلی آبزیان از مبادی رسمی و غیر رسمی وارد کشور می‌شود.