گذری متفاوت بر عالَم برزخ – بخش سوم/ نوشتاری از هادی سروش

شفقنا- حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش که این روزها در سوگ از دست دادن همسر خویش است، در نوشتاری با عنوان «عالَم برزخ» نگاهی متفاوت به این موضوع داشته و آورده است: براساس قرآن؛ مقدار زمانِ عالَم برزخ برای هر کسی، تا قیامت است؛ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‌ یَوْمِ یُبْعَثُونَ” (مومنون/100) نکاتی از این موضوع: 1)مدت زمان برزخ را خدا […]

شفقنا- حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش که این روزها در سوگ از دست دادن همسر خویش است، در نوشتاری با عنوان «عالَم برزخ» نگاهی متفاوت به این موضوع داشته و آورده است:

براساس قرآن؛ مقدار زمانِ عالَم برزخ برای هر کسی، تا قیامت است؛ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‌ یَوْمِ یُبْعَثُونَ” (مومنون/۱۰۰)

نکاتی از این موضوع:

۱)مدت زمان برزخ را خدا می داند. قرآن می فرماید: «خداشما را از گل آفرید؛ سپس مدتی مقرر داشت تا تکامل یافته و اجل حتمی (زمان‌مرگ) و اجل مسمی را فقط او آگاه است ؛ – هوالذی خلقکم من طین ثم قضی اجلا واجل مسمی عنده ثم انتم تمترون».
صاحب تفسیر مجمع البیان میگوید: این «اجل مسمی» ؛ زمان مرگ تا روز قیامت است که همان مقدار برزخ است که علمش پیش خداست.

۲) اگرچه برزخ – زمان بین مرگ تا قیامت – برای برخی انسانها میلیون ها سال طول می کشد ، امادر مقایسه با مقدار زمان آخرت که بی نهایت است ، بسیار کم به حساب می آید؛ مفادآیات سوره طه چنین است:
“آنها آهسته با هم گفتگو میکنند بعضى میگویند؛شما فقط ده شبانه روز درعالم برزخ توقّف کردید! ونمیدانند چقدر طولانى بوده است! ما به آنچه آنها میگویند آگاه تریم… ؛ – یَوْمَ یُنفَخُ فىِ الصُّورِ وَ نحَْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئذٍ زُرْقًا یَتَخَفَتُونَ بَیْنهَُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا نحَّْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ ..” (طه/۱۰۲)

۳) اما تا وقتی که قیامت بر پا نشده ، امتداد و مدت زمانی برزخ برای ارواحی که در آن موطن به سر میبرند، بصورت یک نواخت نبوده وبرای هر کسی متفاوت است.
یعنی؛مدت برزخ برای بعضی از اموات بسیار کم و برای برخی بسیار طولانی به انجام خواهد رسید.
در روایت است ؛ مدت زمان برزخ برای برخی، به اندازه یک روز است ویاکمتر.

۴ ) از دیدگاه “عقل” ؛ ارواح طیبه ای که به لقاء الله واصل شوند، دیگراز “قید زمان” بیرون خواهند بودوحضورشان در برزخ “زمان دار” نخواهد بود. و این مقام بسیار شامخ است.

از این گروه پایین تر ؛ ارواح و نفوسی هستند که چنان در نعمت های بهشت برزخی غرق هستند که میلیون ها سال برزخ برایشان یک روز و یا یک ساعت جلوه میکند.

۵ ) طبق برخی از روایات ؛ گروه زیادی از ارواح در برزخ در حالت”انتظار” بسر میبرند ؛انتظار بلند مدت و یا کوتاه مدت.
کوتاهی انتظار ویا بلند بودن آن برای ارواح در برزخ، بستگی به اعمال شان دارد.
ارواح در عالم قبر ؛ هرچه نیکی هایشان بیشتر باشد، کمترانتظارخواهند کشید و با رحمت الهیه به بهشت برزخی وارد میشوند. اما اگر عمل های نیکویشان کم وناچیز باشد مدت بیشتری درانتظار رحمت الهی خواهند بود و مشخص شدن تکلیفشان فاصله زمانی بیشتری خواهد داشت.

۶ ) امام راحل (ره) امتداد و طولانی شدن برزخ را به غیر از رفتار و اعمال ، به “مقدار تعلق” قلب آدمی به دنیا میداند که چقدر آدمی به دنیای خود مانند مال و فرزندومقام ..وابستگی داشته؟

سخن ژرف ایشان چنین است:
«… خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است بلکه میزان در طول کشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هرچه آنها کمتر باشد برزخ و قبرانسان روشن تر وگشاده تر و مکث انسان درآن کمتر است ولهذا برای اولیاء بیشترازسه روز ـ چنانچه در بعضی روایات است ـ عالم قبر نیست آن هم برای همان علاقه طبیعی و تعلق جبلی است”.

۷ ) به گمان این قلم؛
آنان که از نظر اعتقادی،مشکلی ندارند و موحد هستند، اما از جهت رفتاری و اخلاقی آلوده به برخی گناهان باشند ، برزخ طولانی دارند تا پاک شده و رحمت الهیه شامل شان شود و به بهشت وارد شوند.

قرآن از این گروه چنین یاد نموده:
﴿ معترف به گناه هستند و در کنار رفتار و اخلاق خوب شان ، گاهی هم گرفتار بدرفتاری و بداخلاقی هم ، هستند ؛ – وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ…

توصیف زندگی برزخی

امام باقر (ع) فرمود:
« ارواح مومنین وقتی از دنیا می‌روند در جسدهایی مثل جسدهای دنیوی هستند و متنعم به نعمت‌های بهشت[برزخی] میشوند. ؛ – إِذَا فَارَقَتْ أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْسَادَهُمْ أَسْکَنَهَا اللَّهُ تَعَالَی فِی مِثْلِ أَجْسَادِهِمُ الَّتِی فَارَقُوهَا فَیُنَعِّمُهُمْ فِی جَنَّه »

برزخ نشئه و جهانی است که انسان میتواند تمام و یا اکثر واقعیات عالم قیامت ببیند و آشنا شود.
بدین جهت در حدیث انده هر که از دنیا میرود قیامت او برپا میشود ؛ ” مَنْ مَاتَ فَقَدْ قَامَتْ قِیَامَتُهُ” (بحار ج۵۸/۷)

نفس و روح آدم ها؛ در آن موطن باهمه دارایی خود به زندگی خاص آنجا خواهند پرداخت.
ما در اینجا با بدن و افکار وتصمیماتمان زندگی میکنیم. در آنجا هم با آنچه از اعمال که در اینجا جمع کرده ایم و نیز آنچه از افکار و خیالات و محبت های مان ، در آنجا زندگی خواهیم کرد.

اگر بخواهم بصورت علمی بگویم ، چنین است ؛ در برزخ آدمی ، “وهم” خود را از دست نمیدهد طبق مبنای حکمت صدرایی ، با همان “قوه واهمه” میتواند برای خود آنچه را در برزخ دوست دارد، موجود کند . عارفان در صحف عرفانیه دارند که آدمیان آنچه را تمایل دارند و اراده میکنند همان موجود میشود.. “بالوهم یخلق کل انسان فی قوه خیاله ما لاوجود له الا فیها”.

برای نزدیک شدن ذهن به احوال و واقعیات عالم برزخ در روایات ، عالم قبر به عالم خواب تشبیه شده است.
در وقت خواب انسان در شرائط حیرت آوری قرار میگیرد؛جسم اش در مکانی ، بی حرکت و آرام آرمیده ، ولی روح در سیر است و رویاها میبیند .. و در این سیر ؛ گاه روح در آنچه دارد و یا با آن مواجه میشود خرسند میگردد و گاه از رویت ها و تماس های خویش ناخرسند و ناخوش احوال میشود.

این تشبیه روح در برزخ به عالم خواب که ریشه در احادیث اهلبیت (ع) دارد ، تشبیه مناسبی است که ذهن را کمی به چگونگی های برزخ نزدیک میسازد.
علامه مجلسی تصریح نموده ؛ « حال روح در برزخ حال رویاست ؛ حاله البرزخ و ما یَجزی فیها بحاله الرُؤیا».(بحار ۲۷۰/۶)

ارواح پاک در بهشت از آنان با خوردنی ها و .. پذیرایی میشوند ولی ارواح بسیار پاک و قدسی در محضر رب العالمین خواهند بود. که در علوم عقلی از آن به “لذت عقلی” تعبیر میشود.
شیخ اشراق گوید:
وقتی ارواحی که از “انوار طاهره” هستند به آن جا میروند از آنان با لذت های عقلی که بسیار لذیذتر از لذتهای حسی مانند خوردن و آشامیدن است ، از آنان پذیرائی میشود .
اما نفوس و ارواح متوسطه به تمام خواسته ها و مشتهیات خود میرسند خواه از جنس اطعمه و خواه از جنس زیارت صورت های زیبا و شنیدنی های پاک و نشاط آور.

خصوصیت دیگر برزخ این است که در زندگی آن جهان ، ارواحی که از درجات بالایی بهرمند نیستند با لطف الهی از نقص ها مبرا میشوند و “قدیس” شده و طالب نور اعلی که ملاقات با حضرت رب العالمین است میشوند.
در آینده با موضوع “تکامل برزخی” این مطلب را بیشتر توضیح خواهم داد.

خصوصیت مهمی در برزخ از آنِ اولیاء مانند انبیاء و ائمه و شاید برخی از علماء ربانی باشد که در برزخ ؛ توان تربیت نفوس ناقصه را دارند ، یعنی؛ در آن جهان، اینان به تربیت و ارتقاء دیگر ارواحی که در سطح پایین تری هستند مشغول میشوند.
این خصوصیت مهم از آنِ ارواح بسیار بالائی است که به تعبیر شیخ اشراق ؛ “انوار قاهره” هستند که اعلی از فرشتگان هستند . اینان همان ذوات مقدسه معصومین سلام الله علیهم اجمعین هستند.

برزخ؛ یعنی محضر خدا و حضور اعمال

ما همواره در محضر خداییم؛

اول می فرماید:
او با ماست هر کجا که باشیم ؛
هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ (حدید/۴)

بعد می فرماید:
او از رگ گردن به ما نزدیکتر است ؛ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ (ق / ۱۶)

و در آخر می فرماید :
او از ما به ما نزدیکتر ؛
أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ (انفال /۲۴)

مهم درک این معناست ، اما در شرائط سخت دنیا روزها و یا ماه ها و سالها در غفلت ایم و دریافت این آیات قرآن محروم هستیم.

اما در برزخ به این آیات نزدیک میشویم‌؛ چرا که از یک سوی ، چنان شرائطی از تنهایی و خوف و خشیت بر انسان مستولی میشود که متوجه حضرت رب العالمین میشود،
و از سوی دیگر چون حواس ظاهری انسان تعطیل شده مانند بینایی و شنوائی و حس و.. ، بیشتر به ملکوت عالَم متوجه است.

حکیم بزرگ ملاصدرا گوید:
“مرگ” باعث قطع علائق و حواس ظاهر شده و در نتیجه مانع از صحبت اغیار میشود و انسان آماده رجوع به محضر ربوبی میشود.

حضور انسان دربرزخ به سه شکل است: “حشر ، رجوع ، انقلاب”

“حشر” یک حرکت بی اختیار است که در دست دیگری است گرچه انسان نخواهد هم باید برود ، می‌فرماید:
«وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ.[آل‏ عمران/۱۵۸] و اگر بمیرید یا کشته شوید، قطعاً به سوى خدا گردآورده خواهید شد.»

تعبیر دوم ، “رجوع” است که انسان بسوی او میرودوبه تعبیری بازمیگردد؛
“إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ” (بقره/۱۲۹)

تعبیر سوم ، “انقلاب” است که انسان با همه هویت خود با دست الهی به تمام معنا روی بخدا میکند ؛
“إِنَّا إِلى‌ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ” (اعراف/۱۲۵ و شعرا/۵۰)
این تعبیر بسیار از تعبیر حشر و تعبیر رجوع بالاتر است.

در این موردقبلاهم سخنی داشتیم که از تکرار آن خودداری می کنیم.

در آن محضر ربوبی ؛ اعمال آدمی جملگی ظاهر میشوند. همه اعمال ، چه ظاهر آن و چه باطن آن .
قرآن چنین تعبیر فرموده :
«بگو این مرگى که از آن فرار مى ‏کنید سرانجام با شما ملاقات خواهد کرد سپس به سوى کسى که داناى پنهان و آشکار است بازگردانده مى‏ شوید آن گاه شما را از آنچه انجام مى‏ دادید خبر مى‏ دهد ؛ – ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (جمعه /۸)».

جالب اینجاست که ؛ اعمال حاضر میشوند و فرشتگان نسبت به همه خصوصیات آن اعمال، توضیح میدهند ، لذا قرآن فرمود : “فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ..”

علامه طباطبایی در معنای این فقره ازآیه سوره جمعه مینویسد:
حقیقت اعمال آدمی و همه تبعات آن ،به روشنی به انسان نشان داده میشود… و این خود نوعی “محاسبه الاعمال” است که به حسابِ اعمال آدمی هم رسیدگی میشود.(المیزان۲۶۸/۱۹)

اما اینکه کدام “عمل” بدرد برزخ میخورد خود مسئله مهمی است.

استادعزیزمادرکلاس خصوصی”معاد” میفرمود:ازآنجاکه برزخ محدودیت داردوتوسعه عالَم محشروقیامت را ندارد ممکن است برخی اعمال بسیارسنگین در آنجابه کارنیایدوذخیره قیامت شودوعمل های کوچکتردربرزخ مفیدباشد.

به ذهنم میرسد؛شایدغیرازنوع عمل، خود افرادو حالات روحی شان دخالت داشته باشد.
درروایات درمیان هزاران عمل صالح، نماز وروزه وحج و ولایت اهلبیت درقبرنمایان میشود وانسان را متنعم میکند.
ودر برخی روایات نیز ، “صبر” را هم فرموده اند که درعالَم برزخ برای انسان بسیار مفید است.

از اساتیدی که در محضرشان صُحُف “عرفان” میخواندیم شنیدیم که میفرمودند: دو حقیقت است که به تمام معنا درقیامت ظهور می کند؛
یکی ؛ “معرفتُ الله” است.
که فرمودند:”ان المعرفه هنا بذر المشاهده فى العقبى”(اسفار۳۸/۹)
و حقیقت دیگر ؛ “محبت و لطف به خلق خدا” میباشد.
دربیان امام‌صادق(ع)آمده:وقتی خدا مؤمن را از قبرش بر می‌انگیزاند، همراه اووجودِ مثالی خارج میشود که پیشاپیش اوحرکت میکند ودرمواجه با منظره های ترسناک قیامت می‌گوید: نگران مباش، تو را از جانب خدا بشارت باد به کرامت و خوشحالی. تا اینکه در برابر خدای جلیل قرارمیگیرد.. وآن وجود مثالی میگوید: من همان شادی و سروری هستم که تو آن را بر قلب برادر مؤمنی در دنیا داخل کردی…: أَنَا السُّرُورُ الَّذِی کنْتَ أَدْخَلْتَ عَلَى أَخِیک الْمُؤْمِنِ فِی الدُّنْیا..(کافی۱۹۰/۸)

چنین است قیامتِ انسان های عارف و دلسوز خدائی ، خوشا بحالشان.

همراهان ما در برزخ

فرشتگان همراهان آدمی در عالَم قبر

« قرآن از یک سلسله گفت و شنود میان انسان های صالح و یا فاسد بافرشتگان الهی یاد می کند. این گفت و گو ها بلافاصله بعد از مرگ صورت می گیرد.

دو نمونه گفتگوی فرشتگان با برزخیان ؛

الف) گفتگو با فاسدان:
کسانى که بر خویشتن ستمکار بوده‌اند، وقتى‌ فرشتگان جانشان را مى‌گیرند، مى‌گویند: «در چه حال بودید؟» پاسخ مى‌دهند: «ما در زمین از مستضعفان بودیم.» مى‌گویند: «مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟» ؛
قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ ۖ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ ۚ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَهً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا(نساء/۹۷)

ب)گفت وشنودها به صالحان که به آنان می گویند:
«سلام برشما؛ بجهت آنچه ازاعمال نیک انجام دادید پس واردبهشت شوید » -الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَهُ طَیِّبِینَ ۙ یَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَیْکُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهَ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (نحل/۳۲)

اعمال آدمی همراه همیشگی انسان

هویت آدمی در سه بخش خلاصه میشود ؛ باورها واندیشه ها ، رفتار و اعمال ، اخلاق .
از روایات استفاده میشود آنچه در برزخ همراه آدمی است رفتار او و اخلاق اوست.وظاهرا باورهاواعتقادات بصورت جدی درقیامت بررسی می شود.

در مورد حضور اعمال در برزخ این حدیث بسیار مهم است ؛
پیغمبر (ص) به یکی از یاران خود بنام قیس فرمود :
وقتی دفن میشوی همراهی با تو دفن میشودواوزنده است وتو مرده واگر او نیکوباشدتورادر تخت کرامت مینشاندواگربدباشدتورا میگزد .. او”عمل” توست . ؛ یا قیس من قرین یدفن معک وهو حی ، وتدفن معه وانت میت .. ؛ وهو فعلک »(امالی صدوق)

در اثبات حضور برخی از اعمال این روایت شاهد خوبی است ؛
امام صادق(ع) فرمود:
“وقتی مومن وارد عالم قبر میشود،نماز ازسمت راست وزکات از سمت چپ ونیکی هایش براوواردمیشوند و ‘صبر’ اودرناحیه ازقبرحضورپیدامیکندواذا وبه نماز وزکات و اعمال نیک میگوید؛اگرازشماکاری برای تین فردساخته نبود ، من هستم. ؛ .. قال الصبر للصلوه و الزکوه والبرّ:دونکم صاحبکم، فان عجزتم عنه فأنا دونه”(کافی،ج۳ص۲۴۰)

نکته جالبی در این حدیث است ؛ وقتی اعمال برای دستگیری انسان موفق نیستند،”اخلاق”امیدبخش است. واین تاثیر مهم اخلاق است.

حضور و تجسم اخلاق و ملکات آدمی در برزخ بسیار قابل توجه است.
امام صادق(ع) میفرماید :
“وقتی سعد ازدنیا رفت در تشییع او هفتادهزار فرشته حضورداشتندو پیامبر (ص)کنارقبراو ایستاد و اورا به عنوان الگو معرفی نمود .. مادر سعد در خطاب به جنازه فرزندش گفت:ای سعد گوارایت باد این همه کرامتِ خدا. پیامبر (ص) فرمود:ای مادر سعد چیزی را به خدا نسبت مده! سعد دارای زبان تندی در خانه بود ! …فقالت امه: هنیئاً لک یا سعد و کرامه. فقال لها رسول اللّه: یاامّ سعد، لاتحتمی علی اللّه .. فقال: ان سعداً کان فی لسانه غیظ علی اهله.”(امالی صدوق/۳۱۵وامالی طوسی۴۲۷)

اعمال گذشته انسان؛نه بایگانی شده است،نه اعتباری،نه حواله ای.
اعمال آدمی؛ موجود، و زنده است. یعنی همکنون باوجودباطنی ما “اتحاد” داردآنطوریکه غذادربدن وجودداردوبلکه بالاتر.
صدرالمتالهین گوید:
“عمل” چون از ذات و جوهره انسان میشود، نه تنها درآخرت انسان رارها نمی کند وبلکه دردنیا هم رها نمی کند وخود ماشده.
به تعبیراستادم حضرت علامه حسن زاده؛ مانندسیب سرخ است که رنگ وطمعش ازخودش وباخودش هست وقابل جداکردن نیست.

قرآن؛ همه اعمال انسان را”مجسم” معرفی می کند:
“یوم تجدکل نفس ماعملت من خیر محضراً”(آل عمران/۳۰)
ونیز؛هر کسی را گِرو عمل خود معرفی میکند:”کل نفس بما کسبت رهینه” (مدثر/۳۸)

واین پیوستگی عمیق انسان و عملش در قبر ظهورجدی تر دارد.

پیرمرد محتکر گندم، در زمان اشغال متفقین و گرسنگی مردم، از قبول پول اندک ویا مناسب بامقدار فروش، سرباز زده ومیگوید: “برو بالاتر” !
و روزی همین شخص زیر دست دکتری در بیمارستان فیروزآبادی شهرری میرود تا پایش را که عفونت کرده مداوا کنند ،تصمیم پزشک، به قطع پا گرفته میشود وپزشک معالجش به جرّاح که می خواهدپا رااز مچ قطع کند،می گوید ؛ “برو بالاتر”! تااینکه پای او را از بالای ران قطع می کنند!و پزشک جراح ، همان شخصی است که در نوجوانی به آن پیرمرد برای خرید گندم مراجعه کرده بودواودربرابرپیشنهاد هر قیمتی میگوید: برو بالاتر !
بله ؛ عمل آن پیرمردگندم فروش ، “زنده” است و “برو بالاتر” انعکاس عمل خود اوست!

عذاب برزخ

حضرت امیر(ع)در نامه به محمد ابن ابی بکر نوشت؛
«آن زندگانی سخت،که خدادشمنش را به آن هشدارداده است ، [اشاره به آیه ۱۲۴سوره طه است ؛ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَعْمى‌ ] عذاب قبر است؛ وإن المعیشه الضنک التی حذر الله منها عدوه،عذاب القبر»(امالی طوسی/۲۷)

نکته ها درباره عذاب برزخ:

۱) معذب بودن برخی ارواح اموات در قبر یک واقعیت است که هیچ مومنی منکر آن نمیتواند باشد و نیست.

پیامبر در پایان نماز‌هایشان این جمله را می‌خواندند: «اعوذ بک من عذاب القبر.»
خدایا پناه می‌برم به تو از عذاب قبر.»
(بحار ج ۶ ص۲۰۵)

ازحضرت صادق سوال شد؛آیا کسی از فشار قبردرامنیت است؟ فرمود:بسیار کم هستند.(بحار۲۱۴/۶)

امام صادق (ع) فرمود:
«به خدا قسم تنها چیزی که من برای شما از آن می‌ترسم برزخ است ؛ “اتخوف علیکم فی البررخ” ».(کافی۲۴۲/۳)

۲) شهید مطهرى مى گوید:
مـطـابـق نـصـوص قـرآن و روایـات مـتـواتـر و غـیـر قـابـل انکارى که از رسول اکرم(ص)و ائمه اطهار(ع) رسیده است؛ چـنـیـن نیست که انسان پس از مردن درحال شبیه به بیهوشى فرو رود و هیچ چیز را احساس نکند، نه لذتى وسروری داشته باشد و نه اندوه و دردى، بلکه همه چیز راحس میکند، از چیزهایى لذت مى برد و از چیزهاى دیگر رنج میبرد»

به ذهن من میرسد؛ از مجموع روایات درباب وحشت ازقبر وبرزخ استفاده میشود؛ مومن نسبت به قبر و برزخ نمیتواند بیخیال ویامغرورباشد که من درآن موطن راحت خواهم بود،وازطرفی هم نباید ناامید از عنایات خدا وشفاعت اهلبیت(ع)بود،یعنی بایددربین خوف و رجاء بود.

۳)حیوانات نیز،عذاب قبر کافران را درک میکنند؛
پیامبراسلام(ص)میفرماید:
“من وقتی قبل ازنبوت چوپانی میکردم گوسفندان وشتران یکباره دربیابان هراسان میشدند..بعدازنبوت ازجبرئیل پرسیدم وفرمود:ضربه ای که به کافردرآن عالَم میزنندهمه موجودات هراسان میشوند مگر انسانها و اجنه.
‘ان الکافر یضرب ضربه ماخلق اللّه شیئاً الی سمعها ویذعر لها الاّالثقلین فقلنا”‘ (بحار۲۲۶/۶)

۴ ) فیض کاشانی درباره عذاب هایی مانندفشار قبر میگوید:
“اینها خبرهای صحیحی است، اما اسراری دارند که درک آنها برای ما زندگان ممکن نیست؛ زیرا هر چه در عالم آخرت مربوط می شود، ازعالم ملکوت است که برای ماقابل حس ومشاهده نیست کسی که خصلت های زشت وزیبادردرون او ریشه کرده است همین خصلتها درهنگام مرگ به وسائلی آرام بخش ویاعذاب دهنده درجان اومبدل میشوند”.

۵ ) راه شناخت مااز احوالات وخیم دربرزخ توجه به سخنان ائمه(ع)است که باعالم غیب درارتباط هستند.
نوبت بعد؛ سخنان اهل دل واصحاب بصیرت،خصوصا آنانکه با توجه به باز بودن “چشم برزخی” گزارشی از برزخ و برزخیان میدهند.

نمونه اول:
ابوبصیرگویدامام صادق(ع) فرمود:دختررسول الله بنام رقیه مُردوبعداز دفن پیامبردعانمودکه خدااورا ازفشارقبر ایمن فرماید .. انی سألت ربی ان یهب لی رقیه من ضمّهالقبر (بحارج۱۲۰/۷)

نمونه دوم:
حال حضرت زهرا(س) نسبت به قبر و برزخ درخورتوجه است ؛
ایشان به علی (ع) سفارش نمود بعد از غسل شبانه و کفن ودفن ، زود از سر قبرم فاصله مگیر ، بِمان وتلاوت قران کن ودعا بخوان تا من با قبر انس بگیرم . آن ساعات ساعاتی است که میت به انس با زندگان سخت نیازمند است ؛ – فانها ساعه یحتاج المیت فیها الی انس الاحیاء .

نمونه سوم:
فقرات مهم دعای ابوحمزه که امام سجاد (ع) از تنهایی و فشار قبر می نالد…

نمونه چهارم:
علامه حلی در وصیتنامه اش به فرزندش فخر المحققین مینویسد:
« به قدر امکان به زیارت قبرم بیا و قرآن بخوان ؛ – وزر قبری بقدر الامکان واقراء علیه شیئاً من القران » (قواعد الاحکام ۷۱۷/۳)

۶ ) عذاب قبر ، عذابی است که روح در عالَم برزخ آن را درک میکندومیچشد.
تحقق این باور دینی وعقلی، ضرورتاً منحصر دراین نیست که بدن میت در گودالی دفن شود.
هر میتی به مجرد انقطاع روح ازبدنش، بایک قالب وبدن مثالی- که قبلا درباره آن توضیحاتی عرضه داشتیم- وارد عالم برزخ میشود و تمام احکام خوب و یا بد برزخ برای او محقق میشود. چه دردریا غرق شودویا درهوا منفجر شود و پورد شودو یاخوراک حیوانی شود و..
یکی ازاصحاب حضرت صادق(ع)گوید از امام(ع)پرسیدم؛ شخصی که به دار آویخته شده و روی دار بدنش مانده ، آیا او را هم عذاب قبر دارد؟حضرت(ع) فرمود:آری خدا به هوا امرمیکندکه اورا درفشارخودبگیرد.»(کافی۲۴۱/۳)

ادامه دارد…

گذری متفاوت بر عالَم برزخ – بخش اول/ نوشتاری از هادی سروش

گذری متفاوت بر عالَم برزخ – بخش دوم/ نوشتاری از هادی سروش

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گوناگون

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!