بررسی دلایل جدی نگرفتن «کرونا» در جامعه از دیدگاه روانشناسی

تکتم اکبری در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه کرونا پدیده‌ای است که جنبه‌های مختلف زندگی مردم را تحت الشعاع قرار داده است، اظهار داشت: در اوایل شروع کرونا و از زمانی که آگاهی رسانی درباره آشنایی و نحوه شیوع و انتقال این ویروس آغاز شد، شاهد بودیم که مردم تا حدود زیادی نکات بهداشتی لازم را رعایت می‌کردند و به وییه اعلام شرایط محدودیت باعث افزایش حساسیت و توجه مردم نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی شده بود؛ اما به تدریج و با برداشتن محدودیت‌ها، عدم رعایت مسائل بهداشتی لازم، تردد بدون ماسک و حضور در اجتماعات و مراسم متأسفانه منجر به بالا رفتن آمار بالاتر مبتلایان به کرونا شده است.

وی افزود: اینکه چه عواملی در عدم رعایت مردم و بی توجهی آنها نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی نقش داشته است را می‌توان هم به عوامل فردی و هم عوامل اجتماعی نسبت داد.

تأثیر عوامل انگیزشی در شکل دهی رفتارهای انسانی

این کارشناس ارشد روان شناسی با اشاره به اینکه عوامل انگیزشی در شکل دهی رفتارهای انسان‌ها بسیار مؤثر هستند، گفت: می‌توان بخشی از دلایل این کم توجهی نسبت به ویروس کرونا را با این موضوع در ارتباط دانست.

اکبری در توضیح این نکته تصریح کرد: وقتی افراد در شرایطی قرار می‌گیرند که احساس می‌کنند رفتار آنها به نتیجه مطلوب منتهی نمی‌شود در نتیجه ناامیدی را تجربه می‌کنند. احساس عدم کنترل بر آن شرایطی که از بیرون بر افراد تحمیل می‌شود منجر به درماندگی آموخته شده می‌شود. در این حالت افراد به این نتیجه می رسند که تلاش‌های آنها برای رسیدن به هدف مؤثر نیست و درنتیجه انفعال رخ می‌دهد. آنچه در قضیه کرونا رخ داد ناامیدی از تغییر شرایط و رسیدن به وضعیت مطلوب به نوعی انفعال و دست کشیدن از تلاش برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی را در برخی افراد منجر شده است.

وی افزود: موضوع کاهش توجه و حساسیت مردم نسبت به رعایت نکات پیشگیرانه لازم را در قالب مکانیزم‌های دفاعی و تحریفات شناختی آنها نیز تبیین کرد.

مکانیسم‌های دفاعی فرآیندهای خودکار ذهن برای فرونشاندن اضطراب هستند

این کارشناس روانشناسی با اشاره به اینکه مکانیسم‌های دفاعی فرآیندهای خودکار ذهن برای فرونشاندن اضطراب هستند، گفت: این فرایندهای خودکار، درواقع مکانیسم‌های ناهشیاری هستند که در زمان بالا آمدن سطوح اضطراب که منجر به آسیب روانی شود فعال می‌شوند.

وی اضافه کرد: یکی از مکانیزم‌های دفاعی افراد در مورد کرونا انکار و کم اهمیت جلوه دادن موضوع بوده است. افراد در این شرایط امتیاز ویژه ای برای خود قائل شده و درواقع اعتقاد به استثنا بودن پیدا می‌کنند یعنی باور به اینکه شخص فراسوی قوانین عادی و بیولوژیکی آسیب ناپذیر باقی می‌ماند.

اکبری از مکانیسم دیگری در واکنش‌های روانی جامعه در روزهای اخیر به شیوع بیماری کرونا نام برد و افزود: در مکانیسم دفاعی واکنش متقابل یا واکنش وارونه، افراد به جای اینکه با رعایت موارد ضروری و لازم برای در امان ماندن از خطر از خویش محافظت کنند، با انجام رفتارهای پرخطر واکنش متضاد نشان می‌دهند.

استفاده از مکانیسم دفاعی شوخی در برابر پدیده‌های ناگوار اجتماعی

وی بیان داشت: مکانیسم دفاعی شوخی هم معمولاً در مورد پدیده‌های ناگوار اجتماعی به کرات استفاده می‌شود.انواع پیام‌های طنزی که در شبکه‌های اجتماعی در زمان بحران‌ها و اتفاقات ناگوار ردو بدل می‌شود و در مورد کرونا نیز این اتفاق را شاهد بوده و هستیم؛ نوعی مکانیزم دفاعی برای تحمل اضطراب است و اگر چه مکانیزم مناسبی برای افزایش سازگاری با شرایط است اما اگر به حد افراط استفاده شود ناکارآمد خواهد بود و پیامدهایی از جمله کاهش حساسیت و توجه لازم را به همراه خواهد داشت.

این کارشناس ارشد روان شناسی ادامه داد: تحریفات شناختی نیز از جمله کوچک شماری و استدلال هیجانی و احساسی نیز از جمله مواردی است که منجر به کم اهمیت جلوه کردن خطر ناشی از کرونا شده است.

بررسی تأثیر قوانین و رفتارهای اجتماعی بر روی عملکرد افراد ضروری است

وی به مبحث مهم «رفتار فرد از جامعه جدا نیست» هم پرداخت و تصریح کرد: بررسی تأثیر قوانین و رفتارهای اجتماعی بر روی عملکرد افراد ضروری است چراکه رفتار انسان‌ها تحت تأثیر انگیزه‌های درونی و بیرونی شکل می‌گیرد.

اکبری بیان داشت: در انگیزه‌های درونی شکل دهنده رفتار، خود ماهیت و اهمیت آن اعمال و رفتار نقش دارد و به عوامل خارجی گره نمی‌خورد. اما در انگیزه‌های بیرونی نیروی محرکه خارجی که می‌تواند دستیابی به پاداش یا فرار از تنبیه باشد در شکل دهی رفتار انسان‌ها نقش دارد.

وی اظهار داشت: از آنجا که نمی‌توان انتظار داشت که اکثریت افراد یک جامعه برای انتخاب رفتار صحیح در چنین موقعیتی از انگیزه درونی کافی برخوردار باشند بنابراین نقش انگیزه‌های بیرونی مهم می‌شود؛ قطعاً زمانی که پدیده‌ای مثل کرونا می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی افراد جامعه را متأثر سازد، وجود قوانین اصولی و کارشناسی شده در نحوه عملکرد افراد جامعه بسیار مؤثر است.

تناقض عمل و کلام مسئولان و جدی نگرفتن کرونا توسط جامعه

اکبری گفت: در هفته‌های اخیر شاهد مواردی از قبیل برداشتن محدودیت‌ها به گونه‌ای که به تجمع غیر ضروری افراد منجر شد و عدم رعایت اصول بهداشتی اولیه مانند ماسک نزدن از طرف مسئولین و وجود تناقض بین کلام و عمل در آنها، عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله گذاری مناسب اجتماعی در برنامه‌های پرمخاطب و غیره که این موارد را می‌توان از عوامل مهم اجتماعی نام برد که در جدی نگرفتن خطر ناشی از کرونا از طرف مردم نقش داشته است.

وی تاکید کرد: قطعاً شناخت صحیح عوامل شکل دهنده رفتار انسان‌ها و برنامه ریزی صحیح و وضع قوانین اصولی، اطلاع رسانی دقیق از طریق ساخت برنامه‌های مرتبط با کرونا و نیز الگوسازی صحیح می‌تواند حساسیت مردم نسبت به خطر کرونا را افزایش داده و احتمال رعایت اصول بهداشتی را افزایش دهد.